ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Ρεπανίδι

ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ:  Ρεπανίδι

(μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο.

Επόμενο χωριό: Ρουσοπούλι)

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Το Ρεπανίδι είναι από τα αρχαιότερα χωριά του νησιού. Στο μικρό δάσος σε μικρή απόσταση έχει τόσες πολλές βελανιδιές, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έκανε εξαγωγή στα βυρσοδεψεία της Δύσης. Κοντά στο Ρεπανίδι στο εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, γινόταν η εξόρυξη της Λημνίας Γης, που ήταν γνωστή από την εποχή του Θεόφραστου και του περίφημου γιατρού της αρχαιότητας Γαληνού, για τις θεραπευτικές της ιδιότητες.

Πρωτοαναφέρεται ως Ρεπανίδιον το 1285 σε απογραφικό πρακτικό που αφορά ιδιοκτησίες της μονής “Πτέρις”. Η Πτέρις ή το Πτέριν ήταν μονή της Λήμνου κοντά στα Τσιμάντρια. Μεταξύ άλλων κατείχε και “το ευκτήριον της Οδηγητρίας, το εις το Ρεπανίδιον, με τον τόπο του”.

Το 1418 ο Buondelmonti σημειώνει το χωριό ως Rapagnidi (Ραπανίδι) όπως και ο Belon (1548), ο οποίος αναφέρει ότι το Ρεπανίδι απείχε έξι τουφεκιές από το λόφο του Κότσινου και τρεις από ένα λιμάνι, όπου ψάρευαν με αρμίδι και γρίπο.

Η πληροφορία αυτή σημαίνει ότι το χωριό δεν είχε ακόμα μεταφερθεί στη σημερινή θέση και ότι βρισκόταν περίπου στη θέση του Αγίου Υπατίου..

Κοντά στο χωριό βρήκε και το μοναδικό δάσος της Λήμνου, αποτελούμενο από οξιές και δρυς (aesculi), τον καρπό των οποίων χρησιμοποιούσαν στην κατεργασία δερμάτων.

Το 1611 αναφέρεται ότι πειρατές λεηλάτησαν ένα καΐκι με 13 ναύτες, το οποίο μετέφερε βελανίδια από τη Λήμνο στη Σαμοθράκη, γεγονός που δείχνει ότι γινόταν κι εξαγωγή βελανιδιών. Αρκετές βελανιδιές επιβιώνουν μέχρι σήμερα στην περιοχή.

Ο Conze πηγαίνοντας προς το πηγάδι της λημνίας γης περπάτησε δίπλα από τις γούβες, πιθάρια που είναι σκαλισμένα στο βράχο (βίνα), στα οποία αφήνουν το μούστο να βράσει πριν τον μεταφέρουν σε βαρέλια. Επίσης, σχεδίασε ένα αρχαίο ταφικό αγγείο προερχόμενο από την Ηφαιστία, το οποίο κατείχε ένας καφετζής του χωριού, ο Αναγνώστης Παπασάββας. Αργότερα πουλήθηκε στο Λούβρο..

Οι παλιές αναφορές ως Ρεπανίδιον ή Ραπανίδι επαναλαμβάνονται από το 13ο ως το 16ο αιώνα και τις ξαναβρίσκουμε στα κοινοτικά έγγραφα του 19ου αιώνα με τις μορφές: Ρεπανίδιον, Ραπανίδι, Ροπανίδι, Ρεπανήδι ή Ρεπανίδη. Συνεπώς, η ονομασία του χωριού προήλθε μάλλον από το αγριόχορτο ραπανίδα ή ρεπανίδα, δηλαδή πρόκειται για φυτωνύμιο.

Κάποιες άλλες απόψεις που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί (από το έρπω ή το δρεπάνι ή τις δρυς) δεν ευσταθούν. Οι παραλλαγμένες μορφές του τοπωνύμιου, που οδήγησαν σε παρετυμολογήσεις, οφείλονται στην αδυναμία των περιηγητών να αποδώσουν σωστά το όνομα που άκουγαν από την προφορική ομιλία των κατοίκων.

Από το Ρεπανίδι καταγόταν ο νεομάρτυρας Αθανάσιος, ο οποίος είχε μια περιπετειώδη ζωή.

Στα μέσα του 19ου αιώνα το χωριό ήταν οργανωμένο. Το 1844 στην παλλημνιακή αντιπροσωπία που μετέβη στην Πόλη να διαμαρτυρηθεί για την εκβιαστική συμπεριφορά του διοικητή του νησιού συμμετείχε κι ο δημογέροντας του χωριού Νικόλας Πλαφάς.

Στο χωριό λειτουργούσε σχολείο, ίσως από τη δεκαετία 1820-30, αρχικά στο κτίριο ενός ανεμόμυλου και αργότερα σε κάποιο τσουκαλαριό του Κότσινα. Το 1875 κτίστηκε σχολικό κτίριο και το 1879 το σχολείο έγινε κοινοτικό. Αρχικά ήταν διτάξιο και σταδιακά ως το 1912 έγινε πεντατάξιο.

Το 1854 ο ιερέας του χωριού ονομαζόταν Γεώργιος. Το 1856 147 άνδρες ηλικίας 18-60 ετών πλήρωσαν φόρο 4704 γρόσια ώστε να γλιτώσουν τη στράτευση, ενώ το 1863 και το 1874 στο χωριό καταγράφηκαν 94 οικογένειες χριστιανών και 118 σπίτια. Η πλειοψηφία ασχολούνταν με τη γεωργία, αλλά προς τα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρονται και πλοιοκτήτες Ρεπανιδιώτες, όπως ο Μελεούνης.

Στα τέλη της τουρκοκρατίας λειτούργησε στο χωριό ταχυδρομικό γραφείο, του οποίου σώζεται σφραγίδα με ημερομηνία 16-9-12 και την ένδειξη REPANIDI (MOUDROS), μια και το χωριό ανήκε στο Δήμο Μούδρου.

Οι Ρεπανιδιώτες έστελναν έναν αντιπρόσωπο στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση.

Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου υπήρχε το 1858 που έφτασε εκεί ο Conze, ο οποίος κατέφυγε στο εσωτερικό του για να προστατευτεί από τη μεγάλη ζέστη. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική χωρίς εξωνάρθηκα και χωρίς καμπαναριό. Το 1928 χτίστηκε ακριβώς δίπλα ένας νέος ναός του Αγίου Γεωργίου, με αποτέλεσμα ο παλαιός να αφεθεί στην τύχη του και να διατηρήσει στην αρχική τους μορφή τα δομικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία που είχαν οι ναοί της Λήμνου το 19ο αιώνα, όπως τη λιτή πρόσοψη, την επίστρωση με μαλτεζόπλακες, τα καφασωτά στο γυναικωνίτη, το εξαιρετικής τέχνης επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο – τμήμα του οποίου είναι του 18ου αιώνα – καθώς και παλιές εικόνες, όπως μια του αγίου Χαραλάμπους του 17ου αιώνα, που φυλάσσεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο.

Ο παπά- Αγγελής Μιχέλης, ο οποίος υπηρέτησε ως δάσκαλος στο Ρεπανίδι στα 1900-04, γράφει για το ναό:

“…εις την βόρειαν πύλην του γυναικωνίτου της Εκκλησίας είναι δύο μαρμάρινοι παραστάδες. Επί του ενός υπάρχει επιγραφή δυσανάγνωστος εντός στεφάνου και εις τον άλλον δύο αγγεία, το εν άνω ετέρου και το έξωθεν της επαρχίας Μάρμαρον, το οποίον ήτο εντός του σχολείου και το οποίον ήτο βάθρον αδριάντος αναφέρον «την Βουλήν την εξ Αρείου Πάγου» κ.τ.λ., κάτωθεν δε αυτής, με μικρότερα γράμματα, «Μενέξενος Τενέδιος εποίησε». Πάντα όμως ταύτα μετεφέρθησαν εξ Ηφαιστίας.”

Στην αποκατάσταση του ναού βοήθησε πολύ έμψυχα και πρακτικά η κ, Πηνελόπη Μπρατσιώτη και τη λειτουργία του ο Πατέρας Σπυρίδωνας.

Σήμερα ο παλιός ναός είναι κοιμητηριακός και αποτελεί αρχιτεκτονικό μνημείο του νησιού. Στην πλατεία του χωριού υπήρχε τρίπατο πέτρινο καμπαναριό, το οποίο εθεωρείτο το αρχαιότερο στη Λήμνο και είχε κτιστεί πριν από το 1900. Το 1968 κατέρρευσε από σεισμό. Ως κατασκευαστής του αναφέρεται ο λιθοξόος Κωνσταντής Αταλιώτης από τη Φισίνη..

Στα χρόνια του μεσοπολέμου το χωριό γνώρισε μια μικρή ανάπτυξη. Το 1928 απογράφηκαν 639 κάτοικοι και το 1931 χτίστηκε νέο σχολικό κτίριο με συνδρομή του Συλλόγου Ρεπανιδιωτών ΗΠΑ “Άγιος Γεώργιος”, το οποίο ευεργέτησαν ποικιλοτρόπως οι Σάββας Παπαδόπουλος και Γεώργιος Χατζηαντωνίου. Λειτούργησε ως το 1990 περίπου, οπότε συγχωνεύτηκε με το σχολείο Κοντοπουλίου. Από το 2006 στο σχολικό κτίριο λειτουργεί Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

Το 1928 άρχισε να κτίζεται ο νεότερος ναός του Αγίου Γεωργίου, που αποπερατώθηκε το 1948. Είναι πέτρινος με μαρμάρινα διακοσμητικά στοιχεία και ως κατασκευαστής του αναφέρεται ο ντόπιος Βασίλης Καυκής.

Τους κατοίκους του χωριού εγκωμιάζει ο Αγγελής Μιχέληςσε μια μικρή ιστορική-λαογραφική μελέτη που δημοσίευσε το 1934:

“Οι κάτοικοι του Ρεπανιδίου άπαντες σχεδόν είναι κτηματίαι ευσεβέστατοι, με απλούστατα και πατριαρχικά ήθη και έθιμα. Από την γυναίκα ποτέ δεν λείπει το άσπρο φακιόλι, οι δε άνδρες ονειδίζονται από τους κατοίκους των πέριξ χωρίων διότι δεν εφόρουν ζωνάρια. Οι Ρεπανιδιώται είναι εις άκρον φιλοξενώτατοι, εις άκρον διασκεδαστικοί και δεν υστερούν εις τα εθνικά δημώδη τραγούδια”.

Μεταπολεμικά η μετανάστευση έπληξε το χωριό, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του να μειώνεται συνεχώς και το 1991 να απογραφούν μόνον 302 κάτοικοι. Στο χωριό υπάρχει ένα μικρό ξενοδοχείο και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Λειτουργεί πολιτιστικός σύλλογος, ενώ παλιότερα υπήρχε και ποδοσφαιρικός, ο Α.Ο. Ρεπανιδίου. Στην Αθήνα υπάρχει σύλλογος αποδήμων με αξιόλογη δράση. 
Από το Ρεπανίδι κατάγεται ο συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Κώστας Ζαφειρίου.

Στο Ρεπανίδι υπάρχουν αρκετοί παλιοί ανεμόμυλοι, που χρειάζονται όμως αναπαλαίωση και αξιοποίηση.

Η περιοχή είναι γεμάτη από τα πανέμορφα εκείνα αγριολούλουδα με το ροζ-φούξια χρώμα που τα λένε “αμάραντα”, επειδή αποξηραίνονται και διατηρούνται όλο ο χρόνο. Μάλιστα πολλοί την πρωτομαγιά φτιάχνουν στεφάνι με αυτά τα αμάραντα λουλούδια.

Σήμερα το Ρεπανίδι είναι ένα όμορφο χωριό, με στενά γραφικά δρομάκια και πέτρινα αρχοντικά πλαισιωμένα από κισσούς και τριανταφυλλιές. Απέχει 25 χλμ. από τη Μύρινα και βρίσκεται πάνω στο δρόμο προς Ηφαιστία, Καβείρια και τους υγροβιότοπους στις λίμνες Αλυκή και Χορταρόλιμνη.

Στο χωριό υπάρχουν λαξευμένες στα βράχια παλιές αποθήκες σιτηρών και γούβες ή γούρνες, που επίσης είναι λαξευμένες στο βράχο και χρησίμευαν ως πιθάρια.

Υπάρχουν αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια πλήρως εξοπλισμένα.

Στην πλατεία του χωριού το γραφικό καφενεδάκι συνοδεύει με ντόπιους μεζέδες το ουζάκι και προσφέρει στιγμές χαλάρωσης.

Λένε ότι οι γυναίκες στο Ρεπανίδι φτιάχνουν εξαιρετικά σπιτικά γλυκά κουταλιού.

Πέρσι το καλοκαίρι ο ΠΑΟ ΡΕΠΑΝΙΔΙΟΥ διοργάνωσε μια μοναδική εκδήλωση, το Αστρικό Χωριό. Παιδαγωγοί, συγγραφείς, επιστημονικό προσωπικό και παραμυθάδες στο ειδικά διαμορφωμένο προαύλιο του σχολείου του χωριού ξενάγησαν τους επισκέπτες στα θαύματα του σύμπαντος! Με τηλεσκόπια πραγματοποίησαν είδαν τον έναστρο ουρανό και πραγματοποίησαν αληθινά επιστημονικά πειράματα! Παράλληλα, οι μικροί επισκέπτες διακόσμησαν τα δικά τους αστρομπισκότα με υλικά ζαχαροπλαστικής και θα στη συνέχεια τα έφαγαν επιτόπου! Άκουσαν το υπέροχο παραμύθι ο Αστέρης το Νεαρό Αστέρι (εκδ. Καλέντη) του διακεκριμένου συγγραφέα από τη Λήμνο Κώστα Ζαφειρίου. Είδαν μια ταινία σε γιγαντοοθόνη και κατασκεύασαν τον δικό τους προσωπικό πλανήτη, με ζωγραφιές, επινοήσεις και άλλα πρωτότυπα – μοναδικά για όλο το νησί!

 Κάθε χωριό της Λήμνου έχει τις δικές του ομορφιές, τα δικά του αξιοθέατα που είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα. Και τους συλλόγους με τις δικές τους πρωτοβουλίες που ξαφνιάζουν και είναι άξιοι συγχαρητηρίων.

 Βιβλιογραφία

• Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
• Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
• Α. Μιχέλη, “Ρεπανίδι”, εφ. Λήμνος φ. 1019-1021, (11 ως 25/11/1934).
• “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.