Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα – Φίλιπποι

Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα

(Μια σειρά με τα μέρη που επισκέφτηκε) – Φίλιπποι

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Η Αρχαία πόλη των Φιλίππων υπήρξε αρχικά (360 π.Χ.) αποικία των Θασίων, με το όνομα Κρηνίδες, σύντομα όμως κατακτήθηκε από τον πανίσχυρο τότε Φίλιππο Β΄, βασιλιά της Μακεδονίας, ο οποίος οχύρωσε την πόλη και της έδωσε το όνομά του.

Στα ελληνιστικά χρόνια η πόλη απέκτησε το τείχος της, το θέατρο, δημόσια οικοδομήματα και ιδιωτικές κατοικίες. Αναμφισβήτητα, το πιο εντυπωσιακό κτίσμα της εποχής αυτής, παρά τις αλλαγές που υπέστη ανά τους αιώνες, είναι το Αρχαίο Θέατρο των Φιλίππων, το οποίο κάθε καλοκαίρι φιλοξενεί θεατρικές και άλλες παραστάσεις του Φεστιβάλ Φιλίππων.

Τον 2ο αιώνα π.Χ. η διέλευση της Εγνατίας Οδού (Via Egnatia) μέσα από τους Φιλίππους, ενός από τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς και εμπορικούς δρόμους του αρχαίου κόσμου, μετέτρεψε την πόλη σε σημείο αναφοράς της περιοχής.

Το σπουδαιότερο, όμως, γεγονός κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, που σφραγίζει ανεξίτηλα την ιστορία της πόλης, είναι η μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ., όταν οι δημοκρατικοί Ρωμαίοι με στρατηγούς τον Βρούτο και τον Κάσιο αντιμετώπισαν τους οπαδούς της Μοναρχίας υπό τον Μάρκο Αντώνιο, τον Οκταβιανό (μετέπειτα Καίσαρα Αύγουστο, πρώτο Αυτοκράτορα των Ρωμαίων) και τον Λέπιδο. Οι δημοκρατικοί έχασαν σ’ αυτή τη μάχη, οι επικεφαλής τους αυτοκτόνησαν και ξεκίνησε για τη Ρώμη η αυτοκρατορική περίοδος διακυβέρνησής της.

Ήταν Σάββατο όταν ο Παύλος έφτασε για πρώτη φορά στους Φιλίππους και πολλές γυναίκες ήταν μαζεμένες στην περιοχή. Ήταν οι πρώτοι στην Ευρώπη που τον άκουσαν να κηρύττει. Ανάμεσά τους ήταν και η Λυδία, μια ευγενής από τα Θυάτειρα της Μικράς Ασίας. Ήταν η πρώτη που βαφτίστηκε και βοήθησε σημαντικά στη διάδοση του λόγου του Θεού.

Εδώ στους Φιλίππους, ο Παύλος και ο Σίλας κατηγορήθηκαν ότι προκάλεσαν ταραχές στην πόλη και ότι είχαν συνήθειες ασυνήθιστες για τους Ρωμαίους. Οι δύο άνδρες συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν, αλλά ένας πολύ δυνατός σεισμός σκόρπισε τον πανικό στην πόλη. Οι πόρτες της φυλακής άνοιξαν και ο φύλακας προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Οι δύο Απόστολοι τον εμποδίζουν να κάνει κακό στον εαυτό του. Μετά από αυτό ο φύλακας πίστεψε στον Θεό, βαφτίστηκε με την οικογένειά του και οι δύο Απόστολοι φιλοξενήθηκαν στο σπίτι του.

Η φυλακή του Παύλου και Σίλα διατηρείται μέχρι σήμερα, όπως και το ποταμάκι όπου βαπτίστηκε η Λυδία και άλλοι κάτοικοι μετά το κήρυγμα του Παύλου.

Ο Απόστολος Παύλος θα διατηρήσει στενές σχέσεις με τους Φιλίππους οι πιστοί των οποίων θα τον ενισχύσουν οικονομικά πολλές φορές ακόμα και όταν ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη. Επτά χρόνια μετά την πρώτη του επίσκεψη, ο Παύλος θα επιστρέψει στους Φιλίππους και στη συνέχεια θα επισκεφθεί τον τόπο άλλες τρεις φορές (τον Απρίλιο του 57, την άνοιξη του 63 και τον χειμώνα του 64).

Η χριστιανική κοινότητα στους Φιλίππους ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή εκκλησία που ιδρύθηκε από τον Παύλο. Αυτός ήταν πιθανότατα ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η συγκεκριμένη εκκλησία είχε έναν μοναδικό, ισχυρό δεσμό με τον απόστολο. Αν και αποτελούνταν κυρίως από φτωχούς, η εκκλησία έστειλε προμήθειες στον Παύλο πολλές φορές.

Η επιστολή του Παύλου προς τους πιστούς που κατοικούσαν στους Φιλίππους, η οποία βρίσκεται στην Καινή Διαθήκη, γράφτηκε μεταξύ 61 και 63 μ.Χ.

Η ανάπτυξη του χριστιανισμού στους Φιλίππους υποδηλώνεται από μια επιστολή του Επισκόπου Πολύκαρπου της Σμύρνης που απευθύνεται στην κοινότητα των Φιλίππων γύρω στο 160 μ.Χ. και από επιτύμβιες επιγραφές. Η πρώτη εκκλησία που περιγράφεται στην πόλη είναι ένα μικρό κτίσμα που πιθανότατα ήταν αρχικά ένα μικρός χώρος προσευχής. Αυτή η Βασιλική του Παύλου, που αναγνωρίζεται από μια ψηφιδωτή επιγραφή στο πεζοδρόμιο, χρονολογείται γύρω στο 343 μ.Χ. από μια αναφορά του επισκόπου Πορφυρίου, ο οποίος ήταν παρών στη Σύνοδο της Σέρδικας εκείνη τη χρονιά.

Παρά το γεγονός ότι ήταν μια από τις παλαιότερες εκκλησίες στην Ευρώπη, επισκοπή ιδρύθηκε αργότερα, μόλις τον 4ο αιώνα. Η ακμή της πόλης τον 5ο και 6ο αιώνα αποδόθηκε στον Παύλο και στη διακονία του. Όπως και σε άλλες πόλεις, αυτή την εποχή κατασκευάστηκαν πολλά νέα εκκλησιαστικά κτήρια. Επτά διαφορετικές εκκλησίες χτίστηκαν στους Φιλίππους μεταξύ των μέσων του 4ου αιώνα και του τέλους του 6ου, μερικές από τις οποίες συναγωνίζονταν σε μέγεθος και διακόσμηση τα ωραιότερα κτίρια της Θεσσαλονίκης, ή αυτά της Κωνσταντινούπολης.

Η σχέση της κάτοψης και του αρχιτεκτονικού διακόσμου της Βασιλικής Β με την Αγία Σοφία και την Αγία Ειρήνη στην Κωνσταντινούπολη έδωσε μια προνομιακή θέση στην εκκλησία αυτή στην ιστορία της παλαιοχριστιανικής τέχνης. Ο σύνθετος καθεδρικός ναός που πήρε τη θέση της Βασιλικής του Παύλου στα τέλη του 5ου αιώνα, που χτίστηκε γύρω από μια οκταγωνική εκκλησία, συναγωνιζόταν επίσης τις εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης.

Την ίδια εποχή, οι οχυρώσεις της πόλης ξαναχτίστηκαν για να αμυνθούν καλύτερα από την αυξανόμενη αστάθεια στα Βαλκάνια. Το 473 η πόλη πολιορκήθηκε από τους Οστρογότθους, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να την καταλάβουν αλλά έκαψαν τα γύρω χωριά.

Ήδη αποδυναμωμένη από τις σλαβικές επιδρομές στα τέλη του 6ου αιώνα, που κατέστρεψαν την αγροτική οικονομία της Μακεδονίας και πιθανώς και από την πανούκλα του Ιουστινιανού το 547, η πόλη καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από σεισμό γύρω στο 619, από τον οποίο δεν ανέκαμψε ποτέ. Υπήρχε μια μικρή δραστηριότητα εκεί τον 7ο αιώνα, αλλά η πόλη δεν ήταν πλέον παρά ένα χωριό.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία πιθανότατα διατηρούσε εκεί μια φρουρά, αλλά το 838 η πόλη καταλήφθηκε από τους Βούλγαρους, οι οποίοι γιόρτασαν τη νίκη τους με μια μνημειώδη επιγραφή στο κιγκλίδωμα στη Βασιλική Β, τώρα μερικώς ερειπωμένη.

Η τοποθεσία των Φιλίππων ήταν τόσο στρατηγικά σημαντική, που οι Βυζαντινοί επιχείρησαν πολύ σύντομα να την ανακαταλάβουν γύρω στο 850. Αρκετές σφραγίδες δημοσίων υπαλλήλων και άλλων βυζαντινών αξιωματούχων, που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 9ου αιώνα, αποδεικνύουν την παρουσία βυζαντινών στρατευμάτων στην πόλη.

Γύρω στο 969, ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Β’ Φωκάς ανοικοδόμησε τις οχυρώσεις στην ακρόπολη και σε τμήμα της πόλης. Αυτά βοήθησαν σταδιακά στην αποδυνάμωση της βουλγαρικής δύναμης και στην ενίσχυση της βυζαντινής παρουσίας στην περιοχή. Το 1077 ο επίσκοπος Βασίλειος Καρτζιμόπουλος ανοικοδόμησε μέρος της άμυνας εντός της πόλης. Η πόλη άρχισε να ευημερεί για άλλη μια φορά, όπως μαρτυρεί ο Άραβας γεωγράφος Al Idrisi, ο οποίος την αναφέρει ως κέντρο επιχειρήσεων και παραγωγής κρασιού γύρω στο 1150.

Μετά από μια σύντομη κατοχή από τους Φράγκους μετά την Τέταρτη Σταυροφορία και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204, η πόλη κατελήφθη από τους Σέρβους. Παρόλα αυτά, παρέμενε η αξιόλογη οχύρωση στη διαδρομή της Εγνατίας Οδού.

Το 1354, ο διεκδικητής του βυζαντινού θρόνου Ματθαίος Καντακουζηνός συνελήφθη εκεί από τους Σέρβους.

Η πόλη εγκαταλείφθηκε σε άγνωστη ημερομηνία, αλλά όταν την επισκέφτηκε ο Γάλλος περιηγητής Pierre Belon τον 16ο αιώνα, δεν υπήρχαν παρά ερείπια, που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι ως λατομείο. Το όνομα της πόλης διατηρήθηκε αρχικά από ένα τουρκικό χωριό στην κοντινή πεδιάδα, το Philibedjik («Μικρή Φιλίμπε» στα τούρκικα), που έκτοτε εξαφανίστηκε.

Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στους Φιλίππους ξεκίνησαν το 1914, διακόπηκαν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ανανεώθηκαν το 1920 και συνεχίστηκαν μέχρι το 1937. Στο διάστημα αυτό ανασκάφηκαν το ελληνικό θέατρο, το φόρουμ, οι Βασιλικές Α και Β, τα λουτρά και τα τείχη. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, από το 1958 έως το 1978, αποκαλύφθηκαν η συνοικία του επισκόπου και η οκταγωνική εκκλησία, μεγάλες ιδιωτικές κατοικίες, μια νέα βασιλική κοντά στο Μουσείο και άλλες δύο στη νεκρόπολη στα ανατολικά της πόλης.

Υπάρχει ένα ενδιαφέρον μουσείο στην περιοχή. Το καλοκαίρι διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις στο αρχαίο θέατρο που ονομάζεται Φεστιβάλ Φιλίππων.

Τα αξιοθέατα των Φιλίππων είναι η αρχαία πόλη, το αρχαίο θέατρο, το μουσείο, η φυλακή του Αποστόλου Παύλου και Σίλα, το βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας και το πηλοθεραπευτήριο (θερμά λουτρά με πηλό) στο γειτονικό χωριό Κρηνίδες.

Από τον Ιούλιο του 2016, ο αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων συγκαταλέγεται στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Από τους Φιλίππους ο Απόστολος Παύλος συνέχισε την πορεία του, μέσω της Εγνατίας Οδού, δυτικά προς Αμφίπολη, Απολλωνία και Θεσσαλονίκη.