Κυριακή των βαΐων – τι γιορτάζουμε και τι τρώμε

Κυριακή των βαΐων – τι γιορτάζουμε και τι τρώμε
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Σήμερα αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα και καθιερώθηκε ως η προηγούμενη Κυριακή της Ανάστασης. Γιορτάζουμε την θριαμβευτική είσοδο του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα, επειδή οι Ιουδαίοι τον υποδέχθηκαν κρατώντας βάια ή βάγια, και άπλωναν στο έδαφος τα ρούχα τους και ζητωκραύγαζαν «Ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου». Αυτό το έκαναν επειδή περίμεναν τον Μεσσία για να τους σώσει.
Κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού αυτή η γιορτή τελούνταν μαζί με την ανάσταση του Λαζάρου. Αργότερα η δεύτερη μετατέθηκε κατά μία ημέρα πριν, το λεγόμενο Σάββατο του Λαζάρου. Θεωρείται ως αρχή των Αγίων Παθών του Χριστού, γι’ αυτό χαρμόσυνο χαρακτήρα της, αρχικά η κατάλυση ψαριών, λαδιού και κρασιού τη ημέρα αυτή θεωρήθηκαν ασυμβίβαστα προς την ιερότητα της Μεγάλης Εβδομάδας και της ακολουθούμενης νηστεία. Σήμερα, πάντως, επιτρέπεται το ψάρι, ακριβώς γιατί είναι μια χαρμόσυνη γιορτή. Κάτι ανάλογο γίνεται, εξάλλου, και στις 25 Μαρτίου, που γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, Και τότε, παρ’ ότι είναι σε περίοδο νηστείας, επιτρέπεται το ψάρι – και συνηθίζουμε να τρώμε μπακαλιάρο.
Η παραπάνω ανάμνηση τιμάται ιδιαίτερα με εξέχουσα υμνολογία και μεγαλοπρεπή λειτουργία, στο τέλος της οποίας διανέμονται βάγια που έχουν προηγουμένως ευλογηθεί κατά την ακολουθία του
Στις πρώτες εκκλησίες γιορταζόταν με αναπαράσταση του γεγονότος. Συγκεκριμένα, στους Αγίους Τόπους κατά τον 4ο αιώνα ο επίσκοπος ξεκινώντας με πομπή από το Όρος των Ελαιών εισερχόταν στα Ιεροσόλυμα επί «πώλου όνου», δηλαδή πάνω σε γαϊδουράκι όπως ο Χριστός, περιστοιχιζόμενος από τον κλήρο, ενώ οι πιστοί προπορεύονταν κρατώντας κλάδους φοινίκων.
Στους βυζαντινούς χρόνους τελούνταν ο λεγόμενος «περίπατος του Αυτοκράτορα». Η πομπή ξεκινούσε από τα ανάκτορα στην οποία συμμετείχε ο αυτοκράτορας κρατώντας την εικόνα του Χριστού πλαισιωμένος από το ιερατείο, και κατέληγαν στην Αγιά Σοφιά. Της αυτοκρατορικής αυτής πομπής ηγούνταν ο λαμπαδάριος ο οποίος έψελνε «Ἐξέλθατε ἔθνη καὶ θεώσασθε σήμερον τὸν βασιλέα τῶν οὐρανῶν…». Στο τέλος της γιορτής αυτής ο μεν Αυτοκράτορας διένεμε ιδιόχειρα βάγια και σταυρούς, ο δε Πατριάρχης κεριά για τη Μεγάλη Εβδομάδα. Το βυζαντινό αυτό έθιμο παρέλαβαν και τηρούσαν με ευλάβεια και οι Τσάροι της Ρωσίας, τους οποίους ακολουθούσε ο κλήρος ξεκινώντας από το Κρεμλίνο και καταλήγοντας στο μητροπολιτικό ναό. Στην Ελλάδα αντ’ αυτών διατηρείται μόνο η διανομή των βαγιών από τους ιερείς των εκκλησιών.
Αναφορικά με τη νηστεία της ημέρας αυτής υπάρχει μια διαφοροποίηση στο ζήτημα του αν καταλύεται ψάρι ή όχι. Η γνώμη του Θεόδωρου του Στουδίτη είναι ότι την Κυριακή των Βαΐων «τρώγεται ψάρι», επειδή θεωρείται Δεσποτική εορτή. Για τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη μόνο μία ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής τρώγεται ψάρι, δηλαδή την ημέρα του Ευαγγελισμού.