ΕΞΟΡΙΣΤΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗ ΛΗΜΝΟ

Γυμνάσιο Μούδρου, Αργύριος Μοσχίδης

Η ιστορική μνήμη είναι χρέος και ανάγκη για ένα τόπο. Είναι η ιστορία του, καλή ή κακή. Είναι κομμάτι από την πορεία που χαράσσει ή του χαράσσουν. Πέρα από πολιτικές πεποιθήσεις, πέρα από δυσάρεστες στιγμές αυτός ο πανέμορφος τόπος χαράχτηκε στην ιστορία των ανθρώπων ως τόπος εξορίας και πέρασαν από τα σοκάκια του πνευματικές μορφές αδιαμφισβήτητης καλλιέργειας. Στηρίζοντας τη συνάδελφο Καραγάτση Ρεβέκκα και πιστεύοντας στη σημασία της ιστορικής και πολιτισμικής ανάδειξης της Ανατολικής Λήμνου, ενώνουμε τη φωνή μας ως εκπαιδευτικοί και ζητάμε ένα χώρο μνήμης, ένα χώρο ιστορικής και πολιτισμικής υπενθύμισης.

 Σας παραθέτουμε την επιστολή της φιλολόγου του Γυμνασίου Μούδρου, Καραγάτση Ρεβέκκας, αποσπασμένης σε άλλο ΠΥΣΔΕ κατά το τρέχον σχολικό έτος.

 Κυρίες και κύριοι,

Με την παρούσα επιστολή θα θέλαμε να επισημάνουμε μια λυπηρή απουσία από τα πολιτιστικά πράγματα της Λήμνου και να υπογραμμίσουμε την ανάγκη δημιουργίας ενός σχετικού τόπου μνήμης και μελέτης.

Δυστυχώς απουσιάζει από την τοπογραφία του νησιού η ιστορία του εκτοπισμού

εκατοντάδων πολιτικών εξόριστων: η ιστορία των κοινωνικοπολιτικών αγώνων και των διώξεων στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, των συνθηκών ζωής των εξόριστων στη Λήμνο, των σχέσεών τους με τους ντόπιους, και άλλα θέματα όπως τα έχει αναδείξει η σύγχρονη ιστοριογραφία του β΄ μισού του 20ου αιώνα. Ειδικότερα, ο κάτοικος, ο μαθητής, ο επισκέπτης δεν βρίσκουν καμία μνεία της εξορίας στο νησί τριών μεγάλων λογοτεχνών: Ο Γιάννης Ρίτσος, ο Τάσος Λειβαδίτης και ο Άρης Αλεξάνδρου εκτοπίστηκαν, στο Κοντοπούλι ο πρώτος, στον Μούδρο οι άλλοι δύο, από το 1948 ως το 1949. Μάλιστα ο Ρίτσος έγραψε στη Λήμνο το Καπνισμένο Τσουκάλι, καθώς και τα Ημερολόγια Εξορίας.

Η Λήμνος εμφανίζεται στο έργο του και αργότερα: Το 1963-65 συνθέτει τον θεατρικό μονόλογο Φιλοκτήτης. Όσον αφορά στους Λειβαδίτη και Αλεξάνδρου, θεματοποιούν την εμπειρία της εξορίας σε μεταγενέστερες ποιητικές συλλογές τους.

Η διπλή ιδιότητα, ποιητική και πολιτική, του Ρίτσου, του Λειβαδίτη, του Αλεξάνδρου, προσκαλεί πάντα τον αναγνώστη, τον μελετητή να ενδιαφερθεί ταυτόχρονα για το λογοτεχνικό τους έργο και για το ιστορικό πλαίσιο παραγωγής του· κυρίως για τη σχέση ανάμεσα στη συνθήκη της εξορίας και τη λογοτεχνική πράξη. Γράφει ο Δημήτρης Μαρωνίτης ότι οι τόποι της εξορίας είναι μία από τις κύριες πηγές που τροφοδοτούν την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, και ότι με την ποίησή του, κατεξοχήν μέθοδο αντίστασης, μετατρέπει «την παραλυτική απομόνωση σε αναστοχαστική μοναξιά», εξανθρωπίζει τις απάνθρωπες συνθήκες της εξορίας (Δ. Ν. Μαρωνίτης, «Πρόσωπο και προσωπεία: Από τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή στον Φιλοκτήτη του Γιάννη Ρίτσου», στο Δ. Ν. Μαρωνίτης, Γιάννης Ρίτσος, Μελετήματα, Αθήνα: εκδ. Πατάκη, 2013, σσ. 61-74).

Ένα μουσείο στη Λήμνο, και μάλιστα στο Κοντοπούλι, θα λειτουργεί ως τόπος μνήμης της εξορίας πολλών αγωνιστών και ιδιαίτερα των παραπάνω λογοτεχνών στο νησί. Επίσης ως χώρος μόρφωσης και διαλόγου που, εκκινώντας από την εξορία του Γιάννη Ρίτσου στη Λήμνο και το ποιητικό του έργο που συνδέεται άμεσα με αυτή την εμπειρία, θα πραγματεύεται ευρύτερα τη συνθήκη της πολιτικής εξορίας και τη σχέση εξορίας και λογοτεχνίας, με παραδείγματα από τη σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια ιστορία και λογοτεχνία. Αυτή η παγκόσμια διάσταση, που πάντα αναδεικνύει δυναμικότερα τη σημασία του τοπικού και συνάδει άλλωστε με την εμβέλεια του έργου του Γ. Ρίτσου, είναι αναγκαίο να δοθεί στο πλαίσιο ενημερωμένης μελέτης, η οποία θα διεξαχθεί με σύγχρονους όρους δημιουργίας μουσείου, από ομάδα καταρτισμένων επιστημόνων (μουσειολόγο, φιλόλογο, ιστορικό, κ.λπ.). Σε ένα τέτοιο μουσείο θα μπορούσε να εκτίθεται υλικό που θα συλλεγεί κατόπιν επιστημονικής έρευνας, όπως τεκμήρια από τοπικά αρχεία ή από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους του νομού Λέσβου, προφορικές μαρτυρίες και φωτογραφίες σχετικά με τους εξόριστους

στη Λήμνο και ειδικότερα σχετικά με τους τρεις λογοτέχνες, σύγχρονες φωτογραφίες των χώρων όπου ζούσαν οι εξόριστοι, τεκμήρια ανατυπωμένα από φορείς όπως τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας ή το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, κείμενα των Ρίτσου, Λειβαδίτη, Αλεξάνδρου αλλά και παράλληλα κείμενα από την παγκόσμια λογοτεχνία που επίσης πραγματεύονται την εμπειρία της πολιτικής εξορίας. Τέλος, σε ένα μουσείο για την πολιτική εξορία στη Λήμνο και για τη σχέση εξορίας και λογοτεχνίας θα μπορούσαν να λαμβάνουν χώρα εργαστηριακές συναντήσεις επιστημόνων, καλλιτεχνών κ.ά. και περιοδικές εκθέσεις, που θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να εμπλέκουν την τοπική κοινότητα, ιδίως τη σχολική κοινότητα με έργα και εργασίες μαθητών, με τρόπους που προτείνει η σύγχρονη μουσειολογία.

 Βέβαια, η ίδρυση ενός μουσείου αποτελεί μακρόπνοο έργο που οπωσδήποτε χρειάζεται πολύ χρόνο για να πραγματοποιηθεί. Ωστόσο, στο μεταξύ παραμένει ηχηρή η απουσία ενός χώρου αναφοράς στην εξορία και τους εξόριστους λογοτέχνες στη Λήμνο. Κι όμως, στα σχολεία του νησιού, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μαθητές και εκπαιδευτικοί έχουν παραγάγει κατά καιρούς σημαντικό έργο για τα εν λόγω θέματα και συνεχίζουν να καταπιάνονται με αυτά με ιδιαίτερη δημιουργικότητα και αγάπη: συλλογή προφορικών μαρτυριών ή ντοκιμαντέρ για τους εξόριστους, εικαστικά έργα για την εξορία, κείμενα μαθητών με αφορμή τα κείμενα του Ρίτσου κ.λπ. Αυτές οι εργασίες θα μπορούσαν να αξιοποιούνται και να εκτίθενται σε έναν χώρο, που θα παραχωρούσε ο Δήμος Λήμνου για αυτόν το σκοπό, ικανοποιώντας έτσι προσωρινά την ανάγκη ανάδειξης του θέματος και προσφέροντας ειδικότερα ένα πεδίο δημιουργικών συναντήσεων στα παιδιά.

Σας απευθύνουμε λοιπόν την παρούσα επιστολή για να τονίσουμε την ανάγκη να πληρωθεί άμεσα αυτό το μείζον πολιτιστικό κενό στην αγαπημένο μας Λήμνο, με ένα έργο που αποκτά ιδιαίτερη πολιτική σημασία σε μια Ευρώπη όπου η δημοκρατία βάλλεται από ποικίλες κατευθύνσεις.

 Η εκπαιδευτικός του Γυμνασίου Μούδρου

 ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ ΡΕΒΕΚΚΑ, Φιλόλογος

 Φωτογραφία: ο Γιάννης Ρίτσος στις συνθήκες Εξορίας…