Τα δέκα ξύλα

Οι Γερμανοί κατακτητές είχαν επιλέξει ως τόπο εκτελέσεων,  ένα χώρο μακρυά, έξω από το Κάστρο, στα Ρηχά Νερά, πιο κάτω απ΄το πλυσταριό του Ανδρωνίου, αν και η πρώτη εκτέλεση έγινε στο Μαγειριό, όπου χάθηκαν πέντε άνδρες και μιά γυναίκα.

Οι εκτελέσεις γινόταν πάντα σύνταχα για να μην υπάρχουν θεατές.

Οι κάτοικοι,  το χώρο των εκτελέσεων ονόμαζαν «τα Δέκα Ξύλα» από την ανάλογη υποδομή σε καστανιές που είχαν μπήξει στη γη, για να δένουν τους μελλοθανάτους τους. Ενώ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στις Αμυγδαλιές του Ανδρωνίου, το χώρο των εκτελέσεων τον ονόμαζαν τα « Τρίγια Ξύλα» ή το πιο διαδεδομένο «Κρεμάλες».

Στο χώρο αυτό όπου μαρτύρησαν πολλοί προύχοντες και εκατοντάδες απλοί Χριστιανοί, μετά την απελευθέρωση και την ανταλλαγή των πληθυσμών, όλα τα «Τούρκικα» τα ανέλαβε η Εθνική Τράπεζα και αυτό δόθηκε ως χωράφι (κλήρος) σ΄ένα προνομιούχο Μυριναίο, που αργότερα πουλήθηκε ως οικόπεδο και σήμερα είναι κατοικία. Κρίμα!

Τους εκτελεσμένους από το απόσπασμα, αφού τους έρριχναν την χαριστική βολή , φώναζαν καπούτ, δηλαδή  τετέλεσται. Τους σάκκιαζαν αμέσως σε μουσαμαδένιους σάκκους, έβαζαν μέσα και πέτρες  και αφού είχαν επιτάξει το σκάφος του Ερρίκου Ρίζογλου, τον ενημέρωναν κι ήταν παρών. Τους έπαιρνε, ανοιγόταν βαθειά και τους φουντάριζε για να μη αφήσουν κανένα ίχνος που να τους δημιουργεί στο μέλλον προβλήματα….

Όμως οι πυρωμένες στάμπες που άφησαν οι Ναζί ποτέ δεν θα σβήσουν….

Ήταν ανάλγητοι, σκληροί στην καθημερινότητά τους,  αλλά όποιος παραβίαζε τα μέτρα τους , για ψύλλου πήδημα, είχε να αντιμετωπίσει την ωμή βία, κλωτσιές, μαστίγιο και βασανιστήρια στη φυλακή, που ήταν το χάνι του Γκόγκου.

Άλλος ένας χώρος της νεώτερης ιστορίας μας που οι αδύναμες αρχές μας άφησαν να κατεδαφιστεί.. Κρίμα…..

Πολλοί ήταν εκείνοι που μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο  Θεσσαλονίκης,για να δικαστούν και από κεί να σταλούν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως του εξωτερικού.

Για πολλά χρόνια στον ιερό αυτό χώρο δεν υπήρχε τίποτε, ούτε ένας σταυρός, σε ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης, στους πεσόντες μάρτυρες αδελφούς μας..

Με το πέρασμα του χρόνου κάποιοι έβγαλαν τις αιματοβαμμένες καστανιές και ξεχάστηκε απ τους νεώτερους και το τοπονύμιο «τα Δέκα Ξύλα».

Τούτο γιατί μετά την ήττα του Ναζισμού, μας ανέλαβαν ως τοποτηρητές οι Εγγλέζοι και μετά μας παρέδωσαν στους Αμερικανούς, οπότε και οι διορισμένες Αρχές μας ήταν τάλε-κουάλε..

Στο μνημείο των εκτελεσθέντων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Λήμνου δεν είχαν καμιά συμμετοχή οι Αρχές, που μόνο στο μνημόσυνο πήγαν, «στα κόλβα».

Το μνημείο  που υπάρχει στήθηκε και είναι ΔΩΡΕΑ- χίλια μπράβο στον Γρηγόρη Κοτζαμάνογλου-, που καβαλάρης

στ άλογό του τις ταχνάδες, ενώ τραβούσε για την μάνδρα του στην Μέλενα του Κάσπακα να δεί τους Κιαχαγιάδες, άκουγε τους πυροβολισμούς ή έβλεπε τις σκηνές που ακολουθούσαν. Έτσι ένα πουρνό όπως τραβούσε το χωματόδρομο για τον Κάσπακα, το απόσπασμα ήταν έτοιμο για εκτέλεση και για να μη δεί και ακούσει τους σπαραγμούς των τραυματιών, χτύπησε ελαφρά το καλοθρεμμένο άλογό του να τρέξει. Ο Γερμανός μοτοσυκλετιστής που ήταν επιφορτισμένος για τον έλεγχο, τον είδε και με την μηχανή τον πρόλαβε πιο πάνω για να τον οδηγήσει στη Γκεστάμπο στο λιμάνι.

Όπως μου αφηγήθηκαν στις αρχές ήταν στο λιμάνι, αφού μετά μεταφέρθηκε στο Κρύσταλλο απέναντι (στου Ντανά). Μαντέψατε το λόγο της σύλληψης; Γιατί χτύπησε ελαφρά το άλογο που απαγορευόταν…. την στιγμή που αυτοί εκτελούσαν αθώους… Αλλά ελεύθερος τώρα ο Γρηγόρης δεν άντεχε, δεν μπορούσε να κουβαλά στα σώψχα τ΄ πλιά το μαύρο, γιατί πίστευε ότι έπρεπε οι πονεμένες ψυχές να γαληνέψουν, να εξαγνιστούν…

Ο Γρηγόρης ήταν γνωστός ως Κοτζαμάνς, ήταν άνθρωπος μερακλής, ήθελε ένα ποτήρι κρασί και αγαπούσε τα όργανα αλλά καλοκάγαθος και ανιδιοτελής Καστρενός που βοήθησε πολύ κόσμο λόγω του επαγγέλματός του στα δύσκολα εκείνα χρόνια.

Όντας επίτροπος για χρόνια στην Αγία Τριάδα είχε καλές σχέσεις με τον τότε Μητροπολίτη (Βασιλείου) και του ζήτησε να τελέσουν ένα Τρισάγιο στη μνήμη των πεσόντων στο χώρο. Αφού πραγματοποιήθηκε, έγινε κουβέντα για τη κατασκευή του μνημείου. Όμως ο χώρος ήταν ιδιωτικός και ανήκε στον Βασίλη Πινάκο του Αθανασίου και ο Γρηγόρης ήλθε σε επαφή μαζί του. Ο Βασίλης δεν είχε αντίρρηση για την ανέγερση του μνημείου και μπράβο του. Έτσι κανονίστηκε η παραχώρηση-προσφορά να γίνει μέσω του Δήμου. Τούτα έγιναν ,όταν Δήμαρχος ήταν ο Χαράλαμπος Βαρίτης, στις αρχές της δεκαετίας του ΄50, όπου και καταχωρήθηκαν στα πρακτικά.

Ελεύθερος τώρα κινήθηκε για τη κατασκευή του μνημείου, κάλεσε τον Ανδρέα Καραγιάννη που ήταν απόφοιτος του Σχολαρχείου Περγάμου με ειδίκευση στις κατασκευές. Το απλό αλλά κομψό αυτό κενοτάφιο είναι έργο του. Όμως ο Γρηγόρης ήθελε να έχει και καντλουθήκ που σ΄ένα ηρώο δεν υπάρχει… Αλλά πώς να χαλάσουν την καρδιά του Δωρητή; Και όταν δούλευαν στο σπίτι του Λευτέρη Χαψή, βρέθηκε στα θεμέλια το μάρμαρο που είναι τώρα μπροστά στο μνημείο. Τη καντλουθήκ σκάλισε ο Δημήτρης Ματζάρης , βοηθός του Ανδρέα, με το καλλιτεχνικό «Λασπ»  και μαζί με τον Δημήτρη Γκαβίτσο, με το καλλιτεχνικό «Καστάνς» , το μετέφεραν εκεί.

– Γρηγόρη, πες στον Βασίλη και στους άλλους του Μαγειριού, να μη νοιάζονται αφού στις καντλουθήκες, το καντηλάκι πασκίζω να το βαστώ αναμμένο-.

Μετά από χρόνια φτιάχτηκε στην ωραία παραλία ξενοδοχείο, το «Ακτή Μύρινα» ή «Ελβετικά», που ορισμένοι έλεγαν ότι είναι έργο των Ελβετών, άλλοι των Γερμανών και άλλοι της CIA. Πάντως οι μηχανικοί τοπογράφοι δεν ακούστηκε ποιανού εντολές εξυπηρετούσαν, αλλά δεν μπορούσε να έγινε τυχαία η επιλογή. Γιατί σε απόσταση του ενός μέτρου από το μνημείο έβαλαν τις δεξαμενές των λυμμάτων του ξενοδοχείου  και για κάλυψη φύτεψαν καλαμνιώνα στο ρυάκι για να μη φαίνονται οι εγκαταστάσεις, αλλά το πρώτο διάστημα η δυσοσμία ήταν αφόρητη.

Ναι αλλά η πρόσβαση για χρόνια ήταν δύσκολη και αυτό το είδε η Δήμαρχος κ Δέσποινα Κωνστάντιου, ήλθε σε επαφή με την εγγονή του Β. Πινάκου, που είναι η σημερινή ιδιοκτήτρια, την Φανούλα Μπούντου-Γιαννοπούλου ( κόρη του Πολυδεύκη) και αφού ήταν θετική -μπράβο Φανούλα-, έδωσε λύση η Δήμαρχος και στο κατηφορικό μονοπάτι έγιναν τα σκαλάκια με κάγκελα και φυτεύτηκαν οι πικροδάφνες…

Αφηγητές:

Γρηγόρης Κοτζαμάνογλου

Γεώργιος Περιστέρης

Φανούλα Μπούντου Γιαννοπούλου

Χαράλαμπος Φαρμάκης, Λευτέρης Χαψής ,Δημήτρης Ματζάρης,

Αθανάσιος Περιστέρης, Ευθύμιος Πατσαρίσος, Δημήτρης Γκαβίτσος,

Ράλλης Κοψίδης, Ιωάννης Κωνσταντάκης.

Στη Φωτογραφία το Μνημείο που  στήθηκε στο Χώρο Εκτέλεσης με τα ονόματα των  Εκτελεσμένων. Παραπλεύρως ο Γρηγόρης Κοτζαμάνογλου, για τον οποίο γινεται εκτενής αναφορά στο κείμενο.