ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Άγιος Δημήτριος
(μια σειρά που παρουσιάζεται κάθε Σάββατο)
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα μεγάλο χωριό της Λήμνου με 812 κατοίκους. Βρίσκεται στο 10ο χλμ του κεντρικού οδικού άξονα Μύρινας – Μούδρου, σε ψηλό σημείο με πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις, ιδιαίτερα προς τον όμορφο κόλπο του Μούδρου, το αεροδρόμιο και τον εύφορο κάμπο της Ατσικής. Μαζί με τη Νέα Κούταλη είναι τα δύο νεότερα χωριά της Λήμνου, δημιουργήθηκαν μετά το 1922 από Μικρασιάτες πρόσφυγες. Νωρίτερα, πριν από την απελευθέρωση του νησιού που έγινε το 1912, στη θέση του υπήρχε τουρκοχώρι που ονομαζόταν Λέρα.
Οι πληροφορίες από την Βικιπαίδεια αναφέρουν έναν μύθο σχετικό με το όνομα του χωριού, που λέει ότι κάποτε ο άρχοντας του νησιού αποφάσισε να μοιράσει το νησί στους δυο γιους του. Συμφώνησε λοιπόν να ξεκινήσουν και οι δυο με την αυγή – δηλαδή με τη πρώτη λαλιά του πετεινού – από τα δυο άκρα του νησιού, ο ένας από τη Μύρινα και ο άλλος από την Πλάκα, και στο σημείο που θα συναντηθούν να βάλουν το όριο για να το χωρίσουν. Ό ένας από τους δυο, από την Πλάκα, τάισε τον πετεινό του κρασί και ρεβίθια. Ο πετεινός του μέθυσε και λάλησε πολύ νωρίς, στις μία τη νύχτα αντί στις τρεις ή τέσσερις. Έτσι, ο γιος αυτός ξεκίνησε νωρίτερα και διανύοντας μεγαλύτερη απόσταση, περίπου 30 χιλιόμετρα, συναντήθηκε με το δεύτερο στην περιοχή όπου τώρα είναι ο Άγιος Δημήτριος. “Αυτό που μου έκανες με φόρτωσε λέρα”, του είπε ο άλλος που είχε ξεκινήσει απ’ τη Μύρινα, κι από τότε το χωριό πήρε το όνομα Λέρα.
Το χωριό με το όνομα Λέρα αναφέρεται σε χρυσόβουλο του 1355 ως ιδιοκτησία της μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους. Στην περιφέρεια του χωριού αναπτύχθηκαν στο παρελθόν διάφοροι μικροί αγροτικοί οικισμοί, το Κοντοβράκι, το Κουρούνι και το Στρατί, όπως αναφέρονται από τα βυζαντινά χρόνια.
Στις 8 Οκτωβρίου 1912 στη θέση Μεγάλα Βράχια κοντά στο χωριό τουρκικό τμήμα 50 χωροφυλάκων συγκρούστηκε με 280 οπλισμένους κατοίκους και έπειτα από μικρή αψιμαχία οι Τούρκοι διασκορπίστηκαν αφήνοντας ελεύθερο το δρόμο για την απελευθέρωση του Κάστρου (Μύρινας).
Το 1918 το χωριό αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Σβέρδια – της μετέπειτα Δάφνης – ως το 1927 που ιδρύθηκε ξεχωριστή κοινότητα από τους πρόσφυγες που ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στο μεταξύ.
Εδώ, λοιπόν, εγκαταστάθηκαν τότε 556 πρόσφυγες από το Ρεϊζντερε του Τσεσμέ (που σημαίνει κρήνη) της χερσονήσου Ερυθραίας της Μικράς Ασίας. Η άφιξη των προσφύγων ήταν ευεργετική, έδωσαν νέα πνοή στον τόπο, ανέπτυξαν δραστηριότητες και πολιτισμό, πρόκοψαν. Έχτισαν κομψά σπίτια, καλλιέργησαν τη γη φυτεύοντας αμπέλια, καπνά για ένα διάστημα, βαμβάκι αργότερα, μπαξέδες με κηπευτικά κλπ. Αρκετοί διακρίθηκαν ως οργανοπαίκτες και πολλές κομπανίες του νησιού αποτελούνταν από Αγιοδημητριάτες.
Το 1947 με απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου, το χωριό μετονομάστηκε Άγιος Δημήτριος προς τιμήν του πολιούχου αγίου της πατρίδας τους.
Από το 1926 λειτούργησε το σχολείο, το οποίο στεγάστηκε σε νέο διδακτήριο το 1928. Τα πρώτα χρόνια σημαντική βοήθεια τόσο προς το σχολείο, όσο και στην εκκλησία πρόσφερε ο Σύλλογος “Άγιος Δημήτριος” των μεταναστών από το Ρεϊζντερέ στο Σόμερβιλ της Βορ. Αμερικής. Το σχολείο ήταν διθέσιο και το 1938 είχε 132 μαθητές.
Μεταξύ άλλων στο χωριό υπηρέτησαν οι δάσκαλοι: Ιούλιος Αγγελίδης, Όλγα Κακιάδου, Γεώργιος Καρβέλας, Αλίκη Ελευθεριώτου, Παναγιώτης Ξανθόπουλος, Πηνελόπη Κάργα, Σωτήριος Φραγκόπουλος, Γεώργιος Αγαλιανός, Ευστράτιος Τσαντήλας, Ιουλία Αδαμίδου, Αικατερίνη Ελιά κ.ά. Στο χωριό σήμερα λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο και Νηπιαγωγείο.
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η αμπελοκαλλιέργεια ήταν βασική ασχολία των Ρεϊσντεριανών στη Μικρά Ασία και την μετέφεραν στην καινούρια τους πατρίδα. Εδώ μάλιστα, εκτός από την αρχαία ποικιλία σταφυλιών «λημνιό» ή «καλαμπάκι», καλλιέργησαν μια εξαιρετική ποικιλία, το «μοσχάτο Αλεξανδρείας», που οι παλιότεροι λένε ότι κάποιος παπάς έφερε από την Αλεξάνδρεια Αιγύπτου. Από αυτή την ποικιλία σήμερα παράγεται η μεγαλύτερη ποσότητα κρασιού και ρακιού της Λήμνου. Πολλοί μάλιστα προοδευτικοί αμπελοκαλλιεργητές έχουν εντάξει τα τελευταία χρόνια τα αμπέλια τους σε προγράμματα βιολογικής καλλιέργειας.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας το απόσταγμα από τα τσίπουρα το λένε ούζο, τσίπουρο ή τσικουδιά, οι Ρεϊσντεριανοί όμως και οι απόγονοί τους το ονομάζουν ρακί.
Κοντά στο χωριό σήμερα υπάρχει (από το 1970) ένα μικρό φράγμα που σχηματίζει δεξαμενή-μικρή λίμνη, που γεμίζει με νερό από τον χείμαρρο Χαντριά και τη βροχή. Αρδεύει τον εύφορο κάμπο προς τη νοτιοανατολική πλευρά του νησιού μέχρι τον Κοντιά.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στις δεκαετίες ’60, ’70 και ’80, όλες οι λαϊκές κομπανίες της Λήμνου αποτελούνταν κατά πλειοψηφία από μουσικούς του Αγίου Δημητρίου. Σχετικά πιο γνωστή έγινε η οικογένεια μουσικών του Σωτηρίου Μαυράκη. Ήταν ξακουστοί – λένε οι παλιότεροι – οι ψαλτάδες του Ρεϊσντερέ στην ευρύτερη περιοχή της Ερυθραίας.
Το γονίδιο και την αγάπη τους προς τη μουσική μετέφεραν οι πρόσφυγες και τα μετέδωσαν στις επόμενες γενιές. Σήμερα μάλιστα στη Μύρινα υπάρχει σχετική μουσική σχολή (“Μουσικό Ωδείο Λήμνου”) υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μαυράκη, οι γονείς του οποίου Σωτήρης και Γεωργία Μαυράκη, γέννημα-θρέμμα Αγιοδημητριάτες, έγιναν πολύ γνωστοί ερμηνευτές του μικρασιατικού τραγουδιού.
Το 1951 κατοικούσαν στο χωριό και τους γειτονικούς οικισμούς Κουρούνι, Κοντοβράκι και Στρατί 871 κάτοικοι. Στη συνέχεια υπήρξε μια μικρή κάμψη λόγω της μετανάστευσης, όπως σε όλα τα χωριά του νησιού, αλλά γενικά ο Άγιος Δημήτριος συγκράτησε τον πληθυσμό του.
Στο χωριό διαμένουν και ορισμένα μέλη της αριστοκρατικής οικογένειας Βλασοπούλου της Κέρκυρας.
Τελευταία, ξαναχτίστηκε ο ναός του Αγίου Δημητρίου στα πρότυπα της μορφής που είχε στο Ρεϊζντερε, με προσφορές των ευσεβών κατοίκων του χωριού και πολλών άλλων. Στα εγκαίνια παρέστη ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.
Στο χωριό λειτουργεί από χρόνια ο ποδοσφαιρικός σύλλογος ΚΕΡΑΥΝΟΣ, που διακρίνεται τόσο σε τοπικό όσο και σε νομαρχιακό επίπεδο, ενώ έχει αγωνιστεί και στη Δ’ Εθνική Κατηγορία.
Ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα ζωντανό χωριό, το οποίο με την ιδιαιτερότητα των κατοίκων του λόγω μικρασιατικής προέλευσης, με τα έθιμα τους, τις συνήθειες, το ρουχισμό, τα φαγητά κλπ, μπόλιασε το λημνιακό λαϊκό πολιτισμό με νέα στοιχεία.
Διαθέτει δραστήριο Μορφωτικό και Εκπολιτιστικό Σύλλογο με πλούσια δράση, ο οποίος μεταξύ άλλων αναβιώνει κάθε χρόνο στις Απόκριες το έθιμο της καμήλας με χορευτικό συγκρότημα νέων με παραδοσιακούς χορούς.
Επίσης οργανώνει μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση για τον “Μικρασιάτη Πρόσφυγα” και διατηρεί τις όμορφες παραδοσιακές φορεσιές μαζί με το λάβαρο του συλλόγου.
Πέρσι τον Αύγουστο παρουσίασε και ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο “Στον χείμαρρο του χρόνου” που ζωντανεύει μνήμες από τη ζωή και το διωγμό από το Ρεϊς Ντερέ, ενώ το Δεκέμβριο οργάνωσε το Πάρκο των Χριστουγέννων στο πάρκο του χωριού, το Σπίτι του Αη-Βασίλη στο Δημοτικό Σχολείο, και το Εργαστήρι των Ξωτικών στο νηπιαγωγείο.
Στις δραστηριότητες του συλλόγου περιλαμβάνονται, εκμάθηση βυζαντινής μουσικής, ανατολικής τροπικής και ευρωπαϊκής, χορωδία, εκμάθηση λύρας, ούτι, ταμπουρά και λαούτο, θεατρική ομάδα, παραδοσιακοί χοροί, Latin, oriental, tango, με τμήματα παιδιών, εφήβων και ενηλίκων κ.ά. όπου διδάσκουν εξαίρετοι καθηγητές.
Πέρσι, σε συνεργασία με το Κοινωνικό Παντοπωλείο Δήμου Λήμνου, οι Αγιοδημητριάτες είχαν την αξιέπαινη πρωτοβουλία, συγκέντρωσαν σημαντική ποσότητα τρόφιμα, ρούχα, είδη πρώτης ανάγκης, σχολικά και παιχνίδια για τις άπορες οικογένειες του νησιού που πλήττονται από την κρίση.
Άγιος Δημήτριος – ένα όμορφο χωριό της Λήμνου, με εργατικούς, προοδευτικούς και δραστήριους κατοίκους, που αξίζουν πολλά συγχαρητήρια!
Βιβλιογραφία:
- Θεοδ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
- Μνήμες Μικρασίας Β’ έκδοση (Μαθιουδάκη – Δραγασάκη Μαρία) Ιεράπετρα Κρήτης 2004
- Δημώδη Άσματα Ρεϊς – Ντερέ τραγουδισμένα από την οικογένεια Σωτηρίου Μαυράκη (Θεοφάνη Αντ. Σουλακέλη) ΚΑΛΜΕ, Αθήνα 2002
- Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
- Λήμνος, Το νησί του Ηφαίστου ISBN 960-540-602-0
- Αγγ. Μιχέλη, Λημνιακή Λαογραφία, 1950.
- Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
- “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.