ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Καλλιθέα


ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Καλλιθέα
(μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο.
Επόμενο χωριό: Καλλιόπη)
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Η Καλλιθέα είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός χαμηλού λόφου σε απόσταση 800 μέτρων από τον κόλπο του Μούδρου. Η τοποθεσία παρέχει πανοραμική θέα τόσο του κόλπου όσο και προς βορρά μέχρι τη Σαμοθράκη και την Ίμβρο όταν είναι καλός ο καιρός. Τα σπίτια που βρίσκονται στα υψώματα του χωριού (Πάτος, Αγιο-Δημήτρης και Μπιζάνι) έχουν πράγματι εξαιρετική θέα.
Το παλιό της όνομα μέχρι το 1966 ήταν Σαρπί και η κοντινή παραλία του χωριού λέγεται Σαρπιόσκαλα. Έχει πανάρχαια προέλευση. Ίσως είναι ένα από τα λίγα μυκηναϊκά τοπωνύμια που επιβίωσαν στη Λήμνο.
Παλιότερα το χωριό ήταν κτισμένο ανατολικότερα, στον όρμο Άγιος Γεώργιος, αλλά οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μετοικήσουν εξαιτίας αφενός των πειρατικών κινδύνων κι αφετέρου του βαλτώδους εδάφους.
Το 1854 ήταν συγκροτημένος οικισμός με ιερέα ονόματι Απόστολο. Το 1856 είχε 66 στρατεύσιμους άνδρες, οι οποίοι πλήρωσαν 1058 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση. Το 1858 το επισκέφθηκε ο Γερμανός αρχαιολόγος Conze, ο οποίος το σημειώνει στο χάρτη του ως Sarpi. Στο χωριό κατοικούσαν 55 οικογένειες το 1874. Το ίδιο έτος υπήρχαν 63 σπίτια και υπαγόταν στη δημαρχία (κόλι) Κονδιά.
Οι περισσότεροι Σαρπινοί ήταν κεχαγιάδες σε κοντινά αγροκτήματα: οθωμανικά, ελληνικά ή μοναστηριακά. Οι κάτοικοι του χωριού έστελναν έναν αντιπρόσωπο στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση.
Επειδή βρισκόταν στο κέντρο περίπου του νησιού, αποτελούσε την έδρα του κοινοτικού γιατρού από το 1874 «προς ασφάλειαν των πασχόντων ανθρώπων, οίτινες με δυσκολίαν δύνανται να καταβαίνουσι κάτω εις την Χώραν…», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά σε κοινοτική απόφαση.
Το 1868 λειτούργησε στο χωριό η «Παλαιολογική Σχολή Σαρπίου», η πρώτη αλληλοδιδακτική σχολή στο νησί εκτός της πρωτεύουσας, με χορηγό το «Δούκα Παλαιολόγου» (1790-1870), γόνο οικογένειας καπεταναίων που καταγόταν από το Σαρπί και διατηρούσε ασφαλιστικό οίκο στην Αγγλία. Εκτός από το διδακτήριο, ο ιδρυτής ανέγειρε κατοικία για το δάσκαλο, κελιά για τη διαμονή μαθητών από άλλα χωριά, μαγειρεία και φούρνο. Για τη συντήρηση της σχολής είχε καταθέσει ποσό 1500 λιρών, από τους τόκους του οποίου πληρωνόταν κι ο μισθός του δάσκαλου. Το μέρισμα έστελνε κάθε χρόνο στην εφορεία της Σχολής ο γιος του Ιωάννης από το Μάντσεστερ. Το 1873 φοιτούσαν στη Σχολή 60 μαθητές και 10 μαθήτριες και το 1890 200 παιδιά. Ο ετήσιος μισθός του δάσκαλου ήταν 7.000 γρόσια και ήταν εφάμιλλος των μισθών των δασκάλων της πρωτεύουσας του νησιού, Κάστρου.
Το 1896 που έπαψε να έρχεται το έμβασμα από την Αγγλία διότι η εταιρία του Παλαιολόγου είχε οικονομικές δυσκολίες, τη χρηματοδότηση της σχολής ανέλαβε ο Γαρόφαλλος Θεοδοσίου, με 24 εικοσάφραγκα ετησίως για τρία χρόνια (1896-99). Ο Θεοδοσίου ήταν έμπορος βαμβακιού στην Αίγυπτο. Όμως, το 1904 η βαμβακομηχανή του κάηκε με αποτέλεσμα να χρεοκοπήσει. Λίγες μέρες αργότερα πέθανε από τη θλίψη του. Από το 1900 η σχολή έγινε κοινοτική και τη χρηματοδοτούσε η ελληνική κοινότητα.
Τα έτη 1927-29 το σχολείο μετατράπηκε σε διθέσιο και κτίστηκε επιπλέον αίθουσα με κληροδότημα του Αλέξανδρου Ιωαννίδη (1866-1919), ευγενούς γαιοκτήμονα από το Κάστρο που κληροδότησε το σπίτι και τη γη που κατείχε στο Σαρπί προς όφελος του σχολείου. Από το 2001 στο σχολικό κτίριο λειτουργεί διθέσιο «Σχολείο Ειδικής Αγωγής» το οποίο δέχεται παιδιά ειδικών ικανοτήτων ηλικίας έως 13 ετών από όλο το νησί, και μονοθέσιο νηπιαγωγείο.
Στο σχολείο του χωριού δίδαξαν μεταξύ άλλων οι δάσκαλοι: παπά-Αγγελής Μιχέλης, Θεοδόσιος Γεωργιάδης (1899-1905), Σταύρος Χασάπης (1905-10), Γεώργιος Συμεών (1916-27), Αθανάσιος Παπαχρήστου (1927-35), Λεωνίδας Βελιαρούτης (1938-47), Σπύρος Μουστάκας (1942-45), Δημήτριος Αμδίτης (1952-71), Αναστάσιος Δουκάκαρος (1976-80), Παρασκευάς Βαγιός (1987-90) κ.ά.
Το 1868 κτίστηκε εκ βάθρων ο ναός του Αγίου Γεωργίου «τη συνδρομή των ευσεβών κατοίκων». Είναι ρυθμού βασιλικής και στο εσωτερικό του ξεχωρίζουν τα καφασωτά στο γυναικωνίτη, οι αγιογραφίες του Παύλου Θωμά (1870), του Ευστρατίου Ιμβρίου και του Γρηγορίου Παπαμαλή (1918-23).
Περιμετρικά του χωριού υπάρχουν γραφικά εξωκλήσια. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι:
- Η Αγία Φωτίδα. Η γιορτή της αγίας είναι την 1 Αυγούστου κάθε χρόνο Το εξωκλήσι είναι στον επαρχιακό δρόμο Καλλιθεας-Κούταλης.
- Ο Άγιος Χαράλαμπος (Από την αυλή του φαίνεται το εκκλησάκι της Αγίας Φωτίδας στο απέναντι βουναλάκι.
- Ο Άγιος Αντώνιος.
- Ο Άγιος Γεώργιος. Στη θέση του ήταν η αρχική θέση του χωριού.
Το 1928 το Σαρπί είχε 381 κατοίκους που ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία. Φυτεύτηκαν πολλά δέντρα, καλλωπιστικά κι οπωροφόρα.
Σήμερα η νεολαία του χωριού δραστηριοποιείται στον Πολιτιστικό Σύλλογο «Άγιος Γεώργιος», ο οποίος τελευταία εξέδωσε το βιβλίο του Λ. Βελιαρούτη: «Η Καλλιθέα (Σαρπί) Λήμνου και η Παλαιολογική Σχολή της».
Στο λιμανάκι της Καλλιθέας, στην Σαρπιόσκαλα, αριστερά υπάρχει μικρή αμμώδης παραλία για τους λουόμενους και λίγο πιο κάτω είναι το εκκλησάκι του Αγιαντώνη. Σύμφωνα με την παράδοση, στην περιοχή πάτησε ο Άγιος Αντώνιος γι’ αυτό και υπάρχει αποτυπωμένη στους βράχους της παραλίας η πατούσα του.
Κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα Χριστουγεννιάτικη ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού «Ο Άγιος Γεώργιος» διοργανώνει εκδήλωση στην πλατεία του χωριού, που περιλαμβάνει στολισμό καραβιού, μελωδίες από τη Φιλαρμονική του Δήμου Λήμνου αλλά και χορευτικά από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Άγιος Ερμόλαος». Το ξωτικό του Αϊ-Βασίλη διασκεδάζει και φωτογραφίζεται με τα παιδιά ενώ εκπλήξεις περιμένουν μικρούς και μεγάλους.
Η Καλλιθέα, λοιπόν, είναι ένα όμορφο χωριό στο κέντρο της Λήμνου. Οι κάτοικοι της εργατικοί και φιλοπρόοδοι.
Και πολύ φιλόζωοι. Σε κάθε σπίτι έχει και μια-δυο χαριτωμένες γάτες.
Πρόσφατα έγιναν γνωστοί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε πανελλήνιο επίπεδο, όταν σε συνεργασία με τον Φιλοζωικό Σύλλογο Λήμνου, με έναν κτηνίατρο και την βοήθεια της δημοσιογράφου Νατάσας Ταραράκη, περιέθαλψαν και φρόντισαν ένα αδέσποτο γαϊδουράκι που ήταν άρρωστο και είχε ανάγκη φροντίδας.
Βιβλιογραφία
- Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
- Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
- Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
- Λ. Βελιαρούτη, «Η Καλλιθέα (Σαρπί) Λήμνου και η Παλαιολογική Σχολή της», 2007.
- “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.