Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ ΣΒΗΝΕΙ ΣΕ ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΣΑΚΟΥΛΕΣ

Κάποια στιγμή όμως η καταστροφή αυτή πρέπει να σταματήσει.

Κι αν σε ένα μικρό σχολείο σαν αυτό του Ρουσσοπουλίου μπορεί να βρει κανείς θησαυρούς, φανταστείτε τι θησαυροί θα υπάρχουν στα σχολεία της Μύρινας (Δημοτικά και Γυμνάσιο), που είναι παλαιότερα από τα υπόλοιπα σχολεία του νησιού.

Τι μπορεί να γίνει

Κατά καιρούς έχουν υπάρξει διάφορες προτάσεις για τη διάσωση των αρχείων αυτών. Μία απ’ αυτές είναι η δημιουργία μουσείων σχολικής ζωής. Σε ένα τέτοιο μουσείο τα αρχεία θα συντηρηθούν και θα μπορούν να εκτεθούν μαζί με άλλα σχετικά τεκμήρια.

Κατά την άποψή μου η λύση αυτή δεν είναι η κατάλληλη. Πρώτον, ένα μουσείο δεν είναι ο αρμόδιος φορέας για την διαχείριση των αρχείων. Δεύτερον, τα αρχεία δεν είναι καταρχήν μουσειακό είδος. Είναι ένα ζωντανό υλικό, που είναι πολύτιμο στους μελετητές της ιστορίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας και άλλων επιστημών, και που πρέπει επιπλέον να παραμένει ανοικτό σε κάθε πολίτη.  Τέλος, η επισκεψιμότητα ενός εκπαιδευτικού μουσείου στη Λήμνο θα ήταν δυστυχώς χαμηλή και δεν θα εξασφάλιζε πρόσβαση στη συλλογική μνήμη, με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να το εξασφαλίζει μια συλλογή αρχείων ανοιχτή στο κοινό.

Η πρότασή μου είναι η ίδρυση παραρτήματος των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.) στη Λήμνο.

Τι είναι τα ΓΑΚ;

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους είναι ο θεματοφύλακας των ιστορικών αρχείων της χώρας. Είναι μια υπηρεσία που υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας.

Αποστολή της υπηρεσίας αυτής είναι (αντιγράφω από την ιστοσελίδα τους http://www.gak.gr/org/miss/miss-00.html):

• Η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, συντήρηση, καταγραφή, μικροφωτογράφηση, ταξινόμηση και ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού της χώρας και η διάθεση προς μελέτη όλων των δημόσιων και ιδιωτικών αρχείων, εγγράφων και χειρογράφων, τα οποία αναφέρονται στην ιστορία και στην πολιτιστική κληρονομιά του ελληνικού έθνους και σε ό,τι έχει σχέση με τη διοικητική, οικονομική και κοινωνική ζωή του ελληνικού κράτους.
• Η επισήμανση και απογραφή των εχόντων ιστορικό ενδιαφέρον δημόσιων αρχείων, η επιλογή και εισαγωγή τους στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και η προετοιμασία για τη διάθεση στους μελετητές.
• Η συνεργασία με τις αρχές της Εκκλησίας, των εκκλησιαστικών και μοναστηριακών ιδρυμάτων και άλλων θρησκευτικών φορέων για τη διάσωση του αρχειακού υλικού.
• Η συνεργασία με τους κατόχους ιδιωτικών αρχείων, τα οποία παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον.
• Η εποπτεία των ειδικών αρχείων που ιδρύονται και λειτουργούν σε υπηρεσίες του ευρύτερου δημόσιου τομέα.
• Η έκδοση δημοσιευμάτων (περιοδικών και αυτοτελών), που εξυπηρετούν τη γνώση των ιστορικών πηγών της χώρας.
• Η συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με άλλους επιστημονικούς φορείς της ημεδαπής ή της αλλοδαπής.
• Ο εμπλουτισμός με αγορά ή αποδοχή δωρεάς αρχειακού υλικού από τους κατόχους τους και ομοιοτύπων αρχειακού υλικού που βρίσκονται σε ξένα κράτη ή οργανισμούς.

Οι υπηρεσίες ΓΑΚ διαθέτουν τον απαιτούμενο εξοπλισμό για τη διαχείριση και ψηφιοποίηση των αρχείων και στελεχώνονται από κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό, καθώς και από εκπαιδευτικούς που αποσπώνται στα ΓΑΚ κάθε χρόνο.

Κατά την επίσκεψή μας με τα παιδιά του προγράμματος στα ΓΑΚ Θεσσαλονίκης, την άνοιξη  του 2010, περιηγηθήκαμε σε ένα πανέμορφο κτίριο παλιού σχολείου, στην οδό Παπαναστασίου. Μας ξενάγησε ο προϊστάμενος της υπηρεσίας. Εντυπωσιαστήκαμε από τα εκθέματα της οθωμανικής περιόδου της πόλης και από τον σύγχρονο εξοπλισμό ψηφιοποίησης. Υπήρχε ακόμα αναγνωστήριο για τους μελετητές των αρχείων. Για να συνοψίσω, συνειδητοποιήσαμε το σημαντικό έργο που επιτελεί αυτή η υπηρεσία.

Γραφεία ΓΑΚ υπάρχουν σε κάθε πρωτεύουσα νομού. Υπάρχουν όμως και τοπικά παραρτήματα σε επαρχιακές πόλεις και νησιά. Για παράδειγμα, στα νησιά του Αργοσαρωνικού υπάρχουν παραρτήματα ΓΑΚ στη Σαλαμίνα, στον Πόρο, στην Αίγινα, στην Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Κύθηρα. Είναι λογικό και σωστό, κατά τη γνώμη μου, να υπάρχουν τόσα παραρτήματα ΓΑΚ στον ίδιο νομό, και λόγω της νησιωτικότητας αλλά και της ιστορικής σημασίας των νησιών αυτών.

Στον νομό Λέσβου λειτουργεί υπηρεσία ΓΑΚ στη Μυτιλήνη. Σύμφωνα με τον νόμο, όλα τα δημόσια αρχεία της Λήμνου (σχολικά, κοινοτικά, δικαστικά κ.ά.) θα πρέπει να μεταφερθούν στη Μυτιλήνη, αφού δεν υπάρχει υπηρεσία ΓΑΚ στη Λήμνο. Υπάρχει όμως η ανησυχία ότι, λόγω του μεγάλου μεγέθους του αρχείου και του συνεπαγόμενου φόρτου εργασίας στα ΓΑΚ Λέσβου, τα αρχεία της Λήμνου κινδυνεύουν να μείνουν αναξιοποίητα. Επίσης, μια τέτοια κίνηση δυστυχώς θα στερούσε από τη Λήμνο μια μείζονα ευκαιρία πολιτιστικής ανάπτυξης και ανάδειξης της τοπικής ιστορίας. Η γεωγραφική απόσταση από τη Λέσβο αλλά και η πλούσια ιστορία του νησιού τεκμηριώνουν, πιστεύω, την ίδρυση υπηρεσίας ΓΑΚ και στη Λήμνο.

Ας φανταστούμε για λίγο πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η υπηρεσία αυτή και τι θα μπορούσε να προσφέρει.

Το τοπικό παράρτημα ΓΑΚ Λήμνου θα μπορούσε να στεγαστεί σε ένα από τα πανέμορφα κτίρια των παλιών Δημοτικών Σχολείων του νησιού, αξιοποιώντας την αρχιτεκτονική κληρονομιά του τόπου.  Εκεί θα συγκεντρώνονταν όλα τα ιστορικά αρχεία του νησιού, θα συντηρούνταν και θα ψηφιοποιούνταν. Έτσι θα ήταν διαθέσιμα σε κάθε ιστορικό ερευνητή, να τα μελετήσει είτε από κοντά είτε από απόσταση, γνωρίζοντας το νησί μας και εισάγοντας τη Λήμνο πιο δυναμικά στη νεώτερη και σύγχρονη ιστοριογραφία.

Φανταστείτε φοιτητές από όλα τα πανεπιστήμια της χώρας που θα εκπονούν τη διδακτορική τους διατριβή μελετώντας τα αρχεία του τόπου μας. Ιστορικοί ερευνητές, όπως ο κ. Θεόδωρος Μπελίτσος, θα έβρισκαν πλούσια θεματολογία και υλικό στα αρχεία του νησιού. Αλήθεια, πόσα πράγματα θα ξέραμε για την ιστορία της Λήμνου, αν δεν υπήρχαν μελετητές που ερευνούν με πάθος τα ιστορικά αρχεία, όπως ο Αργύριος Μοσχίδης παλαιότερα και ο κ. Μπελίτσος σήμερα; Εξάλλου, ο κάθε πολίτης της Λήμνου θα έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα να αναζητήσει πληροφορίες και έγγραφα, μετέχοντας ενδεχομένως στην ιστορική μελέτη. Στόχος της διάσωσης και ταξινόμησης των αρχείων είναι η διάχυση της γνώσης και ο εκδημοκρατισμός της έρευνας.

Θα μπορούσαν να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για τους μαθητές των σχολείων μας, ώστε να γνωρίσουν με βιωματικό τρόπο και να κατανοήσουν καλύτερα το ιστορικό παρελθόν του τόπου τους. Παραθέτω μια τέτοια βιωματική δράση που οργάνωσε και υλοποίησε η συνάδελφος κ. Ρεβέκκα Καραγάτση το 2016 (). Αποτελεί πλέον κοινό τόπο ότι επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, κατά τις οποίες ο μαθητής έχει μάλλον τον παθητικό ρόλο του καταναλωτή πληροφορίας, παράγουν πολύ μικρότερο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα σε σύγκριση με δραστηριότητες όπου τα παιδιά γνωρίζουν τα ίδια το υλικό της έρευνας αυτενεργώντας.

Θα μπορούσαν ακόμη να υλοποιηθούν ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με άλλους επιστημονικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Να γίνονται περιοδικές εκθέσεις, να οργανώνονται διαλέξεις και να εκδίδεται περιοδικό σχετικά με τη δράση των ΓΑΚ και με τα αρχεία του νησιού.

Αλλά και πέρα από την ιστορική έρευνα, ο κάθε πολίτης της Λήμνου θα είχε το δικαίωμα και τη δυνατότητα, να αναζητήσει πληροφορίες και έγγραφα που τον αφορούν.

Ας σταματήσουμε τώρα την ονειροπόληση κι ας επιστρέψουμε στη θλιβερή πραγματικότητα.

Γνωρίζουμε όλοι πόσο δύσκολο και χρονοβόρο είναι να ιδρυθεί μια δημόσια υπηρεσία στη Λήμνο. Άλλωστε, τα τελευταία δέκα χρόνια οι δημόσιες υπηρεσίες σε όλους τους τομείς υποβαθμίζονται. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει να παραιτηθούμε.

1. Καλώ λοιπόν όλους τους Λημνιούς και μη, που συμφωνούν με την πρόταση ίδρυσης ΓΑΚ στη Λήμνο, να συμπληρώσουν τα στοιχεία τους στην online συλλογή υπογραφών για την ικανοποίηση του αιτήματος αυτού στην ιστοσελίδα:
2. Καλώ τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς, αλλά και κάθε συμπολίτη μας, να οργανώσουμε μια ομάδα εθελοντών για να συγκεντρώσουμε και να μεταφέρουμε, σε πρώτη φάση, τα αρχεία των σχολείων του νησιού σε έναν χώρο όπου θα είναι ασφαλή, ώστε να σταματήσουμε έτσι τη καταστροφή τους.
3. Ζητώ την αρωγή του Δήμου Λήμνου σ’ αυτό το εγχείρημα. Πρώτον, να μας παραχωρήσει κάποιο χώρο για την αποθήκευση των αρχείων και δεύτερον, να προωθήσει το αίτημα ίδρυσης ΓΑΚ στη Λήμνου.
4. Τέλος, καλώ τις υποψήφιες παρατάξεις που θα συμμετέχουν στις προσεχείς δημοτικές εκλογές, να υιοθετήσουν το αίτημα αυτό και να ασχοληθούν πιο συστηματικά με τα θέματα παιδείας και πολιτισμού.

Με το παρόν, μακροσκελές άρθρο θέλησα να αναδείξω ένα βαρύνον και πολύπλευρο ζήτημα, ευαισθητοποιώντας τους συμπολίτες μου να συμμετέχουν σε ένα σημαντικό πολιτιστικό έργο για τον τόπο μας.

Τα στοιχεία μου είναι διαθέσιμα σε όποιον θέλει να συμμετέχει στην προσπάθεια αυτή.

Ευχαριστώ για την υπομονή σας.

 Ελένη Πολυμένη

Καθηγήτρια Πληροφορικής στο Γυμνάσιο Μούδρου