Πώς ξεκίνησε το έθιμο να λέμε ψέματα την Πρωταπριλιά

Πώς ξεκίνησε το έθιμο να λέμε ψέματα την Πρωταπριλιά

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Σήμερα που έχουμε την πρώτη ημέρα του Απριλίου θα πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί σε όσα ακούτε από τα κοντινά σας πρόσωπα, καθώς το παραδοσιακό έθιμο των ψεμάτων αναβιώνει με ευφάνταστες φάρσες και αστεία που στόχο έχουν να “ξεγελάσουν” τους αγαπημένους μας.

Τα ψέματα της Πρωταπριλιάς αποτελούν ένα έθιμο με βαθιές ρίζες στην ευρωπαϊκή παράδοση. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το συγκεκριμένο έθιμο, με τις επικρατέστερες να είναι οι ακόλουθες:

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο της Πρωταπριλιάς ξεκίνησε από τους Κέλτες, έναν λαό της βορειοδυτικής Ευρώπης που φημιζόταν για τις ικανότητές του στο ψάρεμα. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου, αλλά τη συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου, οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές, με αποτέλεσμα η “ψαριά” να μην είναι καθόλου ικανοποιητική. Οι ψαράδες, για να αποφύγουν την ντροπή, έλεγαν ψέματα σχετικά με το μέγεθος και την ποσότητα των ψαριών που είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, με το πέρασμα του χρόνου, εξελίχθηκε σε έθιμο

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται ιστορικά πιο τεκμηριωμένη, τοποθετεί τη γένεση του εθίμου της Πρωταπριλιάς στη Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου. Ωστόσο, επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και η Πρωτοχρονιά μεταφέρθηκε στην 1η Ιανουαρίου. Πολλοί πολίτες αντέδρασαν και συνέχισαν να γιορτάζουν την παλαιά Πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε σταδιακά στο έθιμο της Πρωταπριλιάς που γνωρίζουμε σήμερα.

Η Πρωταπριλιά στην ελληνική παράδοση

Το έθιμο της Πρωταπριλιάς έφτασε και στην Ελλάδα, αλλά διαφοροποιήθηκε σε κάποιο βαθμό, αποκτώντας τοπικά χαρακτηριστικά. Η βασική ιδέα παρέμεινε ίδια: λέμε καλοπροαίρετα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το “θύμα” μας. Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερες δοξασίες γύρω από την Πρωταπριλιά:

Σε κάποιες περιοχές, πιστεύουν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει κάποιον την Πρωταπριλιά, θα έχει την τύχη με το μέρος του για όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε άλλες περιοχές, επικρατεί η πεποίθηση ότι ο “θύτης” θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειές του, ενώ το “θύμα” θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και, αν είναι παντρεμένος, υπάρχει ο φόβος ότι θα χηρέψει γρήγορα.

Στη Θράκη, το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό και γι’ αυτό το μαζεύουν σε μπουκάλι για να πίνει από αυτό ο άρρωστος, πιστεύοντας στις ιαματικές του ιδιότητες.

Στην Κομοτηνή παλιά έλεγαν πως την Πρωταπριλιά ήταν καλό να γελούν “για να γίνουν τα κουκούλια τους”, ιδιαίτερα όταν ασχολούνταν με τη σηροτροφία (εκτροφή μεταξοσκωλήκων).

Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, θεωρούσαν καλό οιωνό να “γελάσουν” κάποιον την Πρωταπριλιά, πιστεύοντας ότι έτσι τα δέντρα θα έκαναν περισσότερο καρπό. Αντίθετα, εκείνος που ξεγελιόταν το θεωρούσε κακό σημάδι για όλο το χρόνο, καθώς πίστευε ότι θα είναι “γελασμένος” και, αν ήταν παντρεμένος, υπήρχε ο φόβος ότι θα χήρευε.

Στην Άνδρο συνηθίζουν να λένε ψέματα την 1η του Μάρτη και όχι την Πρωταπριλιά, δείχνοντας πώς τα έθιμα προσαρμόζονται στις τοπικές κουλτούρες.

Την Πρωταπριλιά λοιπόν είναι μια καλή ευκαιρία για πολλούς να θυμηθούν αυτό το παραδοσιακό έθιμο που έχει επιβιώσει μέσα στους αιώνες, προσφέροντας στιγμές χαράς και γέλιου με ευφάνταστα ψέματα και τις αστείες φάρσες για να τιμήσουν μια παράδοση που ενώνει γενιές και πολιτισμούς.

Πολλοί ρωτούν, εκτός απ’ τους πολιτικούς, ποιοι είναι πιο ψεύτες, οι ψαράδες ή οι κυνηγοί.
Ήταν δυο φίλοι, ένας ψαράς κι ένας κυνηγός. Λέει λοιπόν ο ψαράς:
– Πού να στα λέω… Χτες είχα μια καταπληκτική επιτυχία. Έπιασα ένα τεράστιο λαβράκι θηρίο, 28 ½ κιλά! Τρεις ώρες με παίδευε μέχρι να το βγάλω…
Κι ο κυνηγός του απαντά:
– Αυτό δεν είναι τίποτα. Εγώ να δεις τι σκότωσα… Λοιπόν, εκεί που περπατούσα μέσα στο δάσος, βλέπω έναν θάμνο να κουνιούνται τα φύλλα, κι από πίσω μισοφάνηκε ένα τεράστιο αγριογούρουνο, θα πρέπει να ήταν πάνω από 500 κιλά…
– Και τι έκανες;
– Οπλίζω αμέσως και, μπαμ, μπαμ, το ρίχνω κάτω. Πηγαίνω κοντά να δω τι έγινε, και τι βλέπω; Ήταν ο αγροφύλακας… Θόλωσε το μυαλό μου… φόνος εκ προθέσεως… εξ αμελείας… ισόβια κάθειρξη…
– Και τι έκανες τότε;
– Τι να κάνω, κοιτάζω γύρω-γύρω, δε με έβλεπε κανείς, ανοίγω ένα λάκκο για να τον παραχώσω… Εκείνη ακριβώς την ώρα δύο που έκαναν τζόκινγκ πέρασαν από το μέρος και με είδαν… Τώρα δε γλυτώνω με τίποτα, σκέφτηκα, υπάρχουν και μάρτυρες…
– Και τι έκανες;
– Μπαμ, μπαμ, τους καθαρίζω κι αυτούς… Την ώρα που τους έσερνα να τους θάψω, περνάει ένα πούλμαν με καμιά 50/ρια τουρίστες…  Σταμάτησε, κι άρχισαν να βγάζουν φωτογραφίες και βίντεο…
Ξαναθόλωσε το μυαλό μου… Τώρα πια δε γλυτώνω με τίποτα…
– Και τι έκανες; Δεν πιστεύω να σκότωσες και τους τουρίστες…
– Λοιπόν, φίλε μου, μεταξύ ψευταράδων ειλικρίνεια… Εάν δεν κόψεις τουλάχιστον 10-15 κιλά από το ψάρι που λες ότι έπιασες, τότε κι εγώ θα τους καθαρίσω όλους τους τουρίστες απ’ το πούλμαν…