Δέντρο των Χριστουγέννων και το αρχαίο έθιμο της “ΕΙΡΕΣΙΏΝΗΣ”

Δέντρο των Χριστουγέννων και το αρχαίο έθιμο της “ΕΙΡΕΣΙΏΝΗΣ”

γράφει η Δέσποινα Παπαδοπούλου

Η Ειρεσιώνη αποτελεί το αρχαιοελληνικό «χριστουγεννιάτικο» δέντρο. Πρόκειται για ένα κλαδί ελιάς, το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες στόλιζαν και τα παιδιά το περιέφεραν στις αθηναϊκές κατοικίες, τραγουδώντας τα αντίστοιχα κάλαντα της εποχής. Έλεγαν ευχές και επαίνους στον ιδιοκτήτη, ο οποίος τους έδινε κεράσματα. Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, τα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη στην εξώπορτα του σπιτιού τους, στην οποία το στολισμένο κλαδί παρέμενε ως την ίδια ημέρα της επόμενης χρονιάς. Όταν έφτανε η ημέρα της αντικατάστασής της, την έκαιγαν και στόλιζαν την καινούρια.

Το όνομα του στολισμένου αυτού κλαδιού προέρχεται από τις μάλλινες (ε(ί)ριον=μαλλί) κλωστές λευκού και πορφυρού χρώματος που του κρεμάγανε μαζί με λιχουδιές από μέλι, λάδι και κρασί. Με το δεντράκι αυτό οι άνθρωποι ευχαριστούσαν τον Απόλλωνα για την καλή σοδειά του καλοκαιριού και παρακαλούσαν ο ερχόμενος χρόνος να είναι επίσης ευνοϊκός. Γι’ αυτό η άλλη ονομασία της Ειρεσιώνης ήταν Ικετηρία (από το ικετεύω, παρακαλώ).

Το έθιμο αυτό έχει άμεση σχέση με την γιορτή των “Πυανοψίων” που γινόταν στην Αρχαία Αθήνα το φθινόπωρο (Οκτώβριος- Νοέμβριος) προς τιμήν του θεού Απόλλωνα με αναίμακτη θυσία καρπών και φρούτων (αμύγδαλα, κάστανα, καρύδια κλπ), των πρώτων καρπών μετά τη συγκομιδή.

Η παράδοση του εθίμου

Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό καθιερώθηκε από τον Θησέα όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Καθ’ οδόν σταμάτησε στην Δήλο και έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο θα του προσέφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του με αυτό τον θεσμό. Κατά το ταξίδι του γυρισμού τα τρόφιμα στο καράβι είχαν τελειώσει. Έτσι την έβδομη μέρα του μήνα Πυανεψιώνα (μέσα Οκτωβρίου-μέσα Νοεμβρίου) οι σύντροφοι του Θησέα μάζεψαν ό,τι μπορούσαν να βρουν και μαγείρεψαν ένα πρόχειρο φαγητό (πύανος/ κύανος /κύαμος) δηλαδή κάτι που έμοιαζε με κουκιά ή φασόλια. Το έθιμο αυτό, προς τιμή του Απόλλωνα, διατηρήθηκε ως “Πυανέψια” (από το πύανος+έψω=βράζω κουκιά) και έδωσε το όνομά του στον μήνα αυτό.

Κατά την διάρκεια αυτής της γιορτής στόλιζαν και την Ειρεσιώνη (κάτι σαν το σημερινό χριστουγεννιάτικο δέντρο),

έβραζαν κάθε είδους όσπρια μαζί με κριθάρι και έκαναν φασολάδα, από την οποία προσέφεραν μια πιατέλα στον θεό Απόλλωνα, τον Ήλιο, την Αθηνά και τις Ώρες. (Στην Αθήνα οι Ώρες αναφέρονταν ως Θαλλώ, Αυξώ και Καρπώ. Στον Ησίοδο αναφέρονται ως Ευνομία, Δίκη και Ειρήνη. Έργο τους ήταν να παρακολουθούν τα έργα των ανθρώπων).

Ο Πλούταρχος (Βίοι Παράλληλοι) αναφέρει τον ύμνο που έψαλλαν κατά τον εορτασμό των Πυανοψίων:

“Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους

και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι

και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη”

σε ελευθερη μετάφραση:

«Η Ειρεσιώνη να σου φέρνει σύκα και αφράτα ψωμιά και μέλι στο ποτήρι και λάδι για να ψήνεις και κανάτα ξέχειλη με δυνατό κρασί για να μεθύσεις και να κοιμηθείς».

Το έθιμο της Ειρεσιώνης καταργήθηκε βέβαια κατά την Βυζαντινή εποχή ως ειδωλολατρικό. Όμως όσοι Έλληνες έφευγαν σε άλλες χώρες, κυρίως προς το βορρά, διατήρησαν τα έθιμά τους προσαρμοζόμενα στις εκεί συνθήκες. Επομένως λόγω του ψυχρού κλίματος των βόρειων χωρών όπου δεν ευδοκιμούσε η ελιά αλλά τα έλατα, στόλιζαν έλατο, στην αρχή κάποια κλαδιά και αργότερα ολόκληρο το δέντρο. Στα χρόνια του  Όθωνα και της Βαυαροκρατίας στην Ελλάδα επανήλθε η παραλλαγή αυτή του αρχαιοελληνικού εθίμου.

Καλά Χριστούγεννα και Χρόνια Πολλά με Υγεία!!!

(Η φωτογραφία της “Ειρεσιώνης” είναι από το διαδίκτυο)

Δέσποινα Παπαδοπούλου 24 Δεκέμβρη 2024