Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου σήμερα 27 Μαρτίου – Ο,τι πρέπει να ξέρετε σχετικά!

Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου σήμερα 27 Μαρτίου

 Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου καθιερώθηκε το 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου. Την ημέρα αυτή επιλέγεται κάθε φορά μια διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα του θεάτρου από μια χώρα για να γράψει το μήνυμα, το οποίο διαβάζεται σε όλα τα θέατρα και μεταδίδεται από τα Μ.Μ.Ε σε όλον τον κόσμο. Κατά καιρούς μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου έχουν γράψει οι: Ζαν Κοκτώ, Άρθουρ Μίλλερ, Λώρενς Ολίβιε, Ζαν Λουί Μπαρώ, Πήτερ Μπρουκ, Πάμπλο Νερούδα, Ευγένιος Ιονέσκο, Λουκίνο Βισκόντι, Μάρτιν Έσλιν, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αριάν Μνουσκίν, Ρομπέρ Λεπάζ, Αουγκούστο Μποάλ, Τζούντι Ντεντς, Τζον Μάλκοβιτς, Ντάριο Φο κ.ά.

Σκοπός του θεάτρου είναι να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Η θεατρική παράσταση είναι ένα δημιούργημα που εκτυλίσσεται σε ζωντανό χρόνο μπροστά μας, η αύρα δεν παρεμποδίζεται και επιτυγχάνεται ανταλλαγή ενέργειας. Ένα δούναι και λαβείν ερμηνευτών και κοινού, με τους ερμηνευτές να προσπαθούν να ισορροπούν σε τεντωμένο σχοινί μιας και εκτίθενται, και οποιαδήποτε αρνητική αντίδραση από το κοινό μεταβάλλει το δημιούργημα και επηρεάζει τους εμπλεκόμενους.

Ο Σαίξπηρ είπε ότι «η τέχνη δεν είναι για τους λίγους αλλά ούτε και για τους πολλούς, είναι για τον καθένα μας προσωπικά». Όσο διαφορετικοί κι αν είμαστε, συγκλίνουμε στην ευαισθησία. Το θέατρο, η Τέχνη, έχει τη δύναμη να καταρρίπτει  οποιουσδήποτε φραγμούς, οποιαδήποτε σύνορα μεταξύ των ανθρώπων. Υπό αυτή την οπτική, η τέχνη είναι συνώνυμη της ειρήνης και αντίθετη του πολέμου. Κι αυτό είναι εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας.

Το φετινό μήνυμα είναι:

 «Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ταυτόχρονα μοιάζει με όλους τους άλλους ανθρώπους. Η ορατή, εξωτερική μας εμφάνιση είναι διαφορετική από όλων των άλλων φυσικά, αλλά υπάρχει επίσης κάτι μέσα στον καθένα από εμάς, που ανήκει μόνο σε αυτό το άτομο – που είναι μόνο αυτό το άτομο. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε το πνεύμα του ή την ψυχή του. Ή αλλιώς, μπορούμε να αποφασίσουμε να μην το χαρακτηρίσουμε καθόλου με λέξεις, απλά να το αφήσουμε ήσυχο.

Αλλά ενώ όλοι μας είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας, είμαστε και όμοιοι. Οι άνθρωποι από κάθε μέρος του κόσμου είναι θεμελιωδώς παρόμοιοι, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλάμε, το χρώμα του δέρματός μας, το χρώμα των μαλλιών μας.

Αυτό μπορεί να είναι κάπως παράδοξο: ότι είμαστε εντελώς όμοιοι και ταυτόχρονα εντελώς ανόμοιοι. Ίσως ο άνθρωπος να είναι εγγενώς παράδοξος, με τη γεφύρωση του σώματος και της ψυχής μας περιλαμβάνουμε τόσο την πιο γήινη, απτή ύπαρξη όσο και κάτι που υπερβαίνει αυτά τα υλικά, επίγεια όρια.

Η τέχνη, η καλή τέχνη, καταφέρνει με τον υπέροχο τρόπο της να συνδυάζει το εντελώς μοναδικό με το καθολικό. Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το διαφορετικό -το ξένο, θα μπορούσαμε να πούμε- ως καθολικό. Με αυτόν τον τρόπο, η τέχνη σπάει τα όρια μεταξύ γλωσσών, γεωγραφικών περιοχών, χωρών. Συγκεντρώνει όχι μόνο τις ατομικές ιδιότητες του καθενός, αλλά και με μια άλλη έννοια, τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας ανθρώπων, για παράδειγμα κάθε έθνους.

Η τέχνη το κάνει αυτό όχι ισοπεδώνοντας τις διαφορές και κάνοντας τα πάντα ίδια, αλλά αντίθετα, δείχνοντάς μας τι είναι διαφορετικό από εμάς, άλλο ή ξένο. Κάθε σπουδαία τέχνη περιέχει ακριβώς αυτό: κάτι ξένο, κάτι που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως κι όμως ταυτόχρονα το κατανοούμε κατά κάποιον τρόπο. Περιέχει ένα μυστήριο, ας πούμε. Κάτι που μας γοητεύει και έτσι μας ωθεί πέρα από τα όριά μας και με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί την υπέρβαση που κάθε τέχνη πρέπει και να περιέχει μέσα της και να μας οδηγεί σ’ αυτήν.

Είναι ο καλύτερος τρόπος για να φέρει κανείς κοντά τα αντίθετα. Αυτή είναι η ακριβώς αντίστροφη προσέγγιση από εκείνη των βίαιων συγκρούσεων που βλέπουμε τόσο πολύ συχνά στον κόσμο, οι οποίες υποκύπτουν στον καταστροφικό πειρασμό να εξοντώσουν οτιδήποτε ξένο, οτιδήποτε μοναδικό και διαφορετικό, συχνά χρησιμοποιώντας τις πιο απάνθρωπες εφευρέσεις που έχει θέσει στη διάθεση μας η τεχνολογία.

Υπάρχει τρομοκρατία στον κόσμο. Υπάρχει πόλεμος. Διότι οι άνθρωποι έχουν και μια ζωώδη πλευρά που καθοδηγείται από το ένστικτο να βιώνουν το άλλο, το ξένο, ως απειλή για τη δική τους ύπαρξη και όχι ως ένα συναρπαστικό μυστήριο.

Έτσι εξαφανίζεται η μοναδικότητα -οι διαφορές που όλοι μπορούμε να δούμε-, αφήνοντας πίσω μια συλλογική ομοιομορφία, όπου οτιδήποτε διαφορετικό αποτελεί απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί. Αυτό που φαίνεται από έξω ως διαφορά, για παράδειγμα στη θρησκεία ή στην πολιτική ιδεολογία, γίνεται κάτι που πρέπει να κατατροπωθεί και να καταστραφεί.

Ο πόλεμος είναι η μάχη ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε όλους μας: το κάτι μοναδικό. Και είναι επίσης μια μάχη ενάντια στην τέχνη, ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε κάθε τέχνη.

Η καλή τέχνη, κατά βάθος, περιστρέφεται γύρω από το ίδιο πράγμα: παίρνει το εντελώς μοναδικό, το εντελώς συγκεκριμένο, και το καθιστά καθολικό μέσω της καλλιτεχνικής του έκφρασης: δεν εξαλείφει την ιδιαιτερότητά του, αλλά την τονίζει, αφήνοντας το ξένο και το άγνωστο να λάμψει ξεκάθαρα».

Η λέξη θέατρο προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά και σήμαινε αρχικά σύνολο θεατών. Μετά πήρε τη σημασία του τόπου όπου γίνεται το θέαμα και της ίδιας της παράστασης.

Η ζωή είναι ένα τεράστιο θέατρο, όπου παίζεται η ίδια τραγωδία με διαφορετικούς τίτλους, είχε πει κάποτε ο Σοπενάουερ και επειδή όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή θεάτρου  κατά τον Σαίξπηρ και το θέατρο είναι μια ανθρώπινη ανάγκη  κατά την Έλλη Λαμπέτη  και μια  τέχνη, που έχει ως σκοπό να αναπαραστήσει την ανθρώπινη ζωή  για τον Ίψεν.

Οι ρίζες του θεάτρου φτάνουν πολύ βαθιά πίσω στο παρελθόν.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο γεννήθηκε στις αγροτικές γιορτές προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Σε αυτές τις γιορτές ψάλλονταν διθύραμβοι, απαγγέλονταν ποιήματα, φαλλικά τραγούδια και τραγούδια με πειράγματα, που περιείχαν στοιχεία διαλόγου και σπέρματα θεατρικής δράσης. Πρωταγωνιστούσαν μονάχα άντρες και ακόμη και σε γυναικείους ρόλους ντύνονταν οι ίδιοι γυναίκες.

Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης , Αριστοφάνης οι τέσσερις κορυφαίοι του αρχαίου δράματος, της  κωμωδίας και της σάτιρας  που ανέδειξαν τον ελληνικό πολιτισμό και το θέατρο σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το θέατρο μπορεί να έχει διάφορες μορφές, όπως είναι ο μονόλογος, η όπερα, το μπαλέτο, η παντομίμα, η οπερέτα, το θέατρο σκιών, το κουκλοθέατρο, οι μαριονέτες και το μιούζικαλ.

Οι τρεις μεγάλοι θεατρικοί συγγραφείς των αρχών του 20ου αιώνα που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του νεοελληνικού θεάτρου, είναι: ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867 – 1951), ο Σπύρος Μελάς (1882-1966) και ο Παντελής Χορν (1881 – 1941). Ο Κάρολος Κουν με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Διονύσιο Δεβάρη ίδρυσαν τη Λαϊκή Σκηνή, ένα θεατρικό εργαστήρι, στην προσπάθειά τους να αξιοποιήσουν την ελληνική λαϊκή παράδοση και ανέβασαν έργα όπως την Ερωφίλη και την Άλκηστις. 

Το 1942 ιδρύεται το Θέατρο Τέχνης από τον Κάρολο Κουν, όπου και ανέβασε παραστάσεις σημαντικές για την ιστορία του ελληνικού θεάτρου. Αντιπροσωπευτικές παραστάσεις είναι οι: Γυάλινος κόσμος, Ματωμένος Γάμος, Λεωφορείον ο Πόθος, ο Θάνατος του εμποράκου κ.ά. Ο Κάρολος Κουν παρουσίασε στο ελληνικό κοινό το αμερικανικό θέατρο, παρουσιάζοντας στο Θέατρο Τέχνης έργα των Μπρεχτ, Ιονέσκο, Μπέκκετ κ.ά.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, η αγάπη για το θέατρο είναι εμφανής αν κανείς απλά παρατηρήσει τον αριθμό των παραστάσεων που ανεβάζονται  κάθε χρόνο στη χώρα και τον αριθμό των θεατρικών ομάδων που παράγουν ποιοτικό θεατρικό έργο. Από πολιτειακής απόψεως, το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού είναι ο αρμόδιος κρατικός φορέας για το θέατρο και έχει δημιουργήσει το Θεατρικό Δίκτυο, που απαρτίζεται κυρίως από:

Το Εθνικό Θέατρο,

Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος,

Την Εθνική Λυρική Σκηνή,

Τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.),

Τους Επιχορηγούμενους Θιάσους,

Το Θεατρικό Μουσείο,

Το Ελληνικό Κέντρο Θεάτρου για παιδιά,

Το Ελληνικό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου,

Την Όπερα Δωματίου Θεσσαλονίκης κ.ά.