Ο Οδυσσέας πέρασε από τη Λήμνο σε ένα ταξίδι, “οδύσσεια”

Ο Οδυσσέας πέρασε από τη Λήμνο

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Όλοι ξέρουμε τα δύο επικά ποιήματα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας, που πρωταγωνιστεί στην Οδύσσεια, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ταξίδεψε και επισκέφτηκε τόσα πολλά μέρη, τόσους πολλούς λαούς. Τα μέρη που επισκέφτηκε διεκδικούνται από πολλές περιοχές και χώρες: στην Ελλάδα, στη Μεσόγειο, ακόμη και στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι ο Όμηρος, επηρεασμένος από τις Μυκηναϊκές εκστρατείες, χρησιμοποίησε στην Οδύσσεια στοιχεία των περιοχών που ήταν ήδη γνωστές για να περιγράψει τις μυθικές χώρες του Οδυσσέα. Ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για εικασίες ή αν ορισμένες τοποθεσίες υποστηρίζονται ιστορικά, η γοητεία του ταξιδιού είναι οι εξωτικοί προορισμοί σε συνδυασμό με τη σφραγίδα που τους άφησε ο μύθος του πρώτου διάσημου Έλληνα ναυτικού.

Μετά την πτώση της Τροίας, ο Οδυσσέας ξεκίνησε με τα 12 καράβια του το ταξίδι της επιστροφής. Η ελληνική νίκη που σε ένα μεγάλο βαθμό σφραγίστηκε από το Δούρειο Ίππο, φαίνεται ότι τον μέθυσε με έπαρση. Αψήφησε τους Θεούς, με αποτέλεσμα να προκαλέσει την οργή του Ποσειδώνα και τη μετέπειτα δεκαετή περιπλάνησή του. Η Οδύσσεια αναφέρει 12 μέρη στα οποία πήγε:

Στη χώρα των Κικόνων

Η χώρα των Λωτοφάγων:
Η χώρα των Κυκλώπων:
Τα νησιά του Αιόλου:
Η γη των Λαιστρυγόνων:
Το νησί της Κίρκης:
Το νησί των Σειρήνων:
Τα στενά της Σκύλλας και της Χάρυβδης:
Η χώρα του Ήλιου:
Το νησί της Καλυψούς:
Το νησί των Φαιάκων:
Η Ιθάκη:

Η χώρα των Κικόνων
Αναφέρεται ως Ισμαρίδα, πόλη των Αρχαίων Θρακών. Πρόκειται για τη σημερινή Μαρώνεια του νομού Ροδόπης όπου σώζεται μεγάλο τμήμα της αρχαίας πόλης.
Μια τρικυμία ξεχώρισε τα καράβια του Οδυσσέα από τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο και η πρώτη αναγκαστική στάση έγινε στους Κίκονες από τους οποίους ανεφοδίασε τα πλοία του.

Η Τροία δεν είναι μακριά από τη Λήμνο. Η κατεύθυνση που πήραν τα πλοία του Οδυσσέα αρχικά ήταν νοτιοδυτική, στη συνέχεια όμως λόγω της τρικυμίας αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν πορεία βόρεια, που σημαίνει ότι πιθανότατα πέρασαν είτε κοντά από τις ανατολικές ακτές της Λήμνου (Πλάκα, Παναγιά, Φυσίνη, Σκανδάλη), είτε περιέπλευσαν τη νότια και δυτική της πλευρά (Θάνος, Πλατύ,  Μύρινα, Κάσπακας) και στη συνέχεια από το ακρωτήριο Μούρτζουφλος συνέχισαν προς Σαμοθράκη και Μαρώνεια της Θράκης.

Η Λήμνος ήταν ήδη γνωστή στον Οδυσσέα πριν από τον Τρωϊκό Πόλεμο από τη σχέση του με τον Φιλοκτήτη.

Όπως ξέρουμε, ο Φιλοκτήτης, βασιλιάς της Θεσσαλίας, συμμετείχε στην Τρωική Εκστρατεία με 7 πλοία. Όμως καθώς πήγαινε προς την Τροία στο νησάκι Χρύση κοντά στην Πλάκα της Λήμνου τον δάγκωσε στο πόδι ένα φίδι (μια Ύδρα) και είχε αφόρητους πόνους. Η θεά Ήρα τον εκδικήθηκε έτσι, γιατί είχε βοηθήσει τον Ηρακλή. Οι άλλοι Έλληνες τότε τον παράτησαν μόνο του, μη υποφέροντας τις κραυγές του και τη βρώμα της πληγής.

Με το τόξο του Ηρακλή ο Φιλοκτήτης μπόρεσε να επιβιώσει, σκοτώνοντας πουλιά και θηράματα για δέκα χρόνια όσο κράτησε ο Τρωϊκός πόλεμος. Τότε ο μάντης Έλενος, γιος του Πριάμου, αποκάλυψε χρησμό πως ο Φιλοκτήτης με το τόξο του Ηρακλή θα συμβάλει στην πτώση της Τροίας. Μετά από αυτό οι Έλληνες έστειλαν από την Τροία στη Λήμνο τον Οδυσσέα και τον γιο του Αχιλλέα για να πείσουν τον Φιλοκτήτη να βοηθήσει συμμετέχοντας στον πόλεμο και ότι έτσι θα γιατρευτεί από τα παιδιά του Ασκληπιού (αυτή είναι και η υπόθεση της τραγωδίας “ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ” του Σοφοκλή. Ήλθε λοιπόν ο Οδυσσέας στη Λήμνο, εκεί στα Καβείρια όπου ζούσε ο Φιλοκτήτης στη σπηλιά του και έπεισε τον Φιλοκτήτη, ο οποίος όχι μόνον γιατρεύτηκε (μερικοί ισχυρίζονται ότι αυτό έγινε με θεραπεία της ιαματικής Λημνίας Γης), αλλά στη συνέχεια ο ίδιος στη Τροία με το βέλος του τραυμάτισε θανάσιμα τον Πάρη, αδελφό του Έκτορα και παιδί του Πριάμου. Τελειώνοντας ο πόλεμος με την πτώση της Τροίας ο Φιλοκτήτης επιστρέφει αμέσως στην πατρίδα του τη Θεσσαλία (όπως λέει στην Οδύσσεια Γ 190) ενώ ο Οδυσσέας ξεκίνησε το δικό του ναυτικό ταξίδι για την Ιθάκη, χωρίς ποτέ να ξεχάσει και να θαυμάζει τον Φιλοκτήτη, για τον οποίο είπε (Οδύσσεια Θ 219) στους Φαίακες ότι “μόνο ο Φιλοκτήτης με ξεπερνούσε στο τόξο”.

 Όταν, λοιπόν, ο Οδυσσέας λόγω τρικυμίας άλλαξε πορεία με τα πλοία του, πιθανότατα πέρασε από τη Λήμνο, πρώτο μέρος που επισκέφτηκε στο ταξίδι του για την Ιθάκη, είτε για να προφυλαχτεί από την τρικυμία είτε για ξεκούραση-ανεφοδιασμό.

Τα υπόλοιπα μέρη που επισκέφτηκε ήταν:

Η χώρα των Λωτοφάγων:
Από την Μαρώνεια της Θράκης το ταξίδι συνεχίστηκε νότια διασχίζοντας το Αιγαίο, με σκοπό να φτάσουν στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου και να ανέβουν το Ιόνιο προς την Ιθάκη. Ακόμα και τότε ενδεχομένως να έκανε μια στάση στη γνωστή του Λήμνο.

Στο Ακρωτήριο του Κάβο Μαλλιά της Λακωνίας, μια μεγάλη καταιγίδα τους έβγαλε εκτός πορείας οδηγώντας τους προς τις ακτές της Βόρειας Αφρικής.
Αφού κατέπλευσαν στο νησί Τζέρμπα της Τυνησίας, ο Οδυσσέας έστειλε τρεις συντρόφους του να αξιολογήσουν τις διαθέσεις των ντόπιων. Επρόκειτο για μια φυλή που τρέφονταν με λωτούς, ένα εξωτικό φρούτο που έφερνε τη λησμονιά.

Ο κίνδυνος να ξεχάσουν την πατρίδα τους ήταν μεγαλύτερος από αυτόν της θάλασσας οπότε αναχώρησαν και πάλι.

Η χώρα των Κυκλώπων:
Ακολουθώντας βορειοανατολική πορεία, σταμάτησαν σε ένα βραχώδες νησί και μπήκαν σε μια σπηλιά για να ξεκουραστούν. Η περιοχή ανήκε στους Κύκλωπες, γιγάντιους εχθρικούς κτηνοτρόφους. Μετά το θάνατο κάποιων συντρόφων του από τον Πολύφημο που τους ανακάλυψε στη σπηλιά του, ο Οδυσσέας δεν είχε άλλη επιλογή από το να τον τυφλώσει για να ξεφύγουν. Για κακή του τύχη, οι Κύκλωπες ήταν γιοι του Ποσειδώνα οπότε οι πιθανότητες επιστροφής στην Ιθάκη λιγόστεψαν δραματικά.
Οι Συρακούσες της Σικελίας με τις μεγάλες σπηλιές είναι κατά πάσα πιθανότητα η ομηρική γη των Κυκλώπων.

Τα νησιά του Αιόλου:
Επόμενος σταθμός ήταν οι Λιπάρες νήσοι, βόρεια της Σικελίας προς τα παράλια της Ιταλίας. Σε αρχαία κείμενα αναφέρονται ως Αιόλια νησιά.
Ο Αίολος, ο Θεός των Ανέμων αποφάσισε να βοηθήσει τους ταλαιπωρημένους ταξιδιώτες. Συνέλλεξε σε έναν ασκό όλους τους ανέμους για να ηρεμήσει η θάλασσα και να βρουν επιτέλους το δρόμο για την Ιθάκη. Παρέδωσε το σάκο στον Οδυσσέα με ρητή εντολή να μην ανοιχτεί μέχρι να φτάσουν. Η απληστία και η περιέργεια των συντρόφων, τους ώθησε να ανοίξουν το σάκο και να εξαπολύσουν τους αέρηδες.

Η γη των Λαιστρυγόνων:
Οι καταστροφικοί άνεμοι παρέσυραν τα πλοία στην Τηλέπυλο, τη χώρα των ανθρωποφάγων Λαιστρυγόνων. Μόλις τα πλοία προσορμίστηκαν στο λιμάνι, οι γίγαντες πέταξαν εναντίον τους τεράστιους βράχους. 11 πλοία χάθηκαν αύτανδρα. Η πάλαι ποτέ γη των Λαιστρυγόνων θεωρείται ότι βρισκόταν στην πεδιάδα του Δρέπανου της δυτικής Σαρδηνίας.

Το νησί της Κίρκης:
Το πλοίο του Οδυσσέα συνεχίζει το μοναχικό του ταξίδι μέχρι τις ακτές του νησιού της μάγισσας Κίρκης. Μόλις πάτησαν το πόδι τους στο τροπικό φιλόξενο νησί, η Κίρκη μεταμόρφωσε τους άντρες του πληρώματος σε ζώα. Ο Οδυσσέας βοηθούμενος από τον Ερμή, πήρε το αντίδοτο και συμφώνησε με την Κίρκη να τους ελευθερώσει αφού μείνει ένα χρόνο μαζί της.
Ο μετέπειτα μαρτυρίες τοποθετούν την Κίρκη στο όρος Κιρκαίο, ένα ακρωτήρι νότια της Ρώμης και όχι σε νησί.

Το νησί των Σειρήνων:
Πριν την άφιξή τους στο νησί των Σειρήνων, ο Οδυσσέας επισκέφθηκε το βασίλειο του Άδη για να συμβουλευτεί το Μάντη Τειρεσία. Είτε εσκεμμένα είτε αθέλητα, η είσοδος του Κάτω Κόσμου περιγράφεται γενικά χωρίς να δίνει γεωγραφικό στίγμα. Οι Σειρήνες ήταν επικίνδυνα όντα με σώμα πουλιού και κεφάλι γυναίκας. Το τραγούδι τους παρέσυρε τους ναυτικούς στο νησί τους όπου πέθαιναν από πείνα και δίψα. Ο Οδυσσέας ενημερωμένος από την Κίρκη, βούλωσε με κερί τα αυτιά των συντρόφων του και διέταξε να τον δέσουν στο κατάρτι για να μην ενδώσει. Έτσι κατάφεραν να περάσουν αλώβητοι.
Οι πλανεύτρες σειρήνες μάλλον ζούσαν στο νησί της Κορσικής.

Τα στενά της Σκύλλας και της Χάρυβδης:
Βρίσκονταν πλέον στο σωστό δρόμο της επιστροφής αλλά είχαν να περάσουν άλλη μια φρικτή δοκιμασία: Τα στενό της Σκύλλας και της Χάρυβδης δεν ήταν άλλο από τη σημερινή Μεσσήνη, τη λωρίδα θάλασσας ανάμεσα στην Ιταλία και τη Σικελία. Εκεί παραμόνευε η Χάρυβδη που συνέθλιβε τα πλοία ανάμεσα στους πανύψηλους απότομους βράχους και η Σκύλλα που άρπαζε και έτρωγε τους ανυποψίαστους ναυτικούς. Χάνοντας τους πιο ρωμαλέους άντρες του ο Οδυσσέας κατάφερε να περάσει το πλοίο στην άλλη πλευρά.

Η χώρα του Ήλιου:
Στη Βόρεια ακτή της Σικελίας, βρισκόταν το βασίλειο του Ήλιου. Οι ναύτες εξαντλημένοι απαίτησαν να σταματήσουν για να ξεκουραστούν. Ο όρος που τους ετέθη ήταν να καθίσουν όσο ήθελαν αλλά να μην πειράξουν τα ιερά βόδια του Ήλιου. Μετά από ένα μήνα ψαροφαγίας, η πείνα τους ώθησε να πατήσουν τον όρκο τους και να σφάξουν το κοπάδι. Ο θεός για να τους εκδικηθεί, ζήτησε από το Δία να στείλει τους τρομερούς του κεραυνούς μόλις θα έφευγαν από το λιμάνι. Η καταιγίδα βύθισε το πλοίο και όλο το πλήρωμα. Μόνο ο Οδυσσέας σώθηκε χρησιμοποιώντας την καρίνα ως σανίδα σωτηρίας.

Το νησί της Καλυψούς:
Στο μικρότερο νησί τους Αρχιπελάγους της Μάλτας, στο νησί Γκόζο – αρχαία Ωγυγία, κατοικούσε η νύμφη Καλυψώ – κόρη του Άτλαντα. Η Καλυψώ περιμάζεψε το μισοπεθαμένο Οδυσσέα, τον περιέθαλψε και τελικά τον ερωτεύτηκε. Έμειναν μαζί 7 χρόνια. Η μελαγχολία της νοσταλγίας του συγκίνησε τους Θεούς οι οποίοι προέτρεψαν την Καλυψώ να τον βοηθήσει να επιστρέψει. Με τις ευλογίες των Θεών και μια σχεδία, ο ταξιδευτής εγκατέλειψε το λιμάνι του.

Το νησί των Φαιάκων:
Ορκισμένος εχθρός του Οδυσσέα παρέμεινε ο Ποσειδώνας. Σε μια ύστατη προσπάθεια εκδίκησης παρέσυρε τη σχεδία στο νησί Σχερία όπου βασίλευε ο Αλκίνοος των Φαιάκων. Στην τελευταία στάση του ταξιδιού η φιλοξενία ήταν απαράμιλλη και η υποδοχή αντάξια ενός πολεμιστή της φήμης του.
Η σημερινή Κέρκυρα ανταποκρίνεται πλήρως στις Ομηρικές περιγραφές ενός καταπράσινου νησιού με πολλά νερά.

Η Ιθάκη:
Η επιστροφή του Οδυσσέα μετά από 10 χρόνια πολέμου στην Τροία και άλλα 10 περιπλανήσεων, κλείνει το κεφάλαιο του νόστου που ενέπνευσε χιλιάδες γενιές και συντήρησε το όνειρο της επιστροφής στην πατρίδα.
Στην Ιθάκη ανακαλύφθηκαν αρκετά ευρήματα που αποδεικνύουν την ύπαρξη του ανακτόρου του Οδυσσέα και δίνουν πειστικά επιχειρήματα για την αλήθεια ορισμένων από τα ταξίδια του.

Ο Οδυσσέας, λοιπόν, φαίνεται ότι γνώριζε πολύ καλά τη Λήμνο και ότι η Λήμνος ήταν το πρώτο ελληνικό νησί που επισκέφτηκε μετά την αναχώρηση του από την Τροία για να πάει στην πατρίδα του την Ιθάκη.