Σαν σήμερα, ο Σεφέρης …

Δύο σημαντικές  ημέρες:  10  και 11 Δεκεμβρίου 1963

Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται στον ποιητή

Γιώργο Σεφέρη

Χρονικό

Ήταν 24 Οκτωβρίου του 1963, απόγευμα, όταν  ο μόνιμος γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας ενημέρωσε με τηλεγράφημα τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη ότι του απονέμεται το βραβείο Νόμπελ  Λογοτεχνίας. Το ίδιο απόγευμα του Οκτωβρίου  ο ποιητής έδωσε στον τύπο τα ακόλουθα: « Διαλέγοντας έναν  Έλληνα ποιητή για το βραβείο Νόμπελ, νομίζω πως η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να εκδηλώσει την αλληλεγγύη της με την ζωντανή πνευματική Ελλάδα. Εννοώ αυτήν την Ελλάδα για την οποία τόσες γενιές αγωνίστηκαν προσπαθώντας να κρατήσουν ό,τι ζωντανό από τη μακριά παράδοσή της. Νομίζω ακόμη ότι η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να δείξει πως η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση—κάθε λαού—και το ελληνικό πνεύμα».

Στις 10 Δεκεμβρίου 1963, μετά την τελετή απονομής του βραβείου, στο επίσημο δείπνο που δόθηκε στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης,  ο Σεφέρης εκφωνεί τον εξής λόγο (αποσπάσματα):

«Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται κάθετί ζωντανό, δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά ^. κανόνας της είναι η δικαιοσύνη…

…Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους δασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα,(Μακρυγιάννης) γράφει: «…θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε…». Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος ^. είχε μάθει να γράφει στα τριαντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση…Πίστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα—και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης—κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε  στη στέρηση εμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν,  τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία ^. παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπουδε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’  ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού νά ΄βρει καταφύγιο ^. απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία…

…Σ’ αυτόν τον κόσμο,  που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται….»

Την επόμενη μέρα το απόγευμα,  11 Δεκεμβρίου 1963, ο Σεφέρης έδωσε διάλεξη στην Σουηδική Ακαδημία που δημοσιεύτηκε στον «Ταχυδρόμο» της 14^ης Δεκέμβρίου 1963. Παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα:

«…Δεν σας μίλησα για τη γενιά που ήρθε ύστερα από μας, για κείνην που τα παιδικά ή τα εφηβικά της χρόνια τραυματίστηκαν στα χρόνια του τελευταίου πολέμου…Ο  κόσμος  αλλάζει. Θα ΄λεγε κανείς πως το χαρακτηριστικό του είναι να δείχνει αβύσσους είτε μέσα στην ανθρώπινη ψυχή είτε μέσα στο σύμπαν…Είναι μια νεότητα πονεμένη και ανήσυχη. Συναισθάνομαι τις δυσκολίες της, που άλλωστε δεν απέχουν πολύ από τις δικές μας. Ένας μεγάλος πρωτοπόρος της ελευθερίας μας, ο Ρήγας, δίδασκε: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά. Θα ήθελα να ευχηθώ στους νέους μας να στοχάζονται ταυτόχρονα και το ρητό που είναι χαραγμένο στο ανώφλι του πανεπιστημίου της Ουψάλας: «Να σκέφτεσαι ελεύθερα είναι σπουδαίο΄να σκέφτεσαι δίκαια, ακόμα πιο σπουδαίο».  Και τελειώνει ο ποιητής με τα εξής:

«Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας. Σας ευχαριστώ επίσης γιατί η «γενναιοφροσύνη της Σουηδίας» μου επιτρέπει να νιώσω , επιτέλους, πως είμαι κανείς. Θέλω να πω: με την έννοια που έδινε ο Οδυσσέας, όταν αποκρινόταν στον κύκλωπα Πολύφημο «Ούτις»—κανείς, μέσα στην μυστηριώδη αυτήν ροή, την Ελλάδα».

Αυτές είναι, μεταξύ άλλων, οι παρακαταθήκες ενός σπουδαίου Έλληνα ποιητή που αξιώθηκε το βραβείο Νόμπελ. Είναι όσα είπε εκείνες τις μέρες του 1963 όταν στο πρόσωπό του τιμήθηκε όλη η Ελλάδα. Ήταν τέτοιες μέρες, 10 και 11 Δεκεμβρίου.

Δέσποινα Παπαδοπούλου 10/12/2020