ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Βάρος
ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Βάρος
(μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο.
Επόμενο χωριό: Δάφνη)
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Παράξενα πράγματα καταγράφει μερικές φορές η ιστορία. Το 1794, δηλαδή πριν από 225 χρόνια, ένας επιφανής Άγγλος βοτανολόγος, συγγραφέας και μέλος της βασιλικής Royal Society, ο John Sibthorp, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ιδρυτής της έδρας της Βοτανολογίας, επισκέφτηκε τη Λήμνο για να κάνει έρευνες στα βότανα του νησιού. Από εκείνη την πολυήμερη έρευνα (κι άλλες σε μέρη της Ελλάδας και της Κύπρου) προέκυψαν 6 μνημειώδεις τόμοι με τίτλο Flora Graeca και FloraeGraecaeProdromus, μια συλλογή με πάνω από 3.000 είδη.
Ο καθηγητής, λοιπόν, αυτός και πρωτοπόρος στη Βοτανολογία, έμεινε στο χωριό Βάρος στο σπίτι του Σούμπαση. Όταν επέστρεψε στην Αγγλία έγραψε τις εντυπώσεις του γι’ αυτό το σπίτι και για το χωριό, ότι αποτελούν “Ένα θλιβερό κατάλοιπο ενός διαλυμένου χωριού με δεκαπέντε μόνο σπίτια”. Πράγματι, εκείνη την εποχή οι λιγοστοί κάτοικοι του χωριού ήταν βοσκοί σε πρόβατα, ζούσαν πρωτόγονα, και με το ζόρι πλήρωναν το χαράτσι.
Σήμερα, 225 χρόνια μετά, συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Εάν ανοίξει κανείς το Ιντερνέτ (Trip Advisor κ.ά.) και ψάξει πληροφορίες για το χωριό Βάρος, θα μείνει έκπληκτος από τις ενθουσιώδεις εντυπώσεις των σύγχρονων επισκεπτών του χωριού.
Να μερικές από αυτές:
“Αξέχαστη εμπειρία! Είμαστε γοητευμένοι, ανακαλύψαμε τον επίγειο παράδεισο σ’ αυτό το χωριό! Αρχοντικά με ζωή περισσότερο από δύο αιώνες αναπαλαιώθηκαν με περισσή φροντίδα και ζωντάνεψαν ξανά. Ζεστά γήϊνα χρώματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, κεραμίδια της Λημνίας Γης και η ίδια ηφαιστειακή πέτρα του τόπου συνθέτουν ένα πίνακα ζωγραφικής με πέτρινα σπίτια.
Στο χωριό λειτουργεί μια υπερπολυτελής ξενοδοχειακή μονάδα, το VarosVillage, που έχει στηθεί με βάση τις αρχές του εναλλακτικού τουρισμού.
Γευτήκαμε λημνιακές συνταγές φυλαγμένες από γενεά σε γενεά, δοκιμάσαμε το μοναδικό κρασί Μοσχάτο Αλεξανδρείας και αποστάγματα τσίπουρου και ούζου. Κολυμπήσαμε σε χρυσαφένιες αμμώδεις παραλίες με ζεστά, πεντακάθαρα νερά, που βρίσκονται στη γύρω περιοχή. Γοητευτήκαμε από την ιστορία της Λημνίας Γης και πιάσαμε τον θαυματουργό πηλό με τα χέρια μας στο εργαστήρι κεραμικής. Κάναμε kite surfing στις ιδανικές για το άθλημα παραλίες του Κότσινα και του Κέρους, που βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής και βυθιστήκαμε στα ιαματικά νερά των Θερμών Πηγών για την απόλυτη χαλάρωση και ευεξία.
Μπορείτε να επιλέξετε ανάμεσα σε μια σουίτα με θέα στο χωριό και την θάλασσα στο χώρο της πισίνας, ή ενός ευρύχωρου, δωματίου, στις παραδοσιακές κατοικίες του ξενοδοχείου που βρίσκονται σκορπισμένες μέσα στο χωριό.
Ξεκινάγαμε την ημέρα μας με μία εμπειρία, που οπωσδήποτε πρέπει να ζήσετε, και αυτή είναι το βραβευμένο Ελληνικό πρωινό! Ομελέτες με χωριάτικα αυγά, ζεστό ψωμί, λημνιό θυμαρίσιο μέλι και ταχίνι, σπιτικές πίτες, σουσάμι, φλομάρια με μούστο, καλαθάκι Λήμνου, μελίχλωρο, ντοματούλες κατακόκκινες από το μποστάνι, πρόβειο γιαούρτι, ελληνικός καφές στην χόβολη και χειροποίητες μαρμελάδες με φρούτα εποχής από τους κήπους του ξενοδοχείου, απλώνονται πλουσιοπάροχα στα μοναστηριακά τραπέζια καθημερινά, για να ξεκινήσετε την ημέρα σας χαμογελαστοί και χορτάτοι!
Απολαύσαμε τον καφέ μας και φρεσκοστυμμένους χυμούς, δροσερές σαλάτες και ελαφρά πιάτα ημέρας, ξαπλωμένοι στις πολυτελείς ξαπλώστρες της πισίνας, με την καταπληκτική θέα στο χωριό και την θάλασσα και βουτιές δροσιάς στην υπέροχη πισίνα.
Σε 3 μόλις λεπτά από το ξενοδοχείο βρεθήκαμε στην οργανωμένη παραλία του Κότσινα, στο ενετικό κάστρο της περιοχής, στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με το αγίασμα και το άγαλμα της ηρωίδας Μαρούλας.
Το βραδάκι στο εστιατόριο Veranda κάτω από τα αστέρια, με δημιουργικές, σπιτικές γεύσεις από τον Chef και την ομάδα του, κάναμε απολογισμό της ημέρας και καταστρώναμε σχέδια εξερεύνησης για την επόμενη μέρα.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το εστιατόριο έχει βραβευτεί από τον ΕΟΤ με το σήμα «Ποιότητα και Γεύση Ελληνικής Κουζίνας» και αποτελεί ένα από τα έξι (μόνο!) εστιατόρια σε ολόκληρο το ΒΑ Αιγαίο!.
Μια άλλη ξενοδοχειακή μονάδα που λειτουργεί επίσης στο χωριό, το Αρχοντικό Τσικάρη, θα σας εντυπωσιάσει με την ευγένεια, την καλοσύνη, τη σπιτική φροντίδα και την εξυπηρέτηση από το ζεύγος των ιδιοκτητών της. Έχει άνετα πολύ μεγάλα πεντακάθαρα δωμάτια με ωραία διακόσμηση, ξύλινα δάπεδα σε βαθύ καστανό χρώμα, στρώματα αναπαυτικά Coco–mat, μαλακά μαξιλάρια που βυθίζεσαι για τέλεια χαλάρωση κ.ά.
Πήγαμε με τη γυναίκα μου δυο συνεχόμενες χρονιές και φυσικά θα ξαναπάμε. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα για να περάσετε τέλειες διακοπές σε ένα πραγματικό αρχοντικό. Είναι ο ιδανικός συνδυασμός πολυτέλειας και άνεσης. Τα δωμάτια είναι καταπληκτικά και μακράν το καλύτερο που έχω δει ποτέ. Στην διπλανή ταβέρνα φάγαμε τα πιο νόστιμα φρέσκα ψάρια και μεζέδες με το ούζο ή ένα ποτήρι ντόπιο θεϊκό κρασί. Δίπλα επίσης είναι κι ένα jazz/rock bar/café.
Στην όμορφη πλατεία του χωριού λειτουργούν γραφικό ουζερί, καφετέρια και καφενές για τους μερακλήδες.
Φαίνεται ότι η Λήμνος είναι το νησί των εκπλήξεων. Πάντοτε έχει κάτι για να ανακαλύψεις, θα σε ξαφνιάσει εκεί που δεν το περιμένεις.
Πράγματι, το ξενοδοχειακό συγκρότημα του χωριού είναι υπερπολυτελές και ταυτόχρονα με παραδοσιακό στυλ, αφού αξιοποιεί πολλά από τα πέτρινα σπίτια του χωριού για να προσφέρει μία πρωτότυπη και θαυμάσια εμπειρία. Επιπλέον, έχει γραφικούς ανεμόμυλους, ψηλή βεράντα για να απολαμβάνεις τον καφέ ή το κρασί σου με πανοραμική θέα, δύο βραβευμένα εστιατόρια Veranda και EliaPoolBarRestaurant, πλούσια ελληνική και ξένη κουζίνα, πισίνες, γυμναστήριο, αίθουσα δεξιώσεων κ.ά.
Παρόμοια, βέβαια, πολύ ευχάριστη έκπληξη είναι και τα άλλα δύο υπερπολυτελή ξενοδοχεία του νησιού, το LemnosVillage στην Παραλία του Πλατύ, και το PortoMyrinaPallace στον Αυλώνα.
Να μη ξεχνάμε ότι η Λήμνος έχει παράδοση σε ξενοδοχειακές υπηρεσίες από τον καιρό που ο Αντρέας Παπανδρέου και άλλοι διάσημοι πολιτικοί, Έλληνες και ξένοι, επιχειρηματίες και άνθρωποι της τέχνης παραθέριζαν στο υπερπολυτελές AKTHMYRINA στα Ρηχά Νερά.
Το Βάρος, λοιπόν, είναι ένα χωριό με 212 κατοίκους χτισμένο πάνω σε έναν λόφο και απέχει 22 χλμ. από την Μύρινα. Τα σπίτια του είναι πέτρινα, δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Λήμνου.
Το όνομα του προήλθε από την τουρκική λέξη Βαρούσι, που σημαίνει προάστιο, από τους πρώτους κατοίκους του, που ήταν Βαρουσιώτες παραθεριστές
Η αρχική θέση του χωριού βρισκόταν 500μ. νότια του σημερινού στην πλαγιά του λόφου Στ’βανός, απέναντι από τον κόλπο του Μούδρου και κοντά στο χωριό Λύχνα, εκεί που σήμερα υπάρχει ο οικισμός Ανεμόεσσα (που κτίστηκε τη δεκαετία 1980-90). Σ’ αυτήν την αρχική παράκτια θέση του χωριού απέμεινε η ονομασία “Κάτ’ Βάρο”. Επειδή όμως ήταν ορατό από τους πειρατές το μετέφεραν στη σημερινή θέση, στο πίσω μέρος του λόφου, στην κοιλάδα μεταξύ των λόφων Πλαγιά και Λαγκάδα.
Το Βάρος αναφέρεται το 1415 ως “Λαγκάδα των Βαριτών” και με την βυζαντινή ονομασία “Ο Βάρος”. Στο χωριό συναντάμε όπως και στα περισσότερα χωριά της Λήμνου αρχοντικά του 19ου αιώνα, με μια μεγαλόπρεπα που αποδεικνύουν ότι ήταν θέρετρο πλουσίων οικογενειών του νησιού. Στη μικρή γραφική πλατεία υπάρχουν καφενεία-ταβερνούλες κάτω από την πλούσια σκιά των δέντρων.
Πάνω από το χωριό βρίσκεται το ύψωμα “Δεσπότης”, που κατά πάσα πιθανότητα οφείλει το όνομά του στο διοικητή του νησιού, ο οποίος έφερε τον τίτλο “Δεσπότης της Λήμνου” στα ύστερα βυζαντινά χρόνια και από το λόφο έλεγχε την θέση της εξόρυξης της λημνίας γης. Εκεί υπάρχει κατάλοιπο ηφαιστειακού κρατήρα, που ταυτίζεται με το ηφαίστειο Μόσυχλος των αρχαίων πηγών. Στην περιοχή έχει βρεθεί κι ένα απολιθωμένο δέντρο. Δεν αποκλείεται το βαθύπεδο του κρατήρα να αντιστοιχεί στη βυζαντινή θέση Ομαλία (ομαλή περιοχή, επίπεδη) που βρισκόταν πάνω από τη «Λαγκάδα των Βαριτών».
Τις επόμενες δεκαετίες το χωριό αναπτύχθηκε γρήγορα.
Το 1844 ο δημογέροντας του χωριού Παναγιώτης Πέτρου συμπεριλήφθηκε στην οκταμελή παλλημνιακή επιτροπή, την οποία οι Λημνιοί έστειλαν στο σουλτάνο απαιτώντας να διώξει τον καταχραστή διοικητή του νησιού.
Το 1854 είχε ιερέα τον παπά-Γιάννη.
Το 1856 οι 161 στρατεύσιμοι άνδρες του Βάρους πλήρωσαν 5.152 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση.
Το 1874 καταγράφηκαν 110 οικογένειες χριστιανών και 135 σπίτια.
Σύμφωνα με μια παλιά επιγραφή τον Οκτώβριο του 1837 εγκαινιάστηκε ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στο νάρθηκά του υπήρχαν ενσωματωμένες μια αττική επιτύμβια στήλη και μια βυζαντινή επιγραφή της εποχής των Παλαιολόγων, τις οποίες είδε ο Γερμανός Conze το 1858 και τις αντέγραψε. Ο ναός ήταν ρυθμού βασιλικής, μεγάλων διαστάσεων, με ξύλινο, επιχρυσωμένο τέμπλο. Ως ναοδόμος φέρεται ο Παντελής Τζανής από την Κωνσταντινούπολη, ο οποίος έκτισε και τους ναούς στην Ατσική και στο Πλατύ. Ο ναός κάηκε το 1978 και στη θέση του έχει χτιστεί νεότερος.
Από το 1862 αναφέρεται λειτουργία σχολείου του χωριού στα κελιά της εκκλησίας, ενώ το 1869 κτίστηκε το πρώτο διδακτήριο με προσωπική εργασία των κατοίκων, οι οποίοι με υπερηφάνεια τοποθέτησαν την επιγραφή «Οίκος Μουσών – Κλέος Βαριτών». Το 1873 φοιτούσαν 61 άρρενες μαθητές και 6 μαθήτριες με δάσκαλο τον Κων. Αθανασίου από την Ίμβρο. Το 1874 το σχολείο έγινε κοινοτικό, όπως συνέβη σε όλα τα χωριά που διέθεταν σχολικό κτίριο. Αρχικά ήταν τετρατάξιο αλλά ως το 1912 είχε αναβαθμιστεί σε πεντατάξιο.
Στα τέλη του 19ου αιώνα ιδρύθηκε και παρθεναγωγείο, που λειτουργούσε με ετήσια χορηγία 16 αγγλικών λιρών του πρόεδρου της Λημνιακής Αδελφότητας Αλεξανδρείας Νικόλαου Ντάλλη, του οποίου η σύζυγος, Ελένη Σαράντη, ήταν από το Βάρος. Μετά το 1912 κτίστηκε καινούργιο διδακτήριο κοντά στο οποίο υπήρχε η κατοικία των δασκάλων, πάλι με προσωπική δωρεά του Παντελή Αστραδέλλη. Το 1919 τα δυο σχολεία, αρρένων και θηλέων, συγχωνεύτηκαν σε εξατάξιο δημοτικό.
Από την παλιά εποχή ξεχώρισε ο παπάς και δάσκαλος Γρηγόριος Αμάραντος, ο οποίος εκτός από το χωριό του υπηρέτησε και στην Ατσική, το Λιβαδοχώρι κι άλλα χωριά του νησιού. Στο σχολείο του Βάρους υπηρέτησαν μεταξύ άλλων οι: Αθανάσιος Παπαστυλιανού (1901-10), Σμαρώ Δερέκα (1914-19), Νικόλαος Φωτιάδης (1912-23), Κλεοπάτρα Ρεβύθη (1923-35), Μιχαήλ Θεοδωρομανωλάκης (1929-34), Θεοχάρης Βελογιάννης (1932-40), Σωτηρία Χριστοφή (1940-47), Σπύρος Μουστάκας (1937, 1960-67), Ελένη Γάγγου (1967-72), Στέλιος Γιαννούδης (1967-75 περίπου) κ.ά.
Το Μάιο του 1904 επισκέφτηκε το Βάρος ο Γερμανός Fredrich, ο οποίος έμεινε για αρκετές μέρες στο σπίτι του Ιωάννη Μπάτσου που ήταν το νεότερο του χωριού. Ήταν κτισμένο με το αστικό σμυρναϊκό σχέδιο, δίπατο και στο κατώι υπήρχαν οι αποθηκευτικοί χώροι και το μαγειρείο. Ο όροφος χωριζόταν στη μέση από ένα διάδρομο και είχε δυο μεγάλα δωμάτια αριστερά και δεξιά. Ο Fredrich περιγράφει το Βάρος ως ένα τυπικό αγροτικό χωριό της Λήμνου, με λίγους εύπορους κατοίκους κυρίως εμπόρους ή μετανάστες και πολλούς αγρότες, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν χρεωμένοι στους πρώτους.
Στις αρχές του 20ού αιώνα οι Βαρίτες έστελναν τρεις αντιπροσώπους στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση. Λόγω της θέσης του στο κέντρο της Λήμνου, το χωριό ήταν έδρα διαφόρων υπηρεσιών. Διέθετε σταθμό χωροφυλακής και ταχυδρομείο από το 1906, με τη σφραγίδα VAROZ.
Το 1907 με γενναία δαπάνη του Ν. Ντάλλη μεταφέρθηκε το νερό από τα Παλιοπορτόρια, που βρίσκονται δυο χιλιόμετρα βορειοδυτικά, στην πλατεία του χωριού σε μαρμάρινη κρήνη. Προς τιμήν του ευεργέτη δόθηκε το όνομά του στην πλατεία και η κρήνη ονομάστηκε Δάλλειος.
Στο λόφο πάνω από το χωριό υπήρχαν δώδεκα ανεμόμυλοι, προσφέροντας μια εντυπωσιακή εικόνα καθώς ήταν ορατοί όχι μόνο σε όλη την ανατολική Λήμνο αλλά ως την Ίμβρο και τη Σαμοθράκη. Το 1915 τα συμμαχικά αποβατικά στρατεύματα είχαν δημιουργήσει έναν κώδικα με τα πτερύγια και τον αριθμό των μύλων που λειτουργούσαν, για να στέλνουν μηνύματα στα δυο αυτά νησιά, όπως αναφέρει ο Γάλλος στρατιωτικός Capitain D.
Την περίοδο 1920-28 το Βάρος αναφέρεται ως ξεχωριστός οικισμός της κοινότητας ο “Όρμος Μπουρνιά”. Το χωριό γνώρισε κάποια ακμή στα χρόνια του μεσοπολέμου. Ο Σύλλογος Βαριτών Ν. Υόρκης βοηθούσε σε διάφορα κοινωφελή έργα, όπως την ανακατασκευή του δαπέδου του σχολείου κ.ά. Κτίστηκε νέος ναός του Αγ. Χαράλαμπους στη θέση του παλιού, έργο του Φωτιάδη. Ο άγιος Χαράλαμπος συνδέεται με το έθιμο της μονοήμερης κλωστής, την οποία γνέθουν σε μια μέρα και την τυλίγουν γύρω από το ναό κατά την εορτή του στις 10 Φεβρουαρίου, σε ανάμνηση της σωτηρίας του χωριού από λοιμό, σύμφωνα με παλιά παράδοση.
Επίσης, υπάρχει ο ναός του Χριστού. Το 1928 απογράφηκαν 618 άτομα ενώ το 1938 υπολογίζονταν σε 800.
Μεταπολεμικά η αναπτυξιακή διαδικασία ανακόπηκε. Ο πληθυσμός άρχισε να μειώνεται κυρίως λόγω της μετανάστευσης και έφτασε στους 275 κατοίκους το 1981. Από το έτος αυτό αναφέρεται ως ξεχωριστός οικισμός ο Αερολιμήν (14 κάτοικοι). Έκτοτε, ο πληθυσμός παρουσίασε μια μικρή άνοδο για να φτάσει τα 405 άτομα το 2001. Παλιά το χωριό είχε και το ποδοσφαιρικό σωματείο ΕΡΜΗΣ με αξιόλογες διακρίσεις στο τοπικό πρωτάθλημα.
Σήμερα το Βάρος είναι προορισμός τουρισμού πολύ υψηλού επιπέδου και πολυτελούς ποιότητας. Είναι ένα χωριό στο κέντρο του νησιού, περιτριγυρισμένο από όλες τις ομορφιές και τα αξιοθέατα, με μια μυθική και βυζαντινή αύρα που σε κάνει να χαλαρώνεις και να νιώθεις άλλος άνθρωπος!
Βιβλιογραφία:
- Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
- Θ. Μπελίτσου: “Ιστορικό οδοιπορικό στη Λήμνο: Βάρος”, εφ. Λήμνος, φ. 482 (12-6-2007).
- Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
- Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
- “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.