Ο Άγιος Σώζων, ο Πολιούχος της Λήμνου. Και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία/

Ο Άγιος Σώζων

Πολιούχος της Λήμνου

«Τον αληθή και θεοφόρον Μάρτυρα, και αθλητήν της ευσεβείας δόκιμον, συνελθόντες ανυμνήσωμεν, μεγαλοφώνως πάντες σήμερον, Σώζοντα τον θείον μύστην της χάριτος, ιάσεων δοτήρα πλουσιώτατον¨ πρεσβεύει γαρ τω θεώ υπέρ πάντων ημών»

Τροπάριο του μάρτυρος Σώζοντος

Γράφει η Δέσποινα Παπαδοπούλου

Πόση παρηγοριά και θάρρος  θα μπορούσε να προσφέρει ένα μικρό φως στους ναυτικούς και καραβοκύρηδες που ταξίδευαν ανοιχτά της Λήμνου, διασχίζοντας τους άγριους και αφιλόξενους πολλές φορές  θαλάσσιους δρόμους από και προς τα Δαρδανέλια και τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας! Πόσο κουράγιο κι ελπίδα μπορεί να δώσει έστω ένα μικρό κι αδύναμο φως ενός κεριού που τρεμοσβήνει εκεί στο Νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, ένα κεράκι αναμμένο στο μοναχικό εκκλησάκι του Αγίου Σώζοντος, μια τόση δα μικρή φλογίτσα που θα μπορούσε να σκορπίζει τα σκοτάδια της απόγνωσης και της απελπισίας σ’ εκείνα τα δύσκολα και σκληρά θαλασσινά ταξίδια! Ένα φως, έστω και αμυδρό, πάντα γύρευε και θα γυρεύει ο ναυτικός, ο ταξιδευτής, ο ξενιτεμένος, ο μετανάστης, ο πρόσφυγας, ο «οδοιπόρος» σε θάλασσες και σε στεριές για ν’ ακουμπήσει το κουρασμένο βλέμμα και την βασανισμένη του ψυχή!

Οι Λημνιοί ναυτικοί πίστευαν πως ο Άγιος Σώζων κάποτε έσωσε τους ναυαγούς μετατρέποντας την κάπα του σε βάρκα και από τότε θεωρούν τον άγιο Σώζοντα σωτήρα κάνοντας πάντα τον σταυρό τους και μια ευχή στον άγιο να γυρίσουν σώοι στα σπίτια τους. Αλλά και όλοι οι κάτοικοι και οι συγγενείς που έμεναν πίσω, στον άγιο Σώζοντα κατέφευγαν με παρακλήσεις και τάματα ώστε να γυρίσουν στο νησί οι αγαπημένοι τους γεροί και σιδερένιοι. Αλλά και για τους Λημνιούς κεχαγιάδες ο άγιος Σώζων ήταν προστάτης μιας και εκείνος ήταν βοσκός στην πατρίδα του τη Λυκαονία της Μικράς Ασίας όπου έζησε κατά τον 3^ο αιώνα μ.Χ.

Με την πάροδο του χρόνου και με τις αλλαγές που έφερνε στο πέρασμά του (επικράτηση σταδιακά του Χριστιανισμού έναντι της αρχαίας θρησκείας και μεταφορά του κέντρου από την Ηφαιστία στον Κότζινο και τέλος στο Κάστρο-Μύρινα), ο Άγιος Σώζων έγινε ο προστάτης άγιος για τους Λημνιούς και εορτάζεται πανηγυρικά στις 7 του Σεπτέμβρη.  Να θυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι προστάτης του νησιού στα Βυζαντινά χρόνια ήταν ο Άγιος Αλέξανδρος, στοιχείο που αναφέρεται σε κώδικα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Το λείψανο του Αγίου Αλεξάνδρου φυλασσόταν στη Λήμνο μέχρι το 1308, οπότε το σκήνωμά του κλάπηκε  και μεταφέρθηκε στη Βενετία. Έκτοτε η μνημόνευσή του ως πολιούχου εξασθένησε σταδιακά. Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία εορτασμού του Αγίου Σώζοντος ως πολιούχου του νησιού είναι το 1906 σε εφημερίδα της Αιγύπτου. Το έτος αυτό η Λημνιακή Αδελφότητα Αλεξανδρείας αποφάσισε στις 7 Σεπτεμβρίου να τελέσει πανηγύρι του πολιούχου της Λήμνου Αγίου Σώζοντος με εσπερινό την παραμονή και ανήμερα Θεία Λειτουργία με αρτοκλασία. Αυτά μας πληροφορεί ο Θεόδωρος Μπελίτσος, συγγραφέας, ιστορικός και ερευνητής, ότι γράφονταν στην εφημερίδα «Ταχυδρόμος» της Αλεξάνδρειας φ4/17-9-1906.

Ο ΝΑΟΣ

Ήδη από τα μεσαιωνικά χρόνια υπάρχει αναφορά για το εκκλησάκι του Αγίου Σώζοντος σ’ αυτήν την θαλασσόδαρτη ακτή του νησιού. Σε παλιούς χάρτες των ξένων περιηγητών σημειώνεται με την παραποιημένη γραφή: «Cogito». Αυτό μπορεί να εξηγηθεί εύκολα γιατί τα πληρώματα που δεν γνώριζαν την ελληνική γλώσσα και ακούγοντας τη λημνιά φράση «στον Αγιοσώζ΄ντα» αυτό από στόμα σε στόμα έφτανε ως «Cogito» και στη συνέχεια γραφόταν έτσι από τους χαρτογράφους (σχετικό παράδειγμα: Σταλημένη λεγόταν η Λήμνος από παραφθορά της έκφρασης «εις τη Λήμνο»). Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Μπελίτσο, (Άγιοι και Μάρτυρες στη Λήμνο- ο πολιούχος της Λήμνου Άγιος Σώζων-ο Λημνιός νεομάρτυρας Αθανάσιος Μοναχός ο Ρεπανιδιώτης 2015) το τοπωνύμιο αυτό αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ιταλό λόγιο Porcacchi το έτος 1572. Στη συνέχεια αναφέρεται στα 1680-90 από τον Piacenza (λόγιος και γεωγράφος), τον Coronelli (μοναχός, κοσμολόγος και γεωγράφος) και από τον Gouffier (διπλωμάτης και λόγιος) το 1785. Επομένως το εκκλησάκι του Αγίου Σώζοντος υπάρχει από τις αρχές του 16^ου αιώνα στη ΝΑ Λήμνο. Παλιότερα στη θέση αυτή υπήρχε και κάποιο μικρό φρούριο ερειπωμένο από το 1572.

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο ναός χτίστηκε στη θέση αυτή έπειτα από υπόδειξη του ίδιου του αγίου με ένα θαυματουργό τρόπο. Την παράδοση αυτή την καταγράφει ο Θοδωρής Μπελίτσος όπως του την αφηγήθηκε μια γηραιά Φυσινιώτισσα η Αγγέλα Βασιλέρη το 1996:  «Στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα ο ναός υπήρχε ένα αγίασμα, ένα πηγάδι με γλυκό νερό στο επίπεδο της θάλασσας. Ένας κάτοικος της Φισίνης βρήκε εκεί κοντά μια παλιά εικόνα του αγίου Σώζοντος και την έφερε στο χωριό. Όμως την επόμενη μέρα η εικόνα βρέθηκε πάλι στο ακρωτήρι κοντά στο αγίασμα, κάτι που επαναλήφθηκε αρκετές φορές, ώσπου ο άγιος παρουσιάστηκε σε κάποιον ευσεβή βοσκό και του υπέδειξε τον τόπο που ήθελε να χτίσουν εκκλησία και να τοποθετήσουν την εικόνα του. Του είπε λοιπόν ο άγιος να ξεκινήσει το πρωί και να πάει όπως κάθε μέρα προς τη μάντρα του κι εκείνος θα τον καθοδηγεί. Έτσι κι έκανε, όμως κάτι παράξενο συνέβη. Όπως περπατούσε πίσω του ήταν νύχτα και μόνο εμπρός του ήταν μέρα. Έφτασε στο ακρωτήρι, στο σημείο όπου βρισκόταν καθημερινά η εικόνα και εκεί το φαινόμενο σταμάτησε. Έτσι κατάλαβε πως εκεί ήταν το σημείο όπου ο άγιος ήθελε να χτιστεί ο ναός».

ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ

Όλα αυτά τα θαυμαστά έγιναν γνωστά σε ολόκληρο το νησί με αποτέλεσμα πλήθος προσκυνητών να συρρέουν στη γιορτή του στις 7 του Σεπτέμβρη και να καθιερωθεί ένα τριήμερο  πάνδημο πανηγύρι. Το βράδυ της παραμονής γινόταν εσπερινός και μετά ακολουθούσε γλέντι με βιολιά και λύρες. Γρήγορα προστέθηκαν και άλλα όργανα στις ορχήστρες όπως κλαρίνο, σαντούρι, ακορντεόν ακόμα και τρομπέτα. Ανήμερα της γιορτής μετά τη θεία Λειτουργία και τη λιτανεία της εικόνας το γλέντι συνεχιζόταν ως το άλλο πρωί. Μην ξεχνάμε πως το μήνα Σεπτέμβρη («καλόκαιρο» τον έλεγαν) είχαν τελειώσει οι κουραστικές αγροτικές εργασίες (θερισμός, αλώνισμα, τρύγος) και μάλιστα με το παλιό ημερολόγιο η 7^η του Σεπτέμβρη αντιστοιχούσε με την 20^η οπότε σίγουρα ο τρύγος είχε ολοκληρωθεί και οι Λημνιοί αγρότες χρειάζονταν την ξεκούραση μέχρι ν’ αρχίσει η σπορά. Άλλοι φιλοξενούνταν σε σπίτια γνωστών τους και άλλοι στα κελιά που είναι χτισμένα γύρω από το ναό. Στο σημείο αυτό πάλι ο Θοδωρής Μπελίτσος μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για το χτίσιμο των κελιών και το πανηγύρι: «Τα κελιά χτίστηκαν από την εκκλησιαστική επιτροπή στις αρχές της δεκαετίας του ΄20, πιθανότατα το 1923, όπως προκύπτει από σχετικό δημοσίευμα («Πανηγυρικά» εφ. Λήμνος, 26-9-1923) στο οποίο περιγράφεται με γλαφυρότητα το πανηγύρι του ναού, το πλήθος των ανθρώπων που έφταναν με τα πόδια, με υποζύγια, με βάρκες των πραματευτών και των γλεντιστών που είχαν συρρεύσει εκεί: «Δεν ηδύνατο κανείς να φανταστεί ότι εις το άκρον της νήσου θα συνεκεντρούντο διά την πανήγυριν του Αγίου Σώζοντος υπέρ τας τρεις χιλιάδας εορταστών. Αι αποστάσεις είναι τόσο μακρυναί και οι δρόμοι τόσο δυσχερείς, ώστε να αποτελεί αληθή ηρωισμόν η μετάβασις του προσκυνητού εις το άλλον άκρον της νήσου. Ίσως αι δυσχέρειαι αύται προκαλούσιν την συρροήν τόσου κόσμου, ο οποίος ακονίζει εξ αυτών τούτων των δυσχερειών το θρησκευτικό συναίσθημα…

Εν εξ όλων είναι βέβαιον, ότι η συγκέντρωσις τόσων ανθρώπων και ισαρίθμων όνων παρέχει ωραίον θέαμα ιδίως τας απογευματινάς ώρας της παραμονής της εορτής ότε φθάνει εις το κατακόρυφον της συμπυκνώσεως ο κόσμος. Οι επίτροποι των τελευταίων χρόνων κατεσκεύασαν επίμηκες κτίριον χωριζόμενον εις δωμάτια ίνα εις αυτά καταφεύγωσιν οι προσκυνηταί εν ώρα κακοκαιρίας¨ ελέχθη δε ότι και φιλόθρησκοι χριστιανοί θα ανεγείρωσι νέα δωμάτια προς τον σκοπόν τούτον. Ευτυχώς ο καιρός υπήρξεν θαυμάσιος και συνέτεινε εις το να διεξαχθή η πανήγυρις λαμπρότερον, χωρίς και να γίνη αισθητή η έλλειψις στέγης διά τους περισσοτέρους. Χοροί ανδρών και γυναικών και μικροπωληταί διαφόρων και αδιαφόρων ειδών, πλανόδιοι λοταρτζήδες, πρόχειρα καφενεία, όλα μαζί έδιδον το χρώμα πανηγύρεως και παζαριού. Το χωρίον Φυσίνη όπερ εώρταζε παρουσίαζεν ωραίον θέαμα. Πάντες οι κάτοικοι επροθυμοποιούντο να φιλοξενήσουν τους εορταστάς. Ιδιαιτέρως σημειούμεν τους κ.κ. Βασίλ. Βαρελτζήν, Αγορ. Φράγκου και Σωκρ. Γαϊτανέρην. Θα μείνει η εφετεινή πανήγυρις ομολογουμένως αλησμόνητος ιδίως δια τους εκ Κάστρου προσκυνητάς, οίτινες ηυτύχησαν να μεταβώσι και να επανέλθωσι δια της βενζινακάτου του φίλου κ. Ι. Φεργαδιώτη».

Μέχρι και σήμερα οι Λημνιοί της διασποράς θεωρούν τον χρόνο και τον τόπο εορτασμού του πολιούχου του νησιού  Αγίου Σώζοντος σημείο αναφοράς, ευκαιρία και χαρά αντάμωσης και συνεορτασμού με τους αγαπημένους συγγενείς και συμπατριώτες τους!

Δέσποινα Παπαδοπούλου 6 του Σεπτέμβρη 2023