Βυθισμένες αρχαίες ελληνικές πόλεις

Βυθισμένες αρχαίες ελληνικές πόλεις

Γράφει ο Θ. Δημητριάδης

Αυτό που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα είναι τα κρυμμένα μυστικά και οι γωνιές που βρίσκει κανείς εξερευνώντας την.
Κι αυτά δεν περιορίζονται σε όσα βλέπει το μάτι στη στεριά αλλά τα πράγματα είναι μερικές φορές ακόμη πιο εντυπωσιακά στη θάλασσα.

Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Παυλοπέτρι στη Λακωνία και η Χρύση στη Λήμνο.

Στην Ελαφόνησο, λοιπόν, κοντά στο Παυλοπέτρι της Λακωνίας υπάρχει ένας αρχαίος οικισμός του 2800 π.Χ και έχει διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση. Βρίσκεται, όμως, κάτω από το νερό. Αυτό το νερό της θάλασσας προφύλαξε από τον χρόνο και την ανθρώπινη παρέμβαση, τα περισσότερα από τα κτίσματα. Είναι μια άγνωστη υποθαλάσσια πόλη για τους περισσότερους.
Το εντυπωσιακό είναι ότι βρίσκεται μόλις 4 μέτρα κάτω από τη θάλασσα και ο καθένας μας θα μπορούσε δυνητικά να τα «επισκεφθεί». Μέσα από τις φωτογραφίες μπορεί κανείς να διακρίνει τα βυθισμένα διώροφα σπίτια με τους κήπους, τους ναούς, το νεκροταφείο και το λιμάνι.

Από τις έρευνες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, έως τώρα έχουν εντοπιστεί 15 κτίρια με τουλάχιστον 12 δωμάτια το καθένα, καθώς και ένα πολύπλοκο σύστημα διαχείρισης των υδάτων με κανάλια και σωλήνες νερού.

Διάσπαρτα, σε όλη την έκταση της πόλης υπάρχουν αγάλματα, μεγάλοι πήλινοι αμφορείς, εργαλεία και άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Συνολικά καταλαμβάνει μια έκταση περίπου 9 στρεμμάτων και μάλλον είναι η παλαιότερη βυθισμένη πόλη στον κόσμο.

Τι λένε τώρα, οι επιστήμονες γι’ αυτή την πόλη; Πιθανολογούν ότι η πόλη καταποντίστηκε από σεισμό 8 ρίχτερ, γύρω στο 1.000 π.Χ. Σύμφωνα με άλλες θεωρίες το γεγονός έγινε κάπου στο 375μ.Χ. Το 2011 το BBC παρουσίασε για πρώτη φορά ένα ντοκιμαντέρ για το Παυλοπέτρι, την «πόλη κάτω από τα κύματα» σε τρισδιάστατη αναπαράσταση. Ο γεωλόγος Φωκίων Νέγρης, πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, είχε περιγράψει την υποβρύχια πολιτεία από το 1904!

Το 1967 ο καθηγητής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον, Νίκολας Φλέμινγκ, ανακάλυψε την βυθισμένη αρχαία ελληνική πόλη και τον επόμενο χρόνο με ομάδα αρχαιολόγων του πανεπιστημίου του Κέμπριτζ την χαρτογράφησε, σε συνεργασία με τον Έφορο Αρχαιοτήτων Σπάρτης, καθηγητή Άγγελο Δεληβορριά. Το 2009 επικεφαλής της αρχαιολογικής αποστολής ανέλαβε ο Τζον Χέντερσον του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ. Ο Χέντερσον δημιούργησε μια ψηφιακή απεικόνιση που δείχνει με εντυπωσιακό τρόπο, πώς ήταν η πόλη πριν βυθιστεί.

Ευρήματα από τον προϊστορικό οικισμό της Ελαφονήσου εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως. Επίσης, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Πύλου στο Νιόκαστρο περιλαμβάνει στη συλλογή του δύο Πίθους που ανασύρθηκαν από το Παυλοπέτρι κατά την ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 2011.

Ας έλθουμε τώρα στη Λήμνο, και πιο συγκεκριμένα στη Χρύση.

Η Χρύση ήταν νησίδα του Βορείου Αιγαίου, την οποία αναφέρουν ο τραγικός ποιητής Σοφοκλής και ο γεωγράφος Παυσανίας και η οποία αργότερα καταποντίστηκε. Τα κατάλοιπά της εικάζεται ότι αντιστοιχούν στα βυθισμένα ερείπια που έχουν εντοπιστεί στους υφάλους “Μύθωνες” βορειοανατολικά της Λήμνος κοντά στη βραχονησίδα “Ανατολή”.

Η Χρύση μνημονεύεται κυρίως λόγω του ναού του θεού Απόλλωνα που υπήρχε πάνω στο μικρό αυτό νησί αλλά και για το βωμό της ομώνυμης γυναικείας θεάς “Χρύσης“. Ο Φιλοκτήτης στην πορεία των Αχαιών προς την Τροία στάθμευσε στην Χρύση, με αποτέλεσμα να τον δαγκώσει μία οχιά. Η πληγή του μολύνθηκε και οι σύντροφοί του τον εγκατέλειψαν στη γειτονική Λήμνο, και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή Καβείριο, όπου έζησε σε μια σπηλιά και θεραπεύτηκε από τη Λημνία Γη.

Επίσης στη Χρύση ο Ρωμαίος Λούκουλος συνέλαβε τρεις άνδρες σε ενέδρα κατά τη διάρκεια του 3ου Μιθριδατικού πολέμου (73-63 π.Χ.).

Ο Παυσανίας που έζησε το 2ο αιώνα μ.Χ., στο μνημειώδες έργο του “Ελλάδος Περιήγησις” σημειώνει πως το νησί είχε από καιρό καταβυθιστεί:

«Το ακόλουθο περιστατικό αποδεικνύει πως η δύναμη της τύχης είναι ισχυρότερη και πιο θαυμαστή από ό,τι δείχνουν οι καταστροφές και η ευημερία των πόλεων. Όχι μακριά από τη Λήμνο υπήρχε κάποτε ένα νησί, η Χρύση, όπου, όπως λέγεται, ο Φιλοκτήτης υπέστη έναν τραυματισμό από νερόφιδο. Όμως, τα κύματα σκέπασαν εντελώς το νησί, και η Χρύση βυθίστηκε και εξαφανίστηκε στα βάθη… Έτσι, προσωρινή και εντελώς αδύναμη είναι η τύχη των ανθρώπων»,

Νεώτεροι ερευνητές τοποθετούν την καταβύθιση στα 197 π.Χ., όταν σημειώθηκαν έντονα σεισμικά φαινόμενα στην περιοχή.

Από τα τέλη του 18ου αιώνα έχει ταυτιστεί με τη νησίδα Χρύση μια βυθισμένη αρχαία πόλη που έχει εντοπιστεί ανατολικά των ακτών της Λήμνου, στα ανοικτά του κόλπου Κέρος.Εκεί, κοντά στη βραχονησίδα Ανατολή, υπάρχει μια εκτεταμένη σειρά υφάλων έκτασης περίπου δέκα τετραγωνικών μιλίων, τους οποίους οι ντόπιοι αποκαλούν Μύθωνες ή Πεταλίδια ενώ στους βρετανικούς ναυτικούς χάρτες σημειώνονται ως ύφαλοι Χάρος (Kharos bank). Στους υφάλους αυτούς σε βάθος περίπου δώδεκα μέτρων εντοπίστηκαν ερείπια κτιρίων, τα οποία υποτίθεται ότι ανήκουν στο ναό του Απόλλωνα της Χρύσης.

Την ύπαρξη των ερειπίων ανέφερε πρώτος ο Γάλλος περιηγητής Choiseul-Guffier το 1785, ο οποίος τα ταύτισε με την ομηρική νησίδα Χρύση (Chryse Insula). Το 1912 ο Έλληνας Δημήτριος Μπακόπουλος, υποπλοίαρχος του πολεμικού πλοίου Κανάρης, το οποίο ναρκοθετούσε την περιοχή, ενημέρωσε το Υπουργείο Ναυτικών ότι:

“…προς ανατολάς της νήσου ανεκαλύφθη παρά τον σκόπελον Χάρος βεβυθισμένη πόλις, ης φαίνονται καλώς σωζόμενα τα ερείπια…”.

Από τα παραπάνω συνάγεται, ότι στο παρελθόν υπήρχε κάποια έκταση στεριάς στα ανατολικά της Λήμνου, η οποία είτε συνδεόταν με στενή λωρίδα ξηράς με το υπόλοιπο νησί είτε ήταν ανεξάρτητη νησίδα. Πάνω σε αυτή την έκταση βρισκόταν, κατά τα φαινόμενα, η Χρύση και άλλοι ίσως οικισμοί, τα ερείπια των οποίων εντοπίζονται στο βυθό.

Σήμερα στην περιοχή αυτή κατοικούν σε αφθονία ψάρια, αφού το ψάρεμα εκεί είναι απαγορευμένο.

Πάντως, αποτελεί άλλο ένα ενδιαφέρον του νησιού και θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ώστε να γίνει ένα οργανωμένο τουριστικό και επιστημονικό αξιοθέατο.