Κολχικίνη και Λημνία Γη, τα αρχαία ελληνικά φάρμακα

Κολχικίνη και Λημνία Γη, τα αρχαία ελληνικά φάρμακα

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Διευκρίνιση: Οι τυχόν διαφημίσεις που παρεμβάλλονται ενδιάμεσα σ’ αυτό το κείμενο γίνονται από τον διακομιστή του διαδικτύου και δεν έχουν σχέση ούτε με τον συντάκτη ούτε με το περιεχόμενο του.

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την κολχικίνη, ένα φάρμακο, το οποίο φαίνεται ότι βοηθά πολύ στην καταπολέμηση του κορωνοϊού.

Ως φάρμακο αλλά και ισχυρό δηλητήριο η κολχικίνη ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν διαπιστώσει ότι το φυτό Colchicum autumnale, δηλαδή ο Φθινοπωρινός Κρόκος, απ’ όπου παράγεται η κολχικίνη, ήταν πολύ χρήσιμο για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας και των ρευματισμών, γι’ αυτό και το ονόμασαν «η ψυχή των αρθρώσεων».

Για τη δηλητηριώδη δράση της κολχικίνης έγραψε ο Θεόφραστος, μαθητής του Αριστοτέλη, ο οποίος στο έργο του «Περὶ φυτῶν ἱστορία», την περιγράφει ως ένα θανατηφόρο δηλητήριο με καθυστερημένη έναρξη δράσης.

Το εκχύλισμα του φυτού Colchicum autumnale περιγράφηκε για πρώτη φορά ως θεραπεία για την ουρική αρθρίτιδα από τον Διοσκουρίδη στο έργο του «De Materia Medica».

Ο φθινοπωρινός κρόκος είναι ένα από τα 700 φαρμακευτικά φυτά που περιγράφονται στο παλαιότερο ιατρικό κείμενο, τον πάπυρο του Ebers της αρχαίας Αιγύπτου (περίπου το 1550 π.Χ.). Χρησιμοποιήθηκε ως θεραπεία για τον πόνο και το οίδημα.
Αρχικά η βιβλιογραφία σχετικά με τα φυτά που περιέχουν κολχικίνη αναφέρεται κυρίως στην καθαρτική και δηλητηριώδη δράση τους όπως σημειώνει ο Θεόφραστος (371-287 π.Χ. ). Ακόμα και σήμερα οι τοξικές επιδράσεις της κολχικίνης είναι σοβαρές. Δεν υπάρχει αντίδοτο και η υπερδοσολογία έχει υψηλή θνησιμότητα ενώ είναι εξαιρετικά επικίνδυνο σε περίπτωση επαφής με το δέρμα.

Η κολχικίνη λαμβάνεται από τους βολβούς του Gloriosa superba της ίδιας οικογένειας (περιεκτικότητα σε κολχικίνη 0,9% περίπου) και επίσης από το Colchicum autumnale (περιέχεται στους σπόρους, τα άνθη και τους βολβούς του φυτού). Το Colchicum autumnale εξαπλώνεται στην Ευρώπη και την Αφρική, ενώ το είδος Gloriosa superba στην Αφρική και την Ασία, συμπεριλαμβανομένων των λόφων των Ιμαλαΐων, της Βιρμανίας, της Ινδονησίας, της Μαλαισίας κ.λπ.

Σήμερα, η κολχικίνη έχει μια συνεχώς διευρυνόμενη λίστα χρήσεων και εκτός από τη βασική θεραπεία για την ουρική αρθρίτιδα χρησιμοποιείται επιπλέον για τη θεραπεία του κληρονομικού Μεσογειακού πυρετού, την περικαρδίτιδα, τη νόσο Behcet, και την κολπική μαρμαρυγή. Πρόσφατες έρευνες την καθιστούν πολλά υποσχόμενη για τη θεραπεία μιας ευρείας ποικιλίας καρδιαγγειακών διαταραχών.

Ο Φθινοπωρινός Κρόκος είναι γηγενές είδος της Ελλάδας και ένα από τα φυτά που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την κολχικίνη αφού περιέχει από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις. Σύμφωνα με την Δρα Ελένη Μαλούπα, διευθύντρια του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων- Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα»  και υπεύθυνη του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων.

«Το γένος Colchicum περιλαμβάνει γύρω στα 60 είδη. Ο φθινοπωρινός κρόκος -Colchicum autumnale-  απαντάται σε υγρά ορεινά λιβάδια και βοσκοτόπια, σε σκιερές πετρώδεις πλαγιές με βαθύ γόνιμο χώμα, σε υψόμετρο από 1400 έως 2000 μέτρα  σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Είναι ευρείας εξάπλωσης, στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περίπου 30 είδη και απαντάται στη Θράκη, στη Βόρεια Κεντρική και Ανατολική Ελλάδα, στη Βόρεια και Νότια Πίνδο, στα βουνά Κατάρα, Όρβηλος, Ροδόπη, Τύμφη και Φαλακρό.

Απαντώντας σε ερώτηση για το τι μπορεί να επιφέρει η κατανάλωση τέτοιων φυτών στον οργανισμό, ξεκαθαρίζει ότι

«Ακόμα και 2 ή 3 σπόροι του Colchicum autumnale μπορεί να προκαλέσουν τον θάνατο. Ως φάρμακο όμως, εάν χορηγηθεί σε μικρές, προσεκτικά ελεγχόμενες δόσεις, είναι αποτελεσματικό σαν παυσίπονο και αντιφλεγμονώδες και η φαρμακολογική του μορφή είναι ακόμα σε χρήση για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας και άλλων ρευματικών νοσημάτων. Επιπλέον, το ομοιοπαθητικό σκεύασμα Colchicum παρασκευάζεται από φρέσκους βολβούς Colchicum autumnale».

Να έλθουμε τώρα στη Λήμνο, και στην Λημνία Γη, ένα επίσης πανάρχαιο ελληνικό φάρμακο που παράγεται σ’αυτό το νησί.

Η «Λημνία γη», δηλαδή η επεξεργασμένη λάσπη από τα χώματα της Λήμνου, ήταν το πρώτο τυποποιημένο φαρμακευτικό σκεύασμα στην ιστορία της Ιατρικής. Ο παχύρρευστος κοκκινωπός πηλός, με τις μοναδικές θεραπευτικές ιδιότητες εξορυσσόταν στη Λήμνο, από την αρχαιότητα έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Θεωρούσαν ότι είχε αντισηπτική και αιμοστατική δράση, καταπολεμούσε τον πυρετό, θεράπευε προβλήματα του στομάχου και ήταν ισχυρό αντίδοτο σε δηλητήρια. Βοηθούσε επίσης σε φλεγμονές του δέρματος και οι γυναίκες το έπιναν στην περίοδο ή για να επισπεύσουν τη γέννα. Πίστευαν επίσης ότι, δρούσε κατά της πανώλης και της ελονοσίας. Το χρησιμοποιούσαν ως αλοιφή εξωτερικά στις πληγές ή το έπιναν διαλυμένο σε νερό.

Ο λόφος Δεσπότης ή Μόσυχλος ήταν το μέρος όπου γινόταν η εξόρυξη του φαρμακευτικού πηλού Σύμφωνα με σύγχρονες χημικές αναλύσεις της σύστασης του εδάφους, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι, μεταξύ άλλων είχε πυριτική άργιλο, αλουμίνα, οξείδιο του σιδήρου, νερό, ασβέστιο, μαγνήσιο, ανθρακικό νάτριο και θειικό οξύ.
Όλα αυτά τα συστατικά την κάνουν ευεργετική για τον οργανισμό. Η άργιλος είναι φυσική καολίνη, ουσία που χρησιμοποιείται σε δηλητηριάσεις από τροφές, δυσεντερίες, δυσπεψίες και σε διάρροιες. Οι ενώσεις του αργίλιου, μαγνησίου και ασβεστίου αποτελούν αντιόξινα και αντιδιαρροϊκά φάρμακα. Η κεκαυμένη μαγνησία που περιέχει, εξουδετερώνει ισχυρά οξέα και χορηγείται σε δηλητηριάσεις. Ο σίδηρος βοηθάει στην αναιμία και χορηγείται στην κύηση, τη γαλουχία και σε γαστρεντερικά νοσήματα.

Το θείο στην ποσότητα που υπήρχε στην Λημνία γη, έχει αντισηπτική δράση για εξωτερικά τραύματα. Σε συνδυασμό με αλκάλια καταστρέφει παράσιτα του δέρματος. Παρ’ όλα αυτά, οι θεραπευτικές ιδιότητες της γης της Λήμνου δεν αξιοποιούνται πια. Η τελευταία αναφορά εξόρυξης χρονολογείται το 1916.

Στην αρχαιότητα εξορυσσόταν με τελετουργικό τρόπο από το λόφο Δεσπότης ή Μόσυχλος όπως ονομαζόταν στο παρελθόν, το σημείο που είχε πέσει ο Ήφαιστος στη Λήμνο. Σύμφωνα με το μύθο, θεράπευσε τα τραύματά του με τη βοήθεια του χώματος της περιοχής. Επίσης, φημολογείται ότι ο Φιλοκτήτης θεραπεύτηκε από τσίμπημα φιδιού στο πόδι, με το θεραπευτικό χώμα της Λήμνου. Περιηγητές και γιατροί της αρχαιότητας, μεταξύ τους ο Ηρόδοτος, ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός, μελέτησαν τη Λήμνια γη και ανέφεραν στα κείμενά τους τη σπουδαιότητά της.

Η τελετή εξόρυξης της, αγιαζόταν από ιέρεια, που ερχόταν από την Ηφαιστεία. Στη συνέχεια μετέφεραν το χώμα στην πόλη για να το επεξεργαστούν. Έριχναν το χώμα στο νερό, το έφτιαχναν σε μορφή υγρού πηλού και το άφηναν να κατακαθίσει. Μετά αφαιρούσαν το πολύ νερό και έπαιρναν τη «λιπαρή» γη, που βρισκόταν στο κάτω μέρος, χωρίς την άμμο και τις πέτρες. Ξήραιναν το πηλό μέχρι να γίνει σαν μαλακό κερί και μετά τον έπλαθαν σε κομματάκια.

Πάνω τους έβαζαν τη σφραγίδα της θεάς Άρτεμης. Στα Χριστιανικά χρόνια, η τελετή εξόρυξης γινόταν στις 6 Αυγούστου. Σφράγιζαν τα φαρμακευτικά σκευάσματα με τη μορφή του Χριστού. Οι κάτοικοι ονόμαζαν τη Λήμνια γη «αγιόχωμα».

Κατά την τουρκοκρατία σφράγιζαν τα κομμάτια του πηλού με την ημισέληνο. Τις αποφάσεις για το εμπόριο της Λημνιακής γης, είχε ο σουλτάνος. Ένα μικρός μέρος δινόταν και στους Έλληνες και Οθωμανούς Τούρκους επισήμους, που παρακολουθούσαν την τελετή εξόρυξης, αλλά ήταν μόνο για προσωπική χρήση.

Μικρή ποσότητα του πηλού δινόταν σε αγγειοπλάστες, για να κατασκευάσουν κύπελλα και αγγεία. Το 1890 ο Καθηγητής Dr. Tozer στο βιβλίο του «τα νησιά του Αιγαίου» ανέφερε ότι, πολλοί Τούρκοι χρησιμοποιούσαν τα αγγεία, γιατί πίστευαν ότι έτσι εξουδετερώνεται κάθε δηλητήριο, που έρχεται σε επαφή με τον πηλό. Σιγά σιγά όμως άρχισαν να παρασκευάζονται παρόμοια σκευάσματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και η ζήτησή της μειώθηκε.

Σήμερα με την επιδημία επανέρχονται πολλές προτάσεις να δοθεί η πατέντα του εμβολίου ώστε αυτό να παράγεται τοπικά στα κράτη και να εξασφαλιζεται επαρκής και έγκαιρη ποσότητα του.

Επανέρχεται ταυτόχρονα και η ανάγκη αξιοποίησης των μοναδικών και πλούσιων φαρμακευτικών φυτών και σκεαυσμάτων που υπάρχουν στη χώρα μας από την εποχή του Ομήρου και του Ιπποκράτη..

ΛΗΜΝΙΑ ΓΗ.jpg