Ράλλης Κοψίδης: “Ποιητής του ελάχιστου”

της Δέσποινας Παπαδοπούλου

ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΑΛΛΗ ΚΟΨΙΔΗ
1929-2010
«ποιητής του ελάχιστου, λάτρης του απέριττου, υμνωδός του ταπεινού»
Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος
Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 14 Αυγούστου 2010, παραμονή της κοιμήσεως της Θεοτόκου, που ένας μεγάλος Λημνιός ζωγράφος, εικονογράφος, αγιογράφος και συγγραφέας, ο Ράλλης Κοψίδης, ταξίδεψε «επί πτερύγων ανέμων». Έφυγε αθόρυβα από τη ζωή όπως αθόρυβη αλλά πολύ σημαντική ήταν η παρουσία του στο χώρο της τέχνης του. Γεννήθηκε στη Λήμνο το 1929 και έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια κάτω από τη σκιά του Ενετικού Κάστρου εξερευνώντας τα στενά δρομάκια της πόλης που τον γέννησε και που πολύ αγάπησε, της Μύρινας, που τότε ακόμα ονομαζόταν Κάστρο. Σημαντικός σταθμός στη ζωή του και την τέχνη του στάθηκε η γνωριμία και η μαθητεία του κοντά στον μεγάλο δάσκαλο βυζαντινής αγιογραφίας Φώτη Κόντογλου. Ο Κοψίδης με το δικό του ιδιαίτερο ύφος και αφομοιώνοντας τα αρχαία πρότυπα δημιούργησε ένα προσωπικό ιδίωμα που παραπέμπει στον υπερρεαλισμό. Στις ιστορίες του ο Λημνιός καλλιτέχνης μιλάει καθαρά και εύγλωττα για τις πληγές της Ρωμιοσύνης, τους καημούς και τους πόθους της.
Το απόσταγμα για την τέχνη του βρίσκεται στα ίδια τα λόγια του καλλιτέχνη:
«Ὅταν πρόκειται γιὰ τὴν ζωγραφική, τὰ λόγια φεύγουν μέσα ἀπ᾽ τὰ χέρια μου. Πετοῦν σὰν σιωπηλὰ πουλιὰ καὶ χάνονται μακρυά.»
«Γράψε δυὸ λόγια γιὰ τὴν ζωγραφική», σημαίνει: ἔμπα μέσ᾽ στὴν καρδιὰ τῆς σιωπῆς γιατὶ αὐτὸ εἶναι ἡ ζωγραφική.
Κι ἀφοῦ ἀντικρύσεις τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια, τὰ νομιζόμενα καὶ οὐ βλεπόμενα, κατανοεῖς τὴν πτωχεία τῶν λέξεων, τὴν ἀνεπάρκεια τῆς λογικῆς.
Τὸ πρόβλημα ὑπάρχει μέσ᾽ τὴν καρδιὰ τῶν ἐποχῶν: Πόσο εἶναι μπορετὸ νὰ ἑρμηνεύσεις; Κατανοῶντας τὸ ἀνυπέρβλητο, κάθομαι σὲ μιὰ πέτρα ἔξω ἀπ᾽ τὴν κεκλεισμένη θύρα τοῦ νοητοῦ κήπου, ὅπου μαντεύω τὰ εὐφρόσυνα ἄνθη χωρὶς νὰ μπορῶ νὰ τ᾽ ἀντικρύσω, καὶ συλλογιέμαι τὴν δυσκολία τοῦ ἐγχειρήματος. Δέος μὲ κυριεύει μπροστὰ σ᾽ αυτό. Κι ἔτσι πιάνω καὶ ζωγραφίζω. Δουλεύω σ᾽ αὐτὴν τὴν τέχνη τῆς σιωπῆς, ἀπὸ τότε ποὺ θυμᾶμαι τὸν ἑαυτό μου, παιδὶ σ᾽ ἕνα μακρυνὸ νησί, κι ἔπειτα σ᾽ ἕνα θρακιώτικο ἀκρογυάλι μὲ τὴν βαθύτατη ἐπίγνωση πὼς κι ἡ ἁπλὴ γειτονία κι ἡ ἁπλὴ προσέγγιση σ᾽ ἕναν τέτοιο κῆπο εἶναι δώρημα μέγα καὶ πρέπει νὰ εἶμαι ἕτοιμος πάντα γιὰ ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ. Καὶ ἴσως, ποιός ξέρει, ὅταν ὁ ζόφος κάπως λιγοστέψει, κι ἀνοίξουν στιγμιαῖα οἱ οὐρανοί, ν᾽ ἀξιοποιηθεῖ κι ἐγώ, ὁ τῶν σχημάτων καὶ χρωμάτων θηρευτὴς καὶ θεωρὸς τῶν ἀνεξήγητων, ν᾽ ἀκιωθῶ τὴν πολυπόθητη ἐνατένιση…
Στὸ μεταξὺ διάγω κι ἐγὼ ἐν μεγίστῃ ἀπορίᾳ, ὅπως ὅλοι, ὑπηρετώντας τὴν τέχνη τῆς Σιωπῆς, κατὰ νοῦν ἔχων πάντοτε τὰ πανάρχαια ἀρχέτυπα.
Αὐτὰ ποὺ ὅλοι οἱ ζωγράφοι ὀνειρεύονται νὰ προσεγγίσουν. Ὅλοι, πιστέψτε με, ὅλοι.
Ράλλης Κοψίδης
1992, Γλυφάδα»

Και κάτι που αξίζει να θυμηθούμε:
Το Cournos Music Festival, πέρυσι το καλοκαίρι, ανάμεσα στις εκδηλώσεις του, είχε και ένα πολύ ωραίο αφιέρωμα στον Ράλλη Κοψίδη, στο κτήμα της παλιάς Μητρόπολης, με τον τίτλο «Κάνιστρο». Το «Κάνιστρο» ήταν μια παράσταση βασισμένη στο βιβλίο του Κοψίδη «Το Τετράδιο του γυρισμού». Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Δημήτρης Μαμιός σε μια τέλεια συνεργασία και συνομιλία με τον Λημνιό μουσικό Γιώργο Κατακουζηνό ερμήνευσαν καταπληκτικά τον πόνο της επιστροφής του Ράλλη μετά από 40 χρόνια στον γενέθλιο τόπο του. Όταν αυτός ο τόπος όμως είναι αγνώριστος, όταν ψάχνεις αγωνιωδώς να βρεις το σπίτι σου, όταν «αδειοσύνη είναι ο γυρισμός», όταν λυπάσαι γιατί δεν έγραψες τα «Κατά Απλών και Ταπεινών Ανθρώπων Ευαγγέλια», τότε ο πόνος γίνεται φορτίο ασήκωτο και η μόνη λύση και λύτρωση για τον ευαίσθητο καλλιτέχνη Ράλλη Κοψίδη είναι το γράψιμο.
Δέσποινα Παπαδοπούλου 14 Αυγούστου 2024