Ο Θεάνθρωπος

Ο Θεάνθρωπος

Επιμέλεια, Θόδωρος Δημητριάδης

Ο μεγάλος μας συγγραφέας και διανοητής Νίκος Καζαντζάκης είπε:

«Κάθε άνθρωπος είναι θεάνθρωπος. Η δυαδική υπόσταση του Χριστού στάθηκε για μένα πάντα βαθύ, ανεξερεύνητο μυστήριο· η λαχτάρα, η τόσο ανθρώπινη, η τόσο υπεράνθρωπη, να φτάσει ο άνθρωπος ως το Θεό – ή πιο σωστά: να επιστρέψει ο άνθρωπος στο Θεό και να ταυτισθεί μαζί του· η νοσταλγία αυτή, η τόσο μυστική και συνάμα τόσο πραγματική, άνοιγε μέσα μου πληγές και πηγές μεγάλες.

Από τη νεότητά μου η πρωταρχική αγωνία μου, από όπου πήγαζαν όλες μου οι χαρές κι όλες μου οι πίκρες, ήταν τούτη: η ακατάπαυτη, ανήλεη πάλη ανάμεσα στο πνέμα και στη σάρκα. Μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες σκοτεινές δυνάμεις του Πονηρού· μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες φωτερές δυνάμεις τού Θεού· κι η ψυχή μου ήταν η παλαίστρα όπου οι δύο τούτοι στρατοί χτυπιούνταν κι έσμιγαν.

Αγωνία μεγάλη· αγαπούσα το σώμα μου, και δεν ήθελα να χαθεί· αγαπούσα την ψυχή μου, και δεν ήθελα να ξεπέσει· μαχόμουν να φιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμες, να νιώσουν πως δεν είναι οχτροί, είναι συνεργάτες, και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους, την αρμονία.

Κάθε άνθρωπος είναι θεάνθρωπος, σάρκα και πνέμα· να γιατί το μυστήριο του Χριστού δεν είναι μονάχα μυστήριο μιας ορισμένης θρησκείας· είναι πανανθρώπινο· σε κάθε άνθρωπο ξεσπάει η πάλη Θεού και ανθρώπου και συνάμα η λαχτάρα της φίλιωσης. Τις περισσότερες φορές η πάλη αυτή είναι ασύνειδη, βαστάει λίγο, δεν αντέχει μια αδύνατη ψυχή να αντιστέκεται καιρό πολύ στην σάρκα· βαραίνει, γίνεται και αυτή σάρκα, κι ο αγώνας παίρνει τέλος.

Μα στους υπεύθυνους ανθρώπους, που έχουν μερόνυχτα καρφωμένα τα μάτια τους στο ανώτατο Χρέος, η πάλη ανάμεσα στη σάρκα και στο πνέμα ξεσπάει χωρίς έλεος και μπορεί να βαστάξει ως το θάνατο.

Ποτέ δεν ακολούθησα με τόσο τρόμο την αιματωμένη πορεία του στο Γολγοθά, ποτέ δεν έζησα με τόση ένταση, με τόση κατανόηση αγάπη το Βίο και τα Πάθη τού Χριστού, όσο τις μέρες και τις νύχτες που έγραφα τον Τελευταίο Πειρασμό. Γράφοντας την εξομολόγηση ετούτη της αγωνίας και της μεγάλης ελπίδας του ανθρώπου ήμουν συγκινημένος τόσο που τα μάτια μου βούρκωναν· δεν είχα νιώσει ποτέ με τόση γλύκα, με τόσο πόνο να πέφτει στάλα στάλα το αίμα του Χριστού στην καρδιά μου.

Γιατί ο Χριστός, για ν’ ανέβει στην κορυφή της θυσίας, στο Σταυρό, στην κορυφή της εξαΰλωσης, στο Θεό, πέρασε όλα τα στάδια του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Όλα, και γι’ αυτό κι ο πόνος του΄μας είναι τόσο γνώριμος και τον πονούμε, κι η τελική νίκη του μας φαίνεται τόσο και δικιά μας μελλούμενη νίκη. O,τι είχε βαθιά ανθρώπινο ο Χριστός, μας βοηθάει να τον καταλάβουμε και να τον αγαπήσουμε και να παρακολουθούμε τα Πάθη του σαν να’ ταν δικά μας πάθη.

Αν δεν είχε μέσα του το ζεστό ανθρώπινο στοιχείο, δε θα μπορούσε ποτέ με τόση σιγουράδα και τρυφερότητα να αγγίξει την καρδιά μας· και δε θα μπορούσε να γίνει πρότυπο στη ζωή μας. Αγωνιζόμαστε κι εμείς, τον βλέπουμε κι αυτόν να αγωνίζεται και παίρνουμε κουράγιο· βλέπουμε, δεν είμαστε ολομόναχοι στον κόσμο, αγωνίζεται κι αυτός μαζί μας».

(πηγή: Thessaloniki Arts and Culture)

Κι ένας σύγχρονος, ο Αναστάσιος Ταρενίδης σχολιάζει:

«Είναι γεγονός πως σε όλη την ιστορία – μυθολογία, υπήρξαν άνθρωποι που θεοποιήθηκαν, θεοί που γίνονται άνθρωποι, ημίθεοι, καμιά όμως από αυτές τις περιπτώσεις δεν κλείνει μέσα της την ίδια ένταση νοημάτων και συναισθημάτων, την ίδια μυστική πολυπλοκότητα και συνάμα βιωματική απλότητα συμπυκνωμένη στο θείο και ανθρώπινο δράμα του Θεανθρώπου Χριστού.
Θεάνθρωπος: έννοια περίπλοκη και αντιφατική, αποτέλεσε σημείον έριδος ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού. Άλλοι, φιλόσοφοι και θεολόγοι, επέμεναν στη θεϊκή φύση του Χριστού υποστηρίζοντας πως είναι αδύνατο για το θείο να μετέχει στη θνητότητα. Άλλοι, δίνοντας έμφαση στην ιστορικότητα του προσώπου, επέμεναν αποκλειστικά στην ανθρώπινη φύση του.

Για την Ορθοδοξία όμως, ο Χριστός είναι τόσο θεός όσο και άνθρωπος · και μάλιστα όχι μισός το ένα και μισός το άλλο· αλλά ολόκληρος θεός και όλος άνθρωπος ταυτόχρονα. Πράγματι, η ιδέα αυτή έχει ίσως τις ρίζες της στο παρελθόν. Ο Πλάτων σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη, είχε υποστηρίξει τη συμμετοχή του αισθητού κόσμου στον πνευματικό κόσμο. Με το πρόσωπο του Χριστού όμως, η συμμετοχή αυτή δεν εκδηλώνεται με όρους μιας απρόσωπης αναγκαιότητας φιλοσοφικών συστημάτων, αλλά ως προσωπική πράξη ελευθερίας και επιλογής. Έτσι το θείο, ελεύθερο και από την ίδια την αναγκαιότητά του να είναι θείον, ενσαρκώνεται και γίνεται άνθρωπος, αλλά και ο άνθρωπος, όντας πρόσωπο και ελεύθερος να μην αυτοκαθορίζεται από τους συντελεστές της θνητότητας, γίνεται θεός.

Αν πιστώνεται ένα κατόρθωμα στην Ορθόδοξη παράδοση, είναι ακριβώς το ότι κράτησε τον παράδοξο χαρακτήρα της διατηρώντας έτσι τον Μυστικό της Χαρακτήρα, σε αντίσταση των όποιων υποβαθμιστικών εκλογικεύσεων, αιρέσεων κ.τ.λ.
Έτσι, και γεννιέται σαν άνθρωπος, και από παρθένα μητέρα· και γαλήνιος και πράος και τινάζει στον αέρα τα τραπέζια των βέβηλων· και ακάθεκτος και αμετάστατος στο δρόμο του για τον Σταυρό και αγωνιά για τη μέλλουσα οδύνη (Κύριε, ας μη πιώ το ποτήριο τούτο) ·και πονώντας για κάθε ράπισμα και κάθε καρφί και ζητώντας συγχώρεση για τους σταυρωτές του· και πεθαίνει και ανασταίνεται, ο πάντα ανιστάμενος και εξεγερμένος σφοδρός επαναστάτης, μα και πάντα τρυφερός και μανικός εραστής του κάθε ανθρώπου. Άνθρωπος – γιατί πώς αλλιώς θα ήταν δικός μας, ένας από μας, μέσα στη ζωή μας, – και θεός – γιατί πώς αλλιώς θα ήταν πάνω και πέρα από μας, πάντα ανεβάζοντάς μας, πάντα δείχνοντας ψηλά – θεάνθρωπος, – γιατί πώς αλλιώς θα τον αγαπούσαμε (μα δε φτάνει πάντα η αγάπη) και παράλληλα θα νιώθαμε δέος για την συνεχή αποκάλυψη που συνιστά η παρουσία του; Θεάνθρωπος, γιατί τί είναι πια ο άνθρωπος αν είναι μόνο αυτό;»…

(πηγή: Λευτεριά)