Περιοδικό

Όταν ο Pierre Belon επισκέφτηκε τη Λήμνο (το 1548) !

Όταν ο Pierre Belon επισκέφτηκε τη Λήμνο

Γραφει η Τινα Μπολώτη (φωτογραφία)

Μύρινα, 30/8/2021

Από το πλήθος των Δυτικοευρωπαίων περιηγητών που ταξίδεψαν στο Αιγαίο ή έγραψαν γι’ αυτό κατά τους νεότερους χρόνους (από τον 15ο έως τον αρχόμενο 20ο αι.), συγκριτικά λίγοι ενδιαφέρθηκαν για τη Λήμνο (43 έχουν εντοπιστεί). Ακόμη λιγότεροι φαίνεται ότι την επισκέφτηκαν (μόλις 19, μεταξύ των οποίων οι 12 κατέπλευσαν στο νησί προγραμματισμένα και με κάποιο ειδικό σκοπό, ενώ 7 φαίνεται να το επισκέφτηκαν τυχαία, π.χ. λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών ή ανεφοδιασμού). Και τούτο γιατί, παρά την καίρια γεωστρατηγική θέση του νησιού σε σχέση με τα Στενά των Δαρδανελίων, αυτό βρίσκεται έξω από τον συνήθη θαλάσσιο δρόμο ο οποίος παρέπλεε στο παρελθόν τα μικρασιατικά παράλια. Το θέμα που μονοπώλησε ουσιαστικά το ενδιαφέρον τους, (τους «μάγεψε» σύμφωνα με την Βασιλική Τουρπτσόγλου – Στεφανίδου*, κατά τον 16ο και 17ο αιώνα), ήταν αφενός η περίφημη για τις ιαματικές ιδιότητες «Λημνία γη» (χωρίς αυτή οι περιγραφές που θα διαθέταμε για το νησί θα ήταν αισθητά λιγότερες), και αφετέρου τα θρυλούμενα για την ωμότητά τους «Λήμνια κακά». Ακολουθούν οι μυθολογικές αναφορές στην εκεί πτώση του Ηφαίστου, η στάθμευση των Αργοναυτών, τα δεινά του Φιλοκτήτη αλλά και το ιστορικό γεγονός της κατάληψης της Λήμνου από τον Αθηναίο στρατηγό Μιλτιάδη. Στα κείμενά τους, ελάχιστα εξετάσθηκαν θέματα σχετικά με την οικιστική ιστορία του νησιού, τις αρχιτεκτονικές εφαρμογές, την οικονομική και κοινωνική ζωή των κατοίκων, το πολιτιστικό τους επίπεδο, τα ήθη και τα έθιμά τους.

Κατά την άγρα πληροφοριών για την οικονομία και τις παραδοσιακές απασχολήσεις των ντόπιων, και ιδιαιτέρως για όσες σχετίζονται με την υφαντική παραγωγή (από τις πρώτες ύλες έως τα τελικά προϊόντα) -στοιχεία που θα αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του μεταδιδακτορικού ερευνητικού μου προγράμματος για την υφαντική τέχνη του προϊστορικού, ειδικότερα, οικισμού στο Κουκονήσι (κόλπος του Μούδρου) διασταυρώθηκα με τον Pierre Belon (1517-1564).

Γιατρός και φυσιοδίφης, ο Belon παραμένει μορφή ξεχωριστή μεταξύ των περιηγητών των νεότερων χρόνων. Γεννημένος στη Souletiere, κοντά στην πόλη Mans της ΒΔ Γαλλίας, ξεκίνησε το ταξίδι του στην Ανατολή το 1546, με χρηματοδότηση που έλαβε από τον Επίσκοπο της Tournon. Σε αυτόν άλλωστε αφιέρωσε και το τρίτομο οδοιπορικό του “Observations de plusieurs singularités et choses memorables trouvées en Grece, Asie, Judée, Arabia et autres pays étrangers, redigées en trois livres” (ήτοι, «Παρατηρήσεις πολλών παραδοξοτήτων και ασυνήθιστων πραγμάτων που υπάρχουν στην Ελλάδα, στην Ασία, στην Ιουδαία, στην Αίγυπτο, στην Αραβία και σε άλλες ξένες χώρες»), που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1553.

Για 3 ολόκληρα χρόνια (1546-1549) ο Belon περιηγήθηκε σε Ελλάδα, Μικρά Ασία, Συρία, Παλαιστίνη και Αίγυπτο. Τη Λήμνο επισκέφτηκε το 1548 προκειμένου να μελετήσει τη χλωρίδα και την πανίδα του νησιού. Στην πραγματικότητα όμως, το ταξίδι φαίνεται ότι εξυπηρέτησε ταυτόχρονα πολιτικούς, διπλωματικούς και εμπορικούς σκοπούς, αν κρίνουμε από τις διομολογήσεις που υπογράφηκαν το 1535 ανάμεσα στον Γάλλο ηγεμόνα Φραγκίσκο Α΄ και στον Οθωμανό σουλτάνο Σουλεϊμάν Α΄ – ο Belon, ενεργώντας ως απεσταλμένος του πρώτου, είχε ήδη μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη τις εντολές του στον βαρώνο D’ Aramont, πρέσβη της Γαλλίας στην αυλή του σουλτάνου. Οι περιηγήσεις του στον ελλαδικό χώρο, όπου, εκτός από τη Λήμνο, επισκέφτηκε Κρήτη, Θάσο, Αγ. Όρος Θράκη, Μακεδονία, Χίο, Σάμο περιλαμβάνονται στο πρώτο από τα τρία βιβλία του οδοιπορικού του, ενώ τα άλλα δύο είναι αφιερωμένα στην Ανατολή (το δεύτερο) και στα ήθη και έθιμα των Τούρκων (το τρίτο).

Εκτός από τις παρατηρήσεις του στη χλωρίδα και την πανίδα, συμπεριέλαβε στο κείμενό του και ακριβείς περιγραφές της τοπογραφίας, των ηθών, εθίμων και ενδυμασιών των χωρών που επισκέφθηκε. Το οδοιπορικό του είχε μάλιστα τέτοια επιτυχία ώστε το 1558 σημείωσε και δεύτερη έκδοση**.

Αν και χρησιμοποίησε ως βοηθήματα κλασικούς συγγραφείς της αρχαιότητας, ο Belon, σπάνια αναφέρεται στα κείμενά τους. Οι παρατηρήσεις του είναι προσωπικές και, σε μεγάλο βαθμό, ακριβείς. Παρά τη σχετική «αταξία» στην πραγμάτευση του υλικού του, με παρεμβολές π.χ. περιγραφών χλωρίδας και πανίδας, στην κανονική ροή των πληροφοριών, το κείμενό του δεν καθίσταται κουραστικό. Το ύφος είναι ζωντανό και οι παρατηρήσεις του καλύπτουν ευρύ επιστημονικό φάσμα: αρχαιολογία, γεωγραφία, ιστορία, οικονομία, κοινωνιολογία και φυσικά το αγαπημένο του θέμα, την περιγραφή ζώων, φυτών και ψαριών.

Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνει η Βασιλική Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου, (σελ. 13), το κείμενο του Belon παραμένει η «περισσότερο κατατοπιστική, ακριβής, αντικειμενική και, παράλληλα, σεμνή και ανθρώπινη διήγηση». Πρέπει να φτάσουμε στα κείμενα του 19ου αι. για να συναντήσουμε αφηγήσεις ισάξιες, που κι αυτές όμως στερούνται τον αυθορμητισμό και τη διαφάνεια της περιγραφής του Belon. Είναι λοιπόν αδικαιολόγητο ότι, παρόλο που η Ελλάδα, από πολύ νωρίς, αναγνώρισε τη συμβολή του έργου του στην εθνική της αυτογνωσία, συμμετέχοντας ενεργά στην κατασκευή του αδριάντα του στη Mans το 1885 (αδριάντας που στήθηκε με συνεισφορά πολλών ευρωπαϊκών κρατών), δεν φρόντισε για τη μετάφραση του οδοιπορικού του «Observations de plusieurs singularités…» στα ελληνικά.

Το 1564, σε ηλικία μόλις 47 ετών, ο Belon δολοφονήθηκε, ενώ δούλευε τις μεταφράσεις των έργων του Δισκορίδη και του Θεόφραστου.

Όπως μας πληροφορεί ο Belon στο 25ο κεφάλαιο του 1ου βιβλίου του, όπου περιγράφονται οι πόλεις και τα ερείπια της Λήμνου, το νησί ονομαζόταν στα ιταλικά Σταλιμένη, όνομα που προήλθε από παραφθορά των ελληνικών λέξεων «στο» και «λίμνι» (βλ. Βασιλική Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου 1986, σελ. 63). Όπως σημειώνει ο ίδιος, «η πόλη που σήμερα λέγεται Λήμνος παλιά λεγόταν Μύρινα». Αν και «μικρής σημασίας, διατηρείται όμως ακόμη ολόκληρη». Και συνεχίζει: «Παρόλο που το νησί δεν είναι πολύ μεγάλο έχει εβδομήντα πέντε χωριά» και «κατοικείται από ανθρώπους εργατικούς και πλούσιους, που παράγουν κηπευτικά καθώς και πολλά άλλα πράγματα, όπως μπιζέλια, κουκιά, ρεβίθια, serres(;), φακή, σιτάρι, κρασί, κρέας, τυρί, μαλλί, λινάρι και καννάβι» (αυτόθι, σελ. 66).

Το ανωτέρω παράθεμα από το οδοιπορικό του Belon αποτελεί σημαντική μαρτυρία για την έρευνα καθώς τεκμηριώνει τη χρήση στη Λήμνο*** των δύο πιο διαδεδομένων κλωστικών ινών στον αιγαιακό χώρο, ήτοι του μαλλιού και του λιναριού, ζωικής και φυτικής προέλευσης αντίστοιχα, για τις οποίες διαθέτουμε σαφείς πληροφορίες (ευρήματα, απεικονίσεις, γραπτές μαρτυρίες) ήδη από τη 2η χιλιετία π.Χ. Ο ίδιος μνημονεύει την παραγωγή και της δεύτερης σημαντικότερης φυτική ίνας στο Αιγαίο, της κάνναβης. Προερχόμενη από το φυτό Cannabis sativa, η ίνα της κάνναβης χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην παραγωγή σχοινιών και υφασμάτων ήδη από την αρχαιότητα (χωρίς να παραβλέπουμε τις φαρμακευτικές της ιδιότητες), ενώ ομοίαζε τόσο πολύ με την ίνα του λιναριού ώστε η διάκριση μεταξύ τους ήταν δύσκολη, όπως σημειώνει ο αρχαίος ιστορικός Ηρόδοτος (4.74).

Η επίσκεψη του Belon στην Λήμνο και τα στοιχεία που κατέγραψε εν γένει στις «Observations …» του συνεχίζουν να αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών οι οποίες συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση και ανασύσταση της ζωής των ανθρώπινων κοινωνιών του παρελθόντος.

Δρ. Τίνα Μπολώτη

Αρχαιολόγος – Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια

Υποσημειώσεις

*Πολύτιμο πληροφοριακό υλικό σχετικά με τους περιηγητές που επισκέφτηκαν τη Λήμνο κατά τους νεότερους χρόνους περιλαμβάνει η μελέτη της Βασιλικής Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου, Ταξιδιωτικά και Γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος – 20ος αιώνας), Θεσσαλονίκη 1986 [Επιστημονική Επετηρίδα της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, παράρτημα αριθμ. 33 – Θ΄ τόμος]

** Αντίτυπο της έκδοσης του 1553 υπάρχει στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, ενώ φωτογραφικό αντίγραφό του βρίσκεται και στη Βιβλιοθήκη του σπουδαστηρίου Ιστορίας, στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ.

***Αναζητώ πληροφορίες/στοιχεία για τις πρώτες ύλες αλλά και εν γένει για την παραγωγή υφασμάτων και ενδυμάτων στη Λήμνο από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους. Οι όποιες αναφορές είναι ευπρόσδεκτες στο tinabolo74@gmail.com

Το Άρθρο εχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα ΛΗΜΝΟΣ 11/9/21

 

 

 

 

Google NewsΑκολουθήστε το LimnosNea.gr - ΡάδιοΆλφα στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσειςαπό την Λήμνο και τον κόσμο.

Δείτε περισσότερα

Σχετικά Άρθρα

Back to top button