Για τον σκληρό Απρίλη του 1967

Γράφει η φιλόλογος Δ. Παπαδοπούλου

 21η Απριλίου 1967 –  Για τον σκληρό Απρίλη του 1967

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας
Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας
Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας
Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές.
Ο χειμώνας μάς ζέσταινε, σκεπάζοντας
Τη γη με το χιόνι της λησμονιάς, θρέφοντας
Λίγη ζωή μ’ απόξερους βολβούς.»

(Τ.Σ. Έλιοτ, Έρημη Χώρα)

 Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, όπως λέει ο ποιητής. Πώς να μην είναι όταν αναλογιστούμε ότι μας έφερε το στρατιωτικό πραξικόπημα των συνταγματαρχών εκείνη την αποφράδα Παρασκευή  του 1967. Πράγματι, εκείνο το πρωινό της 21^ης Απριλίου ξημέρωσε ένας Απρίλης διαφορετικός. Ένας μήνας που, ενώ το όνομά του παραπέμπει στο φως,στο «άνοιγμα» της φύσης, της διάθεσης, της μέρας (από το λατινικό aperire που σημαίνει ανοίγω), αντιθέτως έφερε το «κλείσιμο» και το παγερό σκοτάδι της επταετίας. Ήταν σκληρός εκείνος ο Απρίλης καθώς και όλοι οι επόμενοι μήνες και μέρες που ακολούθησαν μέχρι την επάνοδο στην πολιτική ομαλότητα και στην φυσική τάξη των πραγμάτων. Ήταν μια περίοδος επτά ετών  που ο λαός μας δοκίμασε για άλλη μια φορά τα δεινά που φέρνει μαζί του κάθε ανελεύθερο και σκοταδιστικό καθεστώς. Εξορίες, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια σε ημερήσια διάταξη. Η Άνοιξη σταμάτησε εκείνο το απριλιάτικο πρωινό. Σαν να καταργήθηκαν οι εποχές όπως και οι αυτονόητες ελευθερίες των ανθρώπων. Ένας βαρύς και ατέλειωτος χειμώνας κάλυψε τη χώρα και τις ψυχές. Οι απριλομάηδες ήταν άχρωμοι και άοσμοι σαν τον ασπρουλιάρη γύψο που τύλιξε τη χώρα. Ομως η μοίρα των τυράννων είναι κοινή και η τιμωρία τους βέβαιη.

Τα ιστορικά γεγονότα έχουν καταγραφεί και είναι προσβάσιμα στον κάθε ενδιαφερόμενο. Αξίζει όμως να θυμηθούμε δύο κείμενα του μεγάλου μας ποιητή Γίωργου Σεφέρη που αναφέρονται στη δικτατορία γιατί, όπως λέει ο Καζαντζάκης, «βίγλα αψηλή στα φρένα μας η μνήμη».

Συγκεκριμένα:

1. Στις 28 Μαρτίου 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης, μετά από μακρά περίοδο σιωπής καταδίκασε το στρατιωτικό καθεστώς της χούντας. Η ιστορική του δήλωση μεταδόθηκε από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί ο τίτλος του πρέσβη επί τιμή, καθώς και το δικαίωμα χρήσης διπλωματικού διαβατηρίου. Το 1971 που άφησε την τελευταία του πνοή, η κηδεία του εξελίχθηκε σε σιωπηρή πορεία διαμαρτυρίας κατά της Χούντας.

  Η δήλωση του ποιητή Γιώργου Σεφέρη:

 «Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω. Αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία, έπαψα κατά κανόνα να αγγίζω τέτοια θέματα. Εξάλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αρχές του 1967 και η κατοπινή στάση μου – δεν έχω δημοσιέψει τίποτα στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία – έδειχναν, μου φαίνεται, αρκετά καθαρά τη σκέψη μου. Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά, το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, να τι θα έλεγα: Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά. Δε θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν πάρα πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς δεν πρόκειται μόνον για αυτό τον κίνδυνο. Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα, όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω». …

2. Είναι το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη και δημοσιεύτηκε στο Βήμα (23-9-71) τρεις μέρες μετά το θάνατό του στην περίοδο της δικτατορίας. Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κ.ε.) που αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Ο Αρδιαίος, τύραννος σε μια πόλη της Παμφυλίας, ανάμεσα σε άλλες ανόσιες πράξεις είχε σκοτώσει τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδερφό του. Γι’ αυτό και η τιμωρία του, καθώς και άλλων τυράννων, στον άλλο κόσμο στάθηκε φοβερή. Όταν εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμάζονταν να βγουν στο φως, το στόμιο δεν τους δεχόταν αλλά έβγαζε ένα μουγκρητό. Διαβάζουμε στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τον Πλάτωνα σε μετάφραση: «Την ίδια ώρα άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρίσκονταν εκεί και ήξεραν τι σημαίνει αυτό το μουγκρητό, τον Αρδιαίο και μερικούς άλλους, αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους έγδαραν, άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στ’ ασπαλάθια και σε όλους όσοι περνούσαν από εκεί εξηγούσαν τις αιτίες που τα παθαίνουν αυτά και έλεγαν πως τους πηγαίνουν να τους ρίξουν στα Τάρταρα»

ΣΕΦΕΡΗΣ Επί ασπαλάθων

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού
πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι
δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη…

Γαλήνη.
– Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ’ αυλάκια·
τ’ όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς.
Το βράδυ βρήκα την περικοπή:
«Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει
«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

31 του Μάρτη 1971

Το κείμενο γράφτηκε απο τη  φιλόλογο  Δέσποινα Παπαδοπούλου για την 21 Απριλίου 2017 – 50 χρόνια μετά.