Έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης. Γιατι τη λέμε: “Κοκκινη Πεμπτη”

Έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Μεγάλη Πέμπτη σήμερα. Οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τις κουλούρες της Λαμπρής με διάφορα μυρωδικά και τις στολίζουν με ξηρούς καρπούς. Λέγονται και κουτσούνες, κουζουνάκια, κοφίνια, καλαθάκια, δοξάρια, αυγούλες.

Πάντως, βασική ασχολία της ημέρας είναι το βάψιμο των αυγών. Πάσχα δίχως κόκκινα αυγά δε γίνεται. Για αυτό και η Μεγάλη Πέμπτη λέγεται επίσης και Κόκκινη Πέμπτη ή “Κοκκινοπέμπτη”.

Παλιά τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες ασχολούνταν με τη διακόσμηση των αυγών. Δηλαδή ζωγράφιζαν πάνω στα αυγά με λιωμένο κερί πουλιά ή διάφορα άλλα σχήματα. Το αυγό της Παναγίας ήταν το πρώτο αυγό που έβαφαν και το έβαζαν στο εικονοστάσι του σπιτιού.

Στη Σινώπη, έβαφαν τόσα αυγά όσα είναι τα άτομα του σπιτιού και ένα της Παναγίας. Το βράδυ τα έβαζαν σε ένα κουτάκι και τα πήγαιναν στην εκκλησία για να διαβαστούν.

Το γιατί τα αυγά βάφονται κόκκινα δεν είναι γνωστό.

Σύμφωνα με μια παράδοση από την Καστοριά, όταν αναστήθηκε ο Χριστός το είπαν σε μια γυναίκα και αυτή δεν το πίστεψε και είπε: “Όταν τα αυγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα τότε θα αναστηθεί και ο Χριστός”. Και αυτά έγιναν κόκκινα.

Για μερικούς βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού. Για άλλους το κόκκινο χρώμα είναι έκφραση χαράς για το ευτυχισμένο γεγονός της Ανάστασης του Κυρίου και συνάμα μέσο αποτρεπτικό κάθε κακού.

Χρωματιστά, κυρίως κόκκινα αυγά, μνημονεύονται στην Κίνα, για γιορταστικούς σκοπούς τον 5ο αιώνα και στην Αίγυπτο το 10ο αιώνα. Το 17ο αιώνα τα βρίσκουμε τόσο στους Χριστιανούς όσο και στους Μωαμεθανούς (Μεσοποταμία, Συρία).

Τη Μεγάλη Πέμπτη, όταν στην εκκλησία διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η τελετή της Σταύρωσης του Χριστού, η συγκίνηση της λαϊκής ψυχής για το θείο δράμα κορυφώνεται. Σε πολλά μέρη γυναίκες και κορίτσια, διανυκτερεύουν στην εκκλησία, “φυλάγουν και μοιρολογούν το Χριστό” όπως συνηθίζουν να κάνουν για κάθε αγαπημένο τους νεκρό.

Η εξαιρετική ιερότητα των όσων τελούνται στις λειτουργίες της Μ. Πέμπτης και της Μ. Παρασκευής, προσδίδει κατά τη λαϊκή πίστη, σε όλα τα αντικείμενα της λατρείας, (λάδι, λουλούδια, κεριά) ξεχωριστή θεία δύναμη.

Υπάρχει η κοινή αντίληψη ότι οι ψυχές των νεκρών την Μ. Πέμπτη, όταν ο Σωτήρας κατεβαίνει στον Άδη, λυτρώνονται. Για αυτό και οι συγγενείς τους την ημέρα αυτή, ή τις επόμενες, επισκέπτονται τα νεκροταφεία και αφήνουν πάνω στους τάφους προσφορές ή μοιράζουν στη μνήμη τους τροφές.

Τη μέρα αυτή οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πένθιμα σε ολόκληρη την χώρα. Είναι αφιερωμένη σε τέσσερα γεγονότα. Στον Μυστικό Δείπνο του Ιησού με τους 12 Αποστόλους, τον Ιερό Νιπτήρα, δηλαδή το πλύσιμο των ποδιών των 12 Αποστόλων από τον Ιησού Χριστό, την Υπερφυή Προσευχή (την προσευχή του Ιησού προς τον Πατέρα Του μετά τον μυστικό δείπνο και λίγο πριν την σύλληψη Του) και τέλος, στην προδοσία του Ιούδα, που είχε ως αποτέλεσμα την σύλληψη και στην Σταύρωση Του.

Ο Χριστός ετοίμασε μόνος Του το τραπέζι και έπλυνε τα πόδια των 12 μαθητών Του. Θέλησε να τα κάνει όλα μόνος Του και να τούς δείξει πως δεν πρέπει να επιζητούν τα πρωτεία. Μετά τη νίψη των ποδιών λέγει: «Όποιος από εσάς θέλει να είναι πρώτος, να είναι τελευταίος απ’ όλους».

Πρώτα πήγε στον Ιούδα και μετά στον Πέτρο, ο οποίος ήταν ο πιο παρορμητικός απ’ όλους. Στην αρχή σταμάτησε τον Ιησού αλλά μετά υποχώρησε. Αφού έπλυνε τα πόδια και των 12 τούς είπε να αγαπούν ο ένας τον άλλον και πως δεν πρέπει να επιζητούν ποτέ να είναι πρώτοι. Ύστερα μίλησε για την προδοσία, στρεφόμενος στον πιο ήρεμο Ιωάννη. Μετά το δείπνο, ο Χριστός και οι μαθητές βγήκαν και πήγαν στο όρος των Ελαιών.

Τους αφού τούς δίδαξε τα τελευταία μαθήματα, αναχώρησε πιο κάτω μόνος Του για να προσευχηθεί. Μόλις τελείωσε την προσευχή του, έφτασε ο Ιούδας με τους στρατιώτες χαιρετά και φιλά τον δάσκαλό του και τον παραδίδει στις αρχές.

Η Μεγάλη Πέμπτη θεωρείται η πιο θλιβερή μέρα της χριστιανοσύνης. Το βράδυ η Εκκλησία αναπαριστά την Σταύρωση του Θεανθρώπου, ενώ ψάλλονται και τα 12 Ευαγγέλια. Ανάμεσα στο 5ο και το 6ο Ευαγγέλιο ψάλλεται το αντίφωνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» και ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται από τους ιερείς.

Η μέρα είναι ιερή καθώς γιορτάζεται ο Μυστικός Δείπνος του Χριστού, όπου ο Χριστός έπλυνε τα πόδια των μαθητών και τούς κοινώνησε το Σώμα και το Αίμα του, δηλαδή κρασί και ψωμί, λέγοντάς τους: «Λάβετε φάγετε τοῦτό μου ἐστι τὸ σῶμά» και: «Τοῦτό ἐστι τὸ αἷμά μου τὸ τῆς καινῆς διαθήκης τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον».

Τα έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης είναι πολλά και διαφορετικά ανάλογα σε ποιο μέρος της Ελλάδας αναφερόμαστε. Το βασικό όμως έθιμο είναι το βάψιμο των πασχαλινών αυγών. Σύμφωνα με την παράδοση, η Μαρία Μαγδαληνή πήγε στη Ρώμη και διαμαρτυρήθηκε στον Αύγουστο για το έγκλημα του Πιλάτου, αναφέροντας παράλληλα τα σχετικά με την Ανάσταση του Χριστού. Επειδή όμως ο Αύγουστος δυσπιστούσε, εκείνη του είπε για να πιστέψει στην Ανάσταση, ότι θα κοκκίνιζε μόνο του το αυγό που κρατούσε στα χέρια της, όπως και έγινε.

Για άλλους, το βάψιμο των αυγών γίνεται σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού.

Στην Δυτική Μακεδονία, οι νοικοκυρές απλώνουν στο μπαλκόνι ή στο παράθυρό τους κόκκινες βελέντζες ή πανιά. Οι οικογένειες που έχουν πένθος δεν βάφουν τα αυγά κόκκινα αλλά κάποιο άλλο χρώμα όπως πράσινο και μπλε.

Στην Σίφνο, οι γυναίκες φτιάχνουν τα λεγόμενα «Πουλιά της Λαμπρής» που είναι κουλούρες σε διάφορα σχήματα πουλιών και ζώων, τα οποία είναι στολισμένα με κόκκινα αυγά.

Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ ψέλνονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια και στην εκκλησία περιφέρεται ο Σταυρός με τον Ιησού. Αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον Επιτάφιο.

Στην Μεσημβρία του Ευξείνου Πόντου βάφανε τα αβγά και βουτούσαν ένα πανί στο νερό της βαφής. Αφού βαφόταν κόκκινο το κρεμούσαν στο παράθυρο για 40 μέρες. Το ονόμαζαν «κοκκινοπεφτιάτικο».

Στην Κίο (αρχαία μικρασιατική πόλη), η νοικοκυρά σηκωνόταν τα χαράματα της Μεγάλης Πέμπτης και κρεμούσε σε κάποιο ανατολικό παράθυρο το κόκκινο πανί για να το δει ο ήλιος.

Στην Καστοριά απλώνουν στα παράθυρα κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντίλια.

Στην Θράκη τα παιδιά φτιάχνουν ένα ομοίωμα του Ιούδα και γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, ζητώντας «καψίδια». Κάθε νοικοκυρά, λοιπόν, δίνει από ένα κλαδί αμπέλου ή λινάτσα ή έστω χύνει λίγο πετρέλαιο πάνω στο ομοίωμα, το οποίο καίνε την Μεγάλη Παρασκευή στον Επιτάφιο. Επίσης, την Κόκκινη Πέμπτη αλλά και τις επόμενες δυο Πέμπτες σε ακολουθία δεν πλένουν ούτε απλώνουν ρούχα, επειδή θεωρούν πως καταστρέφονται τα αμπέλια και η σοδειά τους.