“Κουκουλένιοι Σταυροί, ένα ξεχασμένο έθιμο της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού”.

“Κουκουλένιοι Σταυροί, ένα ξεχασμένο έθιμο της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού”.

Γράφει η Γεωργία Γούλα

Η Εκκλησία μας τιμά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού και τη μνήμη του Αγίου Θεοκλέους μάρτυρος την 14η Σεπτεμβρίου.
Η ύψωση του Τιμίου Σταυρού καθιερώθηκε από τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ώστε να μπορέσουμε κι εμείς με τη σειρά μας να προσπαθήσουμε να υψώσουμε μέσα στις ψυχές μας το Σταυρό του Κυρίου μας.
Όπως ακριβώς έγινε με τη Αγία Ελένη, το 326 μ.Χ. πηγαίνοντας στην Ιερουσαλήμ, για να προσκυνήσει και να ευχαριστήσει το Θεό για τις νίκες του γιου της Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η θεία πίστη της όμως την έκανε να ξεκινήσει έρευνες για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού, έτσι και έγινε στον ιερό τόπο του Γολγοθά, όπως ονομάστηκε “κρανίου τόπος”.
Εκεί υπήρχε ναός της Αφροδίτης, τον οποίο και κατεδάφισε αρχίζοντας έρευνες, ώστε να ανακαλυφθούν οι τρεις Σταυροί, ποιος όμως ήταν του Κυρίου Ιησού Χριστού μας;
Ακριβώς πάνω από τον Σταύρο του Ιησού Χριστού είχε φυτρώσει βασιλικός και μοσχοβολούσε ο τόπος ολάκερος.
Επίσης τα χρόνια εκείνα ο Μακάριος επίσκοπος των Ιεροσολύμων, προσευχόμενος άγγιξε με τους Σταυρούς το σώμα μιας θεοσεβούμενης γυναίκας που είχε εκδημήσει.
Όταν λοιπόν άγγιξε με τον τρίτο Σταυρό (Σταυρός Ιησού Χριστού) το σώμα της, η γυναίκα αναστήθηκε.
Η χαρμόσυνη είδηση διαδόθηκε σε πολλά μέρη στα Ιεροσόλυμα, τότε ο Τίμιος Σταύρος του Κυρίου τοποθετήθηκε μέσα στο ναό, ώστε να μπορούν οι πιστοί να προσέρχονται και να προσκυνούν στη θεία χάρη Του.
Τα ήθη και τα έθιμα την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού είναι πολλά, ας δούμε όμως ένα ξεχασμένο που πέρασε στη λήθη του χρόνου, όπου θα αναφερθεί παρακάτω, ιδιαίτερης όμως βαρύτητας και σημασίας για τον άνθρωπο της παράδοσης, αλλά και του έντονου θρησκευτικού αισθήματος που τον διαπνέει.
Σε ένα απόσπασμα από μαρτυρία Ελλήνων της Σμύρνης που έχει καταγραφεί στο ιστορικό βιβλίο του Δημητρίου Ι. Αρχιγένη, γράφει τα εξής: , Στη Σμύρνη, δεν είχε εκκλησία στη χάρη του Τιμίου Σταυρού, παρά μόνε στο Ναρλή-κιόϊ, γειτονευούμενο χωριό τση. Την έλλειψη όμως τέτοιας εκκλησιάς (για να γενεί και πανεΐρι) τηνε συμπληρώσανε κομμάτι, δύο σπίτια, που είχανε μια κάμαρα τως σιαγμένη σαν παρεκκλήσι, με εικονίσματα γεμάτω και ένανε κουκουλένιο Σταυρό (απτά κουκούγια που ηκάνανε τα μαμούνια του μεταξιού, κολλητά, στο σχέδιο του Σταυρού). Κι οι δύο αυτοί κουκουλένιοι Σταυροί ήταν μεγάλοι και ωραίοι, ξακουστοί για τα θάματά τους»                                                                                                                    Δημήτρης I.Αρχιγένης, Λαογραφικά Γ’ Η ζωή στη Σμύρνη.

“Πώς λοιπόν δημιουργήθηκε το έθιμο με τους κουκουλένιους σταυρούς και τα θαύματά τους και τι είναι αυτοί οι κουκουλένιοι σταυροί” στην παράδοση μας;
Ένα έθιμο λησμονημένο στο πέρασμα του χρόνου έρχεται να αναβιώσει, να αποκτήσει σάρκα και οστά, να αποκτήσει ξανά έρεισμα τόσο πνευματικό όσο και συναισθηματικό για τους Έλληνες Ορθόδοξους χριστιανούς της Μικράς Ασίας και των νησιών του Βορείου Αιγαίου όπως για παράδειγμα στη Χίο, αλλά και τους σύγχρονους Έλληνες της νεώτερης Ελλάδας. Να γνωρίσουμε τι είδους έθιμα δημιουργούσαν οι άνθρωποι ως μια ύψιστη πνευματική και κατ’ επέκταση ψυχική ανάγκη;
Ένα έθιμο που δεν γνώριζα καν την ύπαρξη του, διότι είχε αναφερθεί μια μόνον φορά και αυτή “ξεχασμένη”, σε κάποια πολύ πολύ παλιά βιβλία, είχε καταγραφεί όμως έντονα σε συνειδήσεις και δια στόματος μέσω του ήθους και το έθους του λαού μας. Πόσο σοφός αλήθεια είναι, πόσες αξίες, γνώσεις μεταλαμπαδεύει, μεταγγίζει, συμπληρώνει και ολοκληρώνει έτσι τα τμήματα του Ελληνικού πολιτισμού μας, ενισχύοντας το θρησκευτικό αίσθημα και την πίστη μας.
Οι Έλληνες λοιπόν της Σμύρνης, έτρεφαν μεταξοσκώληκες με σκοπό τη συλλογή και την επεξεργασία μεταξιού για κάποια υφαντά που χρησίμευαν στην οικιακή τους χρήση.
Έβαζαν κλαδιά στις αυλές τους, έτσι ώστε να σκαρφαλώνουν οι μεταξοσκώληκες και να δημιουργούν τα κουκούλια τους. Άρχιζαν τότε σχηματικά από τα ήδη ενωμένα κουκούλια να δημιουργούνται οι σταυροί.
Οι Σμυρνιοί Ελληνες, είχαν έντονο το αίσθημα της χριστιανικής πίστης, το θεώρησαν θαύμα και άρχισαν να απομονώνουν σε κορνίζες τους κουκουλένιους σταυρούς και να τους τοποθετούν στα σπίτια τους, μαζί με άλλες χριστιανικές εικόνες Αγίων και να ανάβουν κεράκια πάνω σε τελάρα με άμμο, δημιουργώντας έτσι ένα μικρό παρεκκλήσι στην οικεία τους.
Την ημέρα της γιορτής του Σταυρού μάλιστα στα σπίτια έκαναν πανηγύρι με χορό, τραγούδι και πλούσια εδέσματα, συγκεντρώνονταν οι γείτονες και αμέσως μετά τον εκκλησιασμό τους στο παρεκκλήσι των σπιτιών τους, χόρευαν και τραγουδούσαν απολαμβάνοντας τα φαγητά που έφερνε ο καθένας από το σπίτι του, ώστε να γιορτάσουν την συγκεκριμένη Αγία ημέρα του Τιμίου Σταυρού.
Δημιουργούσαν λοιπόν μικρά εκκλησάκια στις ταπεινές αυλές των σπιτιών τους, πραγματοποιώντας την προσευχή τους, έτσι ο κάθε ένας μπορούσε να προσεύχεται ανά πάσα ώρα και στιγμή, όπου κι αν βρίσκονταν, μιας και ο Θεός ο Βασιλεύς των ουρανών είναι “ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών”, την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Ας ευχηθούμε ο Σταυρός του Κυρίου βοήθεια και δύναμη όλων μας, σε κάθε βήμα στη βιοτή μας.
Χρόνια πολλά!
*Ευχαριστώ την κυρία Γεωργία Χούλη προέδρο του Μορφωτικού Συνδέσμου Βαρβασίου Χίου Βιβλιοθήκη «Ο Φάρος», για τις πληροφορίες των Κουκουλένιων Σταυρών, καθώς και την τοπική διαχειρίστρια του Μουσείου Μαστίχας κυρία Ελένη Παϊδούση.

Γράφει η Γεωργία Γούλα
(Γραφίστρια, Συγγραφέας, Απόφοιτη ΜΕΧΑ,
Σπουδάστρια Κοινωνικών Επιστημών)