Για τον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη
«…Καὶ ἐγὼ ονειρεύτηκα έναν καλύτερο κόσμο
Φτωχή ανθρωπότητα, δὲν μπόρεσες
ούτε ένα κεφάλαιο νὰ γράψεις ακόμα
Σὰ σανίδα από θλιβερό ναυάγιο
ταξιδεύει ἡ γηραιά μας ήπειρος…»
Τάσος Λειβαδίτης «Αλλά τα βράδια»
της Δέσποινας Παπαδοπούλου
Ο Τάσος Λειβαδίτης γεννήθηκε στις 20 Απριλίου 1922 στην Αθήνα. Είχε δύο ονόματα: Παντελεήμων- Αναστάσιος. Το δεύτερο όνομα υπερίσχυσε του πρώτου γιατί γεννήθηκε ανήμερα το βράδυ της Ανάστασης και ο πρόωρος τοκετός της μητέρας του λίγο έλειψε να του στοιχίσει την ζωή. Επειδή λοιπόν σώθηκε «ως εκ θαύματος» και λόγω της ημέρας κράτησε το όνομα «Αναστάσιος- Τάσος». Ένα βροχερό απόγευμα του φθινοπώρου, που το ημερολόγιο έδειχνε 30 Οκτώβρη του 1988, ο ποιητής άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 66 ετών, στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής.
Ο Τάσος Λειβαδίτης, ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, δοκιμάστηκε σε φυλακίσεις και εξορίες. Για την ένταξή του στο ΕΑΜ και τις πολιτικές του ιδέες εξορίστηκε από το 1948 μέχρι το 1949 στο Μούδρο, μετά στη Μακρόνησο και στον Αη Στράτη με συνεξόριστους τον Κατράκη, τον Ρίτσο, τον Αλεξάνδρου, τον Πατρίκιο κ.α. κι από ‘κει στις φυλακές Χατζηκώστα στην Αθήνα, απ’ όπου αφέθηκε ελεύθερος το 1952. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 (βρισκόμαστε ήδη στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου), ο ποιητής εκδίδει τις συλλογές «Μάχη στην άκρη της νύχτας», «Αυτό το αστέρι είναι για όλους» (που το αφιερώνει στην αγαπημένη σύντροφο της ζωής του Μαρία Στούπα) και «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου» που βραβεύεται στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στη Βαρσοβία το 1954. Το βιβλίο κατασχέθηκε κι ο Λειβαδίτης κάθισε στο εδώλιο. Ο ίδιος είπε:
«Δεν δικάζομαι για κανένα συγκεκριμένο αδίκημα, αλλά γι’ αυτήν την ίδια την ποιητική μου ιδιότητα». Και θέλοντας να αναφερθεί στο θέμα της συγκεκριμένης καλλιτεχνικής δημιουργίας είπε: «…προσπάθησα να δείξω τη φρίκη και την αθλιότητα που επισωρεύει ο πόλεμος, να δείξω τη δραματική πείρα δύο παγκοσμίων πολέμων, και τα εκατομμύρια ξύλινους σταυρούς που φύτεψαν στη γη, σκόρπισαν όμως και τους σπόρους για μια πλούσια άνθιση της αντιπολεμικής λογοτεχνίας. Αυτό το αντιπολεμικό ρεύμα δεν είναι μια θεωρητική άρνηση του πολέμου, αλλά η εξέγερση του παγκόσμιου ενστίκτου αυτοσυντηρήσεως μπροστά στον αφανισμό και την καταστροφή…».
Το 1961 έγραψε το σενάριο της ταινίας «Συνοικία το όνειρο» σε συνεργασία με τον Κ. Κοτζιά. Ο Λειβαδίτης υπήρξε και καθαρόαιμος στιχουργός που υπέγραψε και τα γνωστά τραγούδια: «Δραπετσώνα», «Βρέχει στη φτωχογειτονιά», «Έχω μια αγάπη», «Σαββατόβραδο» και «Μάνα μου και Παναγιά». Είναι τα πρώτα τραγούδια που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης στον κύκλο «Πολιτεία Α», σε ερμηνεία Μπιθικώτση, Καζαντζίδη- Μαρινέλλας και ακούστηκαν στην ταινία «Συνοικία το όνειρο».
Όσοι τον συναναστράφηκαν τον χαρακτήρισαν ως άνθρωπο ήπιο και χαμηλών τόνων, χωρίς ίχνος επιθετικότητας, σεμνό και τρυφερό με ευαισθησία μικρού παιδιού που έμοιαζε σαν να είχε αρνηθεί να ενηλικιωθεί.
Είπαν για τον Λειβαδίτη:
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος: «Φόρεσε κατάσαρκα το μανδύα της άκρας ταπείνωσης» (από το περιοδικό «Η λέξη» τχ. 130 1995).
Ο δημοσιογράφος Γιώργος Δουατζής: «Δε μίλησε σε μέσο ενημέρωσης ποτέ. Το μόνο που καταφέραμε ήταν να απαγγείλει δυο-τρία ποιήματα στην τηλεοπτική κάμερα. Αρνήθηκε το φιλάρεσκο παιχνίδι της δημοσιότητας» (από το περιοδικό «Το Δέντρο» τχ. 171-172 2009).
Ο ποιητής Γιάννης Κοντός: «Γύρω στα 1975, τον είδα στον Κέδρο: ψηλός, ευθυτενής, ωραίος, κομψός. Διακρινότανε η ποίηση στα λόγια και στις κινήσεις του» (από το περιοδικό «Οδός Πανός» τχ. 140 2008).
Αξίζει να αναφέρουμε κάποια αποσπάσματα ποιημάτων του:
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος (1956)
«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη
και για το δίκιο.
……
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό.
……
Να μπορείς, απάνω απ’ την ομοβροντία που σε σκοτώνει
εσύ ν’ ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που
τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος».
Ποιητική 1956 (απόσπασμα)
«Γράφω για κείνους που δεν ξέρουν να διαβάσουν
για τους εργάτες που γυρίζουνε το βράδι με τα μάτια κόκκινα
απ’ την άμμο
για σας, χωριάτες, που ήπιαμε μαζί στα χάνια τις χειμωνιάτικες νύχτες του αγώνα
ενώ μακριά ακουγότανε το ντουφεκίδι των συντρόφων μας.
Γράφω να με διαβάζουν αυτοί που μαζεύουν τα χαρτιά
απ’ τους δρόμους
και σκορπίζουνε τους σπόρους όλων των αυριανών μας
τραγουδιών…»
Αλλά, τα βράδια… (αποσπάσματα)
«Και να που φτάσαμε εδώ
χωρίς αποσκευές
μα μ’ ένα τόσο ωραίο φεγγάρι.
Κι εγώ ονειρεύτηκα έναν καλύτερο κόσμο
φτωχή ανθρωπότητα, δεν μπόρεσες
ούτε ένα κεφάλαιο να γράψεις ακόμα.
Σα σανίδα από θλιβερό ναυάγιο
ταξιδεύει η γηραιά μας ήπειρος.
Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη…
……..
Κάποτε θα αποδίδουμε δικαιοσύνη
μ’ ένα άστρο ή μ’ ένα γιασεμί
σαν ένα τραγούδι, που καθώς βρέχει
παίρνει το μέρος των φτωχών.
Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη…
…..
Ζήσαμε πάντοτε αλλού.
Και μόνο όταν κάποιος μας αγαπήσει, ερχόμαστε για λίγο
κι όταν δεν πεθαίνει ο ένας για τον άλλον είμαστε κιόλας νεκροί.
Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη…»
Και από τα «Ερωτήματα» (1987):
«…ο κόσμος μόνο όταν τον μοιράζεσαι υπάρχει»
——-
από τον «Πρώτο στίχο» (1987)
«…Θυμάμαι παιδί που έγραψα κάποτε τον πρώτο στίχο μου.
Από τότε ξέρω ότι δεν θα πεθάνω ποτέ
αλλά θα πεθαίνω κάθε μέρα».
Τριάντα τέσσερα χρόνια από εκείνο το βροχερό φθινοπωρινό απόγευμα που ο Τάσος Λειβαδίτης έφυγε για το μεγάλο ταξίδι το δίχως γυρισμό, κι εμείς τον αποχαιρετούμε με ένα του ποίημα που έχει τίτλο «Χρυσάνθεμα», τα χαρακτηριστικά φυτά του Οκτώβρη:
«Χρυσάνθεμα» (Εγχειρίδιο ευθανασίας 1979)
«Φθινόπωρο ήσυχο, αφηρημένο – τα φύλλα θα ’λεγες πέφτουν από
μιάν άλλη ζωή και μόνο τα χρυσάνθεμα επιμένουν, σαν τις πλάνες
μας. Είμαι μόνος, η κάμαρα άδεια και δεν έχω παρά ένα μοναδικό
στόμα για τόσα χαμένα πράγματα.
Δέσποινα Παπαδοπούλου 30 Οκτωβρίου 2022
Photo: https://frapress.gr/2018/11/tasos-leivadiths/
Ακολουθήστε το