ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Λύχνα

ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ:  Λύχνα

(μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο.

Επόμενο χωριό: Μούδρος)

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Τα Λύχνα είναι χτισμένα σε ένα χαμηλό λόφο σε απόσταση περίπου 4 χιλιομέτρων από τον Μούδρο και το αεροδρόμιο. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία προήλθε από τους λύχνους των σπιτιών, τους οποίους έβλεπαν οι ναυτικοί που εισέπλεαν νύκτα στον κόλπο του Μούδρου, διότι το χωριό είναι το πρώτο που φαίνεται στο βάθος. Δεν αποκλείεται παλιότερα να υπήρχε κάποιο είδος φάρου, από όπου προήλθε το τοπωνύμιο, διότι σε χάρτες του αγγλικού ναυαρχείου επισημαίνεται το μικρό ακρωτήρι που σχηματίζεται στην ανατολική πλευρά της ακτής, κοντά στο τυροκομείο, με την ονομασία Akra Likhna.

Το 1854 ο ιερέας του χωριού ονομαζόταν Χρηστοφής.

Το 1856 είχε 71 άνδρες ηλικίας 18-60 ετών που πλήρωσαν στρατιωτικό φόρο 2.272 γρόσια.

Το 1874 κατοικούσαν στα Λύχνα 50 οικογένειες χριστιανών και είχε 67 σπίτια. Οι κάτοικοι ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι ενώ πολλοί εργάζονταν στη Μικρά Ασία ως κτιστάδες σε συντεχνίες. Στις αρχές του 20ού αιώνα αναφέρεται στην Πέργαμο η συντεχνία του Νέστορα Τσολίσου και του Κουπελάρη από τα Λύχνα.

Έξω από το χωριό, κοντά στο κοιμητήριο υπάρχει πηγή νερού από την οποία υδρεύεται. Στο χώρο αυτό στρατοπέδευσε τμήμα του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος κατά τη διάρκεια του Α’. παγκοσμίου πολέμου.

Στις 24 Ιουνίου, που εορτάζει ο ναός του αγίου Ιωάννου, παλιά γινόταν μεγάλο πανηγύρι.

Στα τέλη της τουρκοκρατίας λειτούργησε στο χωριό ταχυδρομικό γραφείο, του οποίου σώζεται σφραγίδα με ημερομηνία 16-9-1912 και την ένδειξη LYCHNA (MOUDROS), μια και το χωριό ανήκε στο Δήμο Μούδρου.

Το 1865 κτίστηκε ο ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου. Το 1905 με πρωτοβουλία των μεταναστών στις ΗΠΑ  Κ. Χλέτσου, Ν. Λάσκαρη, Κ. Αλεξάνδρου, Δ. Κυριακού και Α. Κριαρή συγκεντρώθηκαν 456 δολάρια προς ανακαίνιση του ναού. Τελικά, το 1924 προστέθηκε εντυπωσιακός εξωτερικός νάρθηκας με ενιαία λαξευτή λιθοδομή. Δυο λαξευτοί κίονες με περίτεχνα κιονόκρανα μάλλον ανήκουν σε αρχαιότερο ναό. Την αγιογράφηση και τον εξωραϊσμό έκανε ο Γρηγόριος Παπαμαλής το 1940.

Λόγω του μικρού πληθυσμού δεν ιδρύθηκε κοινοτικό σχολείο στο χωριό. Οι φιλομαθείς μαθητές φοιτούσαν στα σχολεία του Ρωμανού ή του Βάρους.

Το 1910 ανεγέρθηκε νέο όμορφο σχολικό κτίριο σε περίοπτη θέση με δαπάνη του Δημήτριου Γ. Μακρή, εμπόρου στην Αίγυπτο. Ό ίδιος ανακαίνισε το υδραγωγείο του χωριού. Έτσι ιδρύθηκε δημοτικό σχολείο με 35 μαθητές. Το 1944 ο δάσκαλος του χωριού Κων/νος Τριανταφυλλίδης εκτελέστηκε από τους Γερμανούς για αντιστασιακή δράση. Μακροχρόνια θητεία στο σχολείο είχαν οι δάσκαλοι: Σπύρος Μουστάλας (1949-55) και Ηρακλής Κοντέλλης (1955-63).

Το 1912 τα Λύχνα αποτέλεσαν αυτόνομη κοινότητα. Στα χρόνια του μεσοπολέμου το χωριό γνώρισε σημαντική πρόοδο και το 1928 είχε 318 κατοίκους. Μεταπολεμικά συρρικνώθηκε λόγω της μετανάστευσης, με αποτέλεσμα το 1981 να απογραφούν μόλις 120 άτομα. Πολλοί έχουν εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου λειτουργεί πολύ δραστήριος σύλλογος αποδήμων Λυχνιωτών.

Το 1991 στην κοινότητα Λύχνων εντάχθηκε ο νέος οικισμός Ανεμόεσσα, που δημιουργήθηκε για τους εργαζόμενους στην αεροπορία, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο πληθυσμός και το 2001 να απογραφούν 338 άτομα.

Εκτός από την αγροτική, κτηνοτροφική και αλιευτική δραστηριότητα, στα Λύχνα λειτουργούν λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Αξιοθέατα

• Δημοτικό σχολείο (1910).
• Ανεμόμυλος που ανακατασκευάστηκε πρόσφατα και δεσπόζει σε κοντινό λόφο στην άκρη του χωριού.
• Ναός Αγίου Δημητρίου (1865). Βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, εκεί όπου έχει κι ένα μικρό συντριβάνι και τα, παροπλισμένα πλέον, τρία καφενεία και το κοινοτικό γραφείο.

Από τα Λύχνα κατάγονταν ορισμένοι άνθρωποι που διακρίθηκαν στο δημόσιο βίο, όπως:

• Ο μέγας ευεργέτης της Λήμνου Νικόλαος Ντάλλης (1855-1933), ο οποίος πλούτισε στην Αίγυπτο και, ως το 1910 που χρεοκόπησε, υπήρξε κινητήριος μοχλός και πρόεδρος της Λημνιακής Αδελφότητας Αλεξανδρείας. Στο σχολείο των Λύχνων δώρισε 1,5 στρέμμα για να γίνει σχολικός κήπος.
• Ο δάσκαλος Χαράλαμπος Καραπαναγιώτης (1912-2006) που υπηρέτησε σε σχολεία της Θράκης, στο Βάρος, στο Μούδρο και στην Αθήνα. Στη διάρκεια της κατοχής υπήρξε συνεργάτης του αντιστασιακού λιμενάρχη και μάρτυρα Ιωάννη Αρβανιτάκη..
• Ο ιερέας και δάσκαλος Παναγιώτης Κονταρίδης (1873-;) απόφοιτος σχολαρχείου της Σμύρνης. Υπηρέτησε στα Τσιμάντρια (1903-04), στην Πλάκα (1905-10) κ.α.

Ο Νικ Καλάθης, ο γνωστός και διάσημος μπασκετμπολίστας γκαρ του Παναθηναϊκού, έχει οικογενειακές ρίζες στα Λύχνα, αφού εδώ στο χωριό γεννήθηκε και έζησε ο παππούς του πριν μεταναστεύσει στην Αμερική σε ηλικία 21 ετών. Μάλιστα ο παππούς του ήταν εκείνος που τον παρακίνησε να ασχοληθεί με το μπάσκετ. Ο Ελληνοαμερικανός γκαρντ λοιπόν, με την ευκαιρία της επίσκεψης του Παναθηναϊκού στη Λήμνο για το παιχνίδι με τον Ήφαιστο Λήμνου, επισκέφθηκε φέτος το χωριό από το οποίο κατάγεται ο παππούς του, τα Λύχνα, και είναι υπερήφανος για την καταγωγή του.

 Όπως όλα τα χωριά της Λήμνου, έτσι και τα Λύχνα έχουν κάτι ιδιαίτερο. Από πέρσι στο ήσυχο και γραφικό αυτό χωριουδάκι λειτουργεί μια ταβέρνα που θα τη ζήλευαν οι μερακλήδες ακόμα και στις μεγάλες πόλεις, Αθήνα, Θεσσαλονίκη κ.ά. Στην πραγματικότητα είναι κάτι σαν μπιστρό, μεζεδοπωλείο, ουζερί και ταβέρνα, και σερβίρει εξαιρετικές και πρωτότυπες νοστιμιές, όπως, πατατοσαλάτα με μαρινάτη παλαμίδα, σουπιές τουρσί σε ταραμοσαλάτα με μελάνι και χούμους, καβουρμά με σινάπι τουρσί, ποικιλία ούζου λακέρδα μαρινάτη με πράσινη τομάτα και κρίταμο τουρσί, καπνιστό σκουμπρί με βιολογική μαύρη φακή, ντόπια φλωμάρια με βασιλικό φιστίκι Αιγίνης και λημνιά φέτα καλαθάκι, χταπόδι ψητό με λευκό ταραμά, κ.ά. Και, φυσικά, εκτός από το ούζο σερβίρει και τα εξαίρετα λημνιά κρασιά.

 Βιβλιογραφία

• Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
• Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
• “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.