96 χρόνια από την γέννηση του Μάνου Χατζιδάκι

(για να μην ξεχνούμε τους πραγματικά μεγάλους Έλληνες)

Γραφει η Δέσποινα Παπαδοπούλου, φιλόλογος  

«Η πέτρα είναι ο θάνατος η πέτρα είν’ η ζωή μου

φυτρώσαν άσπρα γιασεμιά μες στην αναπνοή μου.

Είμαι ένα δέντρο έρημο στην πέτρα σπάει η φωνή μου

δεν μπαίνει αγέρας μήτε φως πετρώνει το κορμί μου.

Είμαι η κραυγή της μάνας μου είμαι η πληγή του κόσμου

φέρτε κρασί φέρτε φωτιά να κάψω τον καημό μου»

(ο ποιητής Χατζιδάκις από το άλμπουμ Απόψε αυτοσχεδιάζουμε)

Ενενήντα  έξι  χρόνια πέρασαν από την γέννηση του μεγάλου μας συνθέτη, ποιητή, τραγουδοποιού, μαέστρου και πιανίστα Μάνου Χατζιδάκι. Γεννημένος στις 23 Οκτωβρίου του 1925, παιδί του φθινοπώρου, πέρασε τα πρώτα επτά χρόνια του στην Ξάνθη. Ο ίδιος στο «βιογραφικό σημείωμα σε πρώτο πρόσωπο» γράφει:

«Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη του 1925 στην Ξάνθη τη διατηρητέα κι όχι την άλλη τη φριχτή που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες. Η συνύπαρξη εκείνο τον καιρό ενός αντίτυπου της  μπελ-επόκ, με αυθεντικούς τούρκικους μιναρέδες, έδιναν χρώμα και περιεχόμενο σε μια κοινωνία-πανσπερμία απ’ όλες της γωνιές της ελλαδικής γης, που συμπωματικά βρέθηκε να ζει σε ακριτική περιοχή και να χορεύει τσάρλεστον στις δημόσιες πλατείες…»

Θεωρείται ο πρώτος που συνέδεσε μεταπολεμικά, με το θεωρητικό και συνθετικό έργο του, τη λόγια μουσική με τη λαϊκή μουσική παράδοση.

Ο Χατζιδάκις είναι ο πρώτος που αντιμετωπίζει την παράδοση έξω από το ηθογραφικό πλαίσιο και σε όλη της την έκταση, προσλαμβάνοντας και τα πλέον απορριπτέα –για την κοινωνία της εποχής του– λαϊκά στοιχεία, και εντάσσοντάς τα σε ένα νέο μουσικό κράμα. Από αυτήν τη σκοπιά ο Χατζιδάκις θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συνεχιστής της γενιάς του ’30 στον χώρο της μουσικής. Εξάλλου, ο Χατζιδάκις γαλουχήθηκε με τις ιδέες της γενιάς του ’30 και διατηρούσε ισχυρή φιλία με τους σημαντικότερους εκπροσώπους της.

Για το τραγούδι έχει πει: «…πιστεύω πως η τέχνη του τραγουδιού αποτελεί κοινωνικό λειτούργημα, γιατί το τραγούδι μας ενώνει μέσα σ’ ένα μύθο κοινό. Κι όπως στον χορό ενώνουμε τα χέρια μεταξύ μας για ν’ ακολουθήσουμε ίδιες ρυθμικές κινήσεις , έτσι και στο τραγούδι ενώνουμε τις ψυχές μας για ν’ ακολουθήσουμε μαζί, τις ίδιες εσωτερικές δονήσεις. Κι όσο για τον κοινό μύθο που δεν υπάρχει στις μέρες μας, τον σχηματίζουμε καινούριο κι απ’ την αρχή κάθε φορά. Κάθε φορά που νιώθουμε βαθιά την ανάγκη να τραγουδήσουμε».

Για το «λαϊκό» και τον «λαϊκισμό»

Ο ίδιος έλεγε πως δεν ήταν εναντίον του λαϊκού, αλλά φανατικά εναντίον του λαϊκισμού. «Το πρώτο συνθέτει την αλήθεια μας, το άλλο την αυτοκολακεία και την εκμετάλλευση. Για παράδειγμα: Η κυβέρνηση ασκεί το λαϊκισμό σαν πολιτιστική πολιτική για κομματικό όφελος και ο λαός κολακεύεται, ενδίδει και υποτάσσεται στο κόμμα που διοικεί. Να μια σχέση που αντιπαθώ βαθιά και φυσικά την πολεμώ με όλες μου τις δυνάμεις».

Για «την λιποθυμία των λέξεων πάνω σε πέντε γραμμές»

«…μ’ ενθουσιάζει η ιδέα να μιλήσω για λέξεις που ξαπλώνουν με ηδυπάθεια για να παντρευτούν τους ήχους, ειδικά τακτοποιημένους κι αποκλειστικά συνταιριασμένους γι’ αυτές. Εδώ πρέπει ν’ αποκαλύψω πως όταν οι λέξεις έρχονται σ’ επαφή μ’ αυτό που λέμε Μουσική, πριν απ’ όλα λιποθυμούν, ξαπλώνουν, παραδίδονται και χάνουν κάθε από φυσικού τους ενάργεια, κίνηση, ζωή. Κι ύστερα αρχίζει η περιπέτεια της μελωδίας, πρέπουσας και κατάλληλης. Θα σας μιλήσω για την μελωδία που θα ταιριάξει άρρηκτα με τις λέξεις, έτσι που δύσκολα θα τις διαβάσει κανείς μετά, χωρίς ν’ αργοκυλά στο  νου του το μελωδικό τους ντύσιμο. Μια και η λέξη, όταν την πολιορκεί η Μουσική, λούζεται την παρθενική της χάρη και δίχως δική της ρυθμική αγωγή μένει γυμνή, έτσι καθώς ξαπλώνει στο κρεβάτι των «πέντε γραμμών» για να την κάνει δική του ο μουσικός….Για να συζευχθεί η λέξη με τη Μουσική, οφείλει να περάσει μέσα από την κάθαρση της ποιητικής θεραπείας…»

Για τον Μάνο Χατζιδάκι έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά όπως για κάθε μεγάλο. Και αυτά που έχει πει και έχει γράψει ο ίδιος είναι πολλά, αξιόλογα και πολλές φορές επίκαιρα με την οξυδέρκεια και την διορατικότητα που τον διέκρινε. Γι’ αυτό θα κλείσουμε την αναφορά μας στον μεγάλο μουσικοσυνθέτη με μια φράση του Τέννεση Ουίλιαμς, εξαιρετικά επίκαιρη και για τις μέρες μας, την οποία χρησιμοποίησε ο Χατζιδάκις στο τέλος μιας συνέντευξης εφ’ όλης της ύλης: «Οι καιροί γεμίσαν αστραπές και δεν μένει χρόνος για ονειροπόληση».

Δέσποινα Παπαδοπούλου 23 Οκτώβρη 2021