ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Αγκαρυώνες

 (μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο. Επόμενο χωριό:  Ατσική)

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

 Οι Αγκαρυώνες το 1396 αναφέρονται σε έγγραφο της μονής Παντοκράτορα του Αγίου Όρους ως Καριώνες, γι’ αυτό μερικοί λένε ότι οφείλει το όνομα του σε καρυές (καρύδια), αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Το χωριό είναι χτισμένο πάνω σε ύψωμα με εξαιρετική θέα προς τον κόλπο του Μούδρου (γι’ αυτό και οι βυζαντινοί το θεωρούσαν εξαιρετικό παρατηρητήριο-βίγλα), είναι από τα πιο πράσινα χωριά του νησιού κατάφυτο με δέντρα, αλλά στην περιοχή του δεν υπήρχαν ποτέ καρυδιές.

Η πιθανότερη προέλευση του ονόματος, όπως αναφέρει η Βικιπαίδεια,  είναι από τον μικρό λόφο, το Παλιόκαστο, όπου σώζονται μέχρι σήμερα λίγα ερείπια ενός πύργου. Τέτοιοι πύργοι υπήρχαν και λειτουργούσαν ως σκοπιές-παρατηρητήρια το 1770 και λέγονταν Αγκαρυώνες Βίγλες, επειδή οι βιγλάτορές τους χρησιμοποιούσαν το “άγγαρον πυρ”, δηλαδή την άσβεστη φωτιά για να στέλνουν τα σινιάλα τους.

Η λέξη είναι αρχαιοελληνική, την αναφέρει και ο Αισχύλος: “Ήφαιστος, Ίδης λαμπρόν, εκπέμπων σέλας φρυκτός δε φρυκτόν δεύρ’ απ’ αγγάρου πυρός έπεμπεν”.

Όπως πολλά άλλα μέρη της Λήμνου, στο παρελθόν πολλοί ήταν εκείνοι που υπήρξαν κυρίαρχοι και ιδιοκτήτες της περιοχής. Ο πρώτος που αναφέρεται είναι το Άγιο Όρος και συγκεκριμένα η μονή Φιλοθέου σε χρυσόβουλο του 1355, που αναφέρει την περιοχή βόρεια του χωριού ως μετόχι στη θέση Λακτοβόιδι. Στη συνέχεια έγινε τουρκικό τσιφλίκι, και τέλος εξαγοράστηκε από τους εύπορους Αιγυπτιώτες Ευθύμιο Κελλάρη και Αντώνιο Βελισσαρίδη. Σήμερα στο μέρος αυτό υπάρχουν δύο εξωκλήσια, του Αγίου Αθανασίου και της Αγίας Παρασκευής, που έχει ενσωματωμένα μαρμάρινα μέλη στην τοιχοποιία του και επιγραφή που λέει “ΚΤΗΜΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΒΕΛΙΣΑΡΙΔΗ ΤΗ 20 ΑΒΓΟΥΣΤ… 192…”. Έχει επίσης εικόνα του 1858 του αγιογράφου Ευστράτιου Ίμβριου.

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα οι Αγκαρυώνες ήταν πολύ μικρός οικισμός και οι κάτοικοι του ασχολούνταν ως καλλιεργητές ή εργάτες στο μετόχι Αλεξόπυργος και σε διάφορα τσιφλίκια, τουρκικά ή μοναστηριακά. Υπήρχαν και λίγοι ναυτικοί. Πολύ αργότερα οι κάτοικοι αγόρασαν τα τσιφλίκια και έγιναν ιδιοκτήτες. Αρχικά οι εύποροι Λημνιοί ομογενείς εξαγόρασαν το Λακτοβόιδι από τους Τούρκους, και στη συνέχεια τις περιοχές Κέντρα (Γ. Δημητριάδης), Κούκος (Εμμ. Κοκκιναράς), Κωλυνάρα (Αποστόλης Αγγαριωνίτης), και το Παλιόκαστρο.

Η περιοχή γύρω από το χωριό ήταν πάντοτε πολύ εύφορη, γι’ αυτό και αποτέλεσε μετόχια του Αγίου Όρους. Η Μονή Μεγίστης Λαύρας φαίνεται ότι είχε αμπέλι στην περιοχή. Η μονή Παντοκράτορα είχε το Άνω Χωρίον, την μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και τον Αλεξόπυργο, ο οποίος ήταν γνωστός για την ρωσική του καμπάνα. Πήρε το όνομα του προς τιμή του ιδρυτή της Μονής Παντοκράτορα, του Αλέξιου Κομνηνού.

Το 1854 οι Αγγαριώνες ήταν συγκροτημένος οικισμός με ιερέα τον Τριαντάφυλλο και ναό τον Άγιο Γεώργιο. Το 1856 είχε 40 στρατεύσιμους άνδρες, οι οποίοι πλήρωσαν 575 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση. Το 1858 βρέθηκε μια σκαλιστή μαρμάρινη σαρκοφάγος στο πηγάδι του χωριού, η οποία υπάρχει μέχρι σήμερα.

Το 1874 στο χωριό κατοικούσαν 28 οικογένειες και υπήρχαν 31 σπίτια. Ξεχωριστή κοινότητα έγινε το 1928 όταν οι κάτοικοι αυξήθηκαν με την εγκατάσταση προσφύγων και ακτημόνων, στους οποίους μοιράστηκαν τα χωράφια της μονής. Από τότε το χωριό προόδεψε γρήγορα. Έγιναν έργα ύδρευσης, φυτεύτηκαν δέντρα, κατασκευάστηκε μια όμορφη βρύση από κόκκινο πωρόλιθο με δαπάνη από τους Καρπασινού και Τσεπέλη. Σχολείο ιδρύθηκε το 1923 και λειτούργησε ως μονοθέσιο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Σήμερα το παλιό σχολείο είναι ένα πολύ όμορφο κτίριο μέσα στο πράσινο και τα λουλούδια.

Το πρώτο διδακτήριο κτίστηκε με εργασία των κατοίκων και με δαπάνες της πολιτείας και των ομογενών από τις ΗΠΑ Γεωργίου και Χαράλαμπου Βροντά ή Τσακίζου. Στην αυλή του δεσπόζει ένας ψηλός πλάτανος.

Ως τα τέλη της δεκαετίας του ’60 οι 242 κάτοικοι του ασχολούνταν με την βαμβακοκαλλιέργεια. Το 1945 κτίστηκε ο νέος ναός του Αγ. Γεωργίου με εργασία των κατοίκων και δαπάνη των ομογενών Παν. Κουρνιώτη (από τις ΗΠΑ) και Αγγέλου Γλίτζου (από την Αυστραλία). Έχει διώροφο καμπαναριό με σκάλα, κι όπως είναι χτισμένος στο ψηλότερο μέρος του χωριού, έχει πανοραμική θέα προς το Πεδινό, τη Νέα Κούταλη, τον κάμπο και τον κόλπο του Μούδρου. Το 1962 ανεγέρθηκε νέο σχολικό κτίριο.

Σήμερα στο χωριό λειτουργούν ωραίες ταβερνούλες που σερβίρουν νόστιμα τοπικά εδέσματα και υπάρχουν ενοικιαζόμενα δωμάτια. Γίνονται δύο πανηγύρεις: του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και των Ταξιαρχών (8 Νοεμβρίου). Ακολουθεί στο γήπεδο γλέντι και παραδοσιακοί χοροί. Λίγο πριν φτάσεις στο χωριό σε υποδέχεται ένα καταπράσινο αλσύλλιο με πεύκα. Ξακουστό είναι επίσης το θυμαρίσιο μέλι της περιοχής.

Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του χωριού είναι πολύ δραστήριος – όπως εξάλλου είναι όλοι οι σύλλογοι του νησιού. Εδώ στο χωριό θα βρεις και μια μικρή λαογραφική έκθεση, με παλιά παγωνιέρα, ξύλινο σοφρά, παλιά φανάρια πετρελαίου, αλέτρι, εργαλεία ξυλόφουρνου, ρόδες από κάρο, ξύλινη βρεφική κούνια, σίτα κοσκινίσματος αλευριού, σκάφη, κουδούνες προβάτων, καλαμένια καλάθια, γουδί, σίδερο σιδερώματος, μηχανή για κιμά, μπρίκια καφέ, κιλίμια, παλιές φωτογραφίες κ.ά.

Μια από τις πολύ γνωστές εκδηλώσεις του συλλόγου, την οποία μεταδίδουν και τα τηλεοπτικά κανάλια πανελλήνια, είναι στο γήπεδο του χωριού, όπου τον Αύγουστο ομαδικά όλες οι νοικοκυρές του χωριού φτιάχνουν για τους εκατοντάδες επισκέπτες τις περίφημες μακαρόνες.

 Οι μακαρόνες είναι ένα πολύ νόστιμο παραδοσιακό ζυμαρικό, σαν φωλιά, από ντόπιο σκληρό σιτάρι, κάτι σαν τα γλυκά ποντιακά ωτία, μόνο που στη Λήμνο οι μακαρόνες είναι είτε αλμυρές (με τυρί φέτα) είτε γλυκές (με μούστο ή μέλι). Το διαφημιστικό σλόγκαν είναι:

Λάτε τσ’ Αγκαρυώνες, να σας φλέψουμ’ μακαρόνες!

Για διέστε ‘δω καμώματα, λάτε τσ’ Αγκαρυώνες
πασπαλισμένες με τυρί θα βγούνε τσάρκα οι μακαρόνες.

Και για όσους έχουν γούστο, θα συνοδεύονται με μούστο.
Θα ‘χει χορό και ζωντανή μουσική, μεζέδες και καλό κρασί,

το βράδυ να’ στε όλοι εκεί!

Οι Αγκαρυώνες είναι ένα γραφικό χωριό μέσ’ τα δέντρα, με ωραία θέα.

Μια όμορφη και φιλόξενη γωνιά της Λήμνου, όπου αισθάνεσαι “σαν το σπίτι σου”!

Βιβλιογραφία:

• Θεόδ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
• Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
• “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.