ΕπιλεγμέναΛήμνος

Καμένη Παναγιά: Πανηγυρίζει σήμερα, Λαμπροπαρασκευή. Ενα εξωκλήσι με μεγάλη ιστορία!

Της Χαρουλας Ζαμπετάκη Πλιάτσκα

ΤΟ  ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ «Η  ΚΑΜΜΕΝΗ  ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΛΗΜΝΟ»

Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 888 της εφημερίδας «ΛΗΜΝΟΣ» στις 6.5.2015.

     Βόρεια του χωριού Πλατύ, επί της νέας περιφερειακής οδού, κοντά στη συμβολή με τον επαρχιακό δρόμο Μύρινας–Πλατύ–Θάνος, στην περιοχή που ονομάζεται «Κόνταρ», συναντάμε ένα εξωκκλήσι αφιερωμένο στην «Κοίμηση Της Θεοτόκου». Συγκεκριμένα, το εκκλησάκι βρίσκεται στους πρόποδες ενός βραχώδους λόφου, που η κορυφή του ονομάζεται «Τούρκος», δίπλα σε ένα ρυάκι που σχηματίστηκε από τα νερά της βροχής που κατεβαίνουν από τον…. «Τούρκο».

Το εκκλησάκι ήταν ένα μικρό κτίσμα, σε μπεζ χρώμα (από την πολυκαιρία), προφυλαγμένο κάτω από την σκιά των δύο τριών δένδρων που το περιστοίχιζαν και βρισκόταν στην άκρη του απέραντου βοσκότοπου που απλωνόταν μπροστά του. Από μακριά δεν ξεχώριζε ότι επρόκειτο για Ναό, καθώς δεν είχε ούτε ένα σταυρό σαν διακριτικό σημάδι. Έτσι, μέχρι να γίνει ο καινούριος-περιφερειακός δρόμος, παρά το ότι το εξωκκλήσι βρισκόταν ανέκαθεν σε πολύ σημαντική θέση, δηλαδή στο σταυροδρόμι των αγροτικών δρόμων που οδηγούν στο Πλατύ, στο Κάστρο, στο Θάνος και στα Θέρμα, λίγοι και μάλιστα κάτοικοι της γύρω τότε περιοχής γνώριζαν τα μονοπάτια που είχαν ανοιχθεί προς το εξωκκλήσι, τόσον από την πλευρά του χωριού Πλατύ, όσον και από την πλευρά Τσας, της Μύρινας.

Καταγεγραμμένη ιστορία δεν έχει βρεθεί. Από προφορική παράδοση γνωρίζουμε μόνον ότι σε αυτό το σημείο προυπήρχε εκκλησάκι, το οποίο είναι άγνωστο πότε ακριβώς κτίστηκε. Ούτως ή άλλως η γεωγραφική θέση του Ναού μαρτυρεί την σημαντική του ιστορία. Βρίσκεται στην κορυφή ενός τριγώνου, η δεύτερη κορυφή του οποίου είναι το λιμάνι του Πλατέως, το «πασά λιμάν» και η τρίτη το ενετικό φρούριο του Κάστρου», της σημερινής Μύρινας. Σε αυτό λοιπόν το σημείο κατασκήνωσε ο ρωσσικός στρατός, όταν υπό την αρχηγεία του Ορλώφ, έφθασε στη Λήμνο το 1770. Σύμφωνα λοιπόν με την εξιστόρηση του Π. Φραγκέλη, (ΛΗΜΝΟΣ Η ΦΙΛΤΑΤΗ Δ’ τ. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, 2000) «ο ρωσσικός στρατός οχύρωσε τα γύρω υψώματα για να γίνει στενώτερος ο αποκλεισμός του φρουρίου, (όπου είχαν κλειστεί οι Τούρκοι του νησιού) και κατασκεύασε οχυρωματικό έργο, την «Ντάπια» που θα χρησιμοποιόταν για να στήσουν το πυροβολικό τους». Στη συνέχεια, εδώ έφθασαν τα στρατεύματα του Χασάν πασά Τζεζαερλή, τα οποία αποβιβάστηκαν στο χωριό Πλατύ και ακολούθησε η γνωστή τραγική κατάληξη  αυτής της ιστορίας. Τότε λοιπόν, όταν έγινε η καταστροφή, όπως λέει η Λαϊκή Μούσα, «και οι Τούρκοι ήθελαν να κάψουν τους Γκιαούρηδες, ένα σύννεφο έκρυψε την πόλη,  κάψανε τις εκκλησιές, μαζί δε με τις άλλες και το εκκλησάκι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Η εικόνα όμως της Ζωοδόχου Πηγής έμεινε ανέπαφη».

Υπάρχει όμως και μία εκδοχή ότι η εκκλησία κάηκε τρεις φορές. Παρά ταύτα, η  εικόνα της «Ζωοδόχου Πηγής» εξαφανιζόταν  και αργότερα εμφανιζόταν πάλι στο ίδιο σημείο. Γεγονός πάντως είναι ότι ο ναός αυτός ανακαινίσθηκε εκ  βάθρων δηλαδή χτίσθηκε εκ νέου στα θεμέλια ενός άλλου Ναού που προϋπήρχε, όπως συνέβη και με πολλές άλλες εκκλησίες του νησιού. Αυτό επαληθεύεται από την μαρμάρινη πλάκα που είναι τοποθετημένη πάνω από την είσοδο του Ναού και γράφει ότι

«στις 18 Αυγούστου 1862, ανακαινίσθη εκ βάθρων,

ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου».

Από τότε το εξωκκλήσι έγινε γνωστό με την ονομασία «Καμμένη Παναγιά».

Η ανακαίνισή του είχε λάβει χώρα λίγο μετά την κατασκευή των Ιερών Ναών της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Μύρινα (Τσας) και του Αγίου Γεωργίου στο Πλατύ το 1857. Χτίστηκε δε με την μορφή που είχαν τα περισσότερα εξωκκλήσια στη Λήμνο.  Λιθόκτιστο, κατά μία εκδοχή κεραμοσκεπές, κατά δε την άλλη με ξύλινη στέγη, επικεκαλυμμένη με πλάκες συνδεδεμένες μεταξύ τους με ένα είδος λάσπης το «κορασάνι» που διατηρούσε τη στεγανότητα και τη συνοχή αυτών,  έμοιαζε δε με τσιμεντοκονία, παρόμοιας εξωτερικής εμφάνισης με την επιστέγαση της κόγχης του ιερού, η οποία διατηρείται ακόμα και σήμερα. Απλά υλικά, τα οποία όμως του έδιναν μία ιδιαίτερη χάρη και αξία, ως εκπροσωπευτικό στοιχείο θρησκευτικής, ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού.

Έτσι απλοϊκά το εξωκκλήσι αποτελείτο από ένα ορθογώνιο δωμάτιο ενιαίου χώρου, με δύο εισόδους, μία στην πρόσοψη στο κέντρο και μία στη δεξιά πλευρά, δυο τρία μικρά παράθυρα στους πλαϊνούς τοίχους, με σιδεριές από χυτοσίδηρο και ένα πεζούλι χτισμένο κατά μήκος του πλαϊνού τοίχου της εκκλησίας, στον αυλόγυρο, για να εξυπηρετούνται οι προσκυνητές. Το  δάπεδο όμως παρουσίαζε μία ανισοσταθμία. Συγκεκριμένα, για να μπεί κανείς στο εκκλησάκι, ανέβαινε τρία σκαλοπάτια και βρισκόταν στον Νάρθηκα, όπου υπήρχε η δεύτερη είσοδος. Προχωρώντας ο επισκέπτης, κατέβαινε ένα σκαλοπάτι, για να βρεθεί στον «κυρίως Ναό», το οποίο ξανανέβαινε για σαν φθάσει στο επίπεδο του «Ιερού του Ναού». Την ανισοσταθμία αυτή που υπήρχε στο εσωτερικό του Ναού, η Λαϊκή Μούσα ονόμασε «Το Κάθισμα της Παναγιάς».

    Το εκκλησάκι περιβαλλόταν από ένα ισχυρό μανδρότοιχο, που το διαχώριζε από τον περιβάλλοντα χώρο. Σταυρός εξωτερικά δεν υπήρχε. Όπως δεν υπήρχε και σε όλα τα εξωκκλήσια. Και αυτό για να μην ξεχωρίζει  και κινδυνεύει από τη μανία των αλλοθρήσκων.

Στο τέμπλο του Ναού υπήρχαν εικόνες με την επιγραφή εξαίρετου αγιογράφου : «1865 Ιουνίου 19  Χείρ Ευστρατίου Ίμβριου».

Ως θύρα του τέμπλου του Ναού, με ύψος 1.96 εκ. και πλάτος 62 εκ. εικονίζεται ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, ολόσωμος, με εντυπωσιακά και πολύχρωμα φτερά, με ένα σκούρο θαλασσί μακρύ χιτώνα και ένα κόκκινο ιμάτιο.

Αριστερά του βημόθυρου, η εικόνα της Θεοτόκου, με επιγραφή: «ΜΡ – ΘΟΥ Η Παραμυθία – των θλιβομένων»,  με βαθυγάλαζο χιτώνα και τριανταφυλλί ιμάτιο, κρατώντας τον Χριστό. Στη συνέχεια η εικόνα με την απεικόνιση της Κοίμησης της Θεοτόκου,  η οποία είναι δίζωνη. Στην κάτω ζώνη  απεικονιζόταν ο Χριστός, που παραλαμβάνει τη ψυχή της Παναγίας και η νεκρή Θεοτόκος που περιβάλλεται από Αγγέλους και πιστούς. Στην πάνω ζώνη, εικονίζεται η σκηνή της Μετάστασης της Θεοτόκου και της παράδοσης της Τιμίας Ζώνης.

Δεξιά του βημόθυρου, η εικόνα του Χριστού, με επιγραφή : «ΙΣ – ΧΣ Ο Ζωοδότης», με μακρύ πορφυρό χιτώνα και βαθυγάλανο ιμάτιο, ευλογώντας με το δεξί χέρι και η εικόνα του Αγίου Ιωάννη, με επιγραφή «Αγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος» ολόσωμος και φτερωτός και στο κάτω μέρος της εικόνας απεικονίζεται η αποκομμένη κεφαλή του Προδρόμου. («ΛΗΜΝΟΣ» Εκκλησιαστικά Κειμήλια – Γεώργιος Τσιγάρας – Α’ Τόμος, Γιώργος Κωνσταντέλλης/2010).

Το έτος 1939 συμπεριελήφθη στο Κτηματολόγιο της Ι. Μ. Λήμνου, ως «εξωκκλήσι της Κοίμησης της Θεοτόκου (Καμμένη Παναγιά)» και εντάχθηκε στην Ενορία του Τσας, (Μερίδα Ι.Μ. Τσας) όπου ανήκει μέχρι σήμερα.

Το εξωκκλήσι εορτάζει την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, ήτοι την ΛαμπροΠαρασκευή, κατά την οποίαν πρωτοστατεί η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής. Επί σειρά ετών, μετά την λειτουργία διοργανωνόταν μεγάλη πανήγυρη, με μεγάλη συρροή κόσμου από τα γύρω χωριά. Κατά την ημέρα εκείνη, όπως συνηθιζόταν στα πανηγύρια, αυτό βέβαια ισχύει και σήμερα σε άλλες περιοχές, οι κεχαγιάδες της γύρω περιοχής προσέφεραν ως δώρο αρνιά, το λεγόμενο «κουλμπάνι» και διοργάνωναν λοταρία μεταξύ των προσκυνητών. Μάλιστα, μου έλεγε κάποιος πολύ γνωστός μου, κεχαγιάς στη συνορεύουσα μάντρα και κάτοικος της περιοχής, ότι κάποια χρονιά την ημέρα της εορτής ήταν άρρωστη όλη η οικογένεια. Λόγω του ότι δεν μπορούσαν να μετακινηθούν και να είναι παρόντες στη γιορτή, αποφάσισαν να μην δώσουν αρνί στην εκκλησία, ούτε την προηγούμενη μέρα, αλλά ούτε και ανήμερα. Την επομένη της εορτής ο πατέρας βρίσκει μέσα στο χαγιάτι, ένα αρνί νεκρό. Την μεθεπομένη το ίδιο. Φωβούμενος ότι θα χάσει όλο το κοπάδι, φωνάζει το γιο του και του λέει: «Τρέχα το αρνί στην εκκλησία γιατί η Παναγιά θυμάται…»

Επειδή λοιπόν η προσέλευση του κόσμου ήταν μεγάλη, γύρω στο 1958, η Εκκλησιαστική Επιτροπή, φρόντισε την περίφραξη του ανήκοντος περιβάλλοντος χώρου στην εκκλησία με συρματόπλεγμα. Ετσι δημιουργήθηκε ένας αύλιος χώρος, ικανός να φιλοξενήσει αρκετά τετράποδα μέσα μετακίνησης των πιστών, όπως γαδουρέλια κ.λ.π. Υπολείμματα αυτής της περίφραξης υπάρχουν ακόμα.

Με τη διέλευση του καινούριου περιφερειακού δρόμου, που συνδέει το Λιμάνι της Μύρινας με τον παλαιό επαρχιακό δρόμο Μύρινας – Μούδρου και τη δημιουργία οικιστικής περιοχής, το εξωκκλήσι έγινε πλέον γνωστό και προσβάσιμο σε όλους.

Αποφασίστηκε δε να επισκευασθεί για να εκπληρεί όσο γίνεται πιο καλά τον προορισμό του και να μπορεί να χρησιμοποιείται πιο εύκολα από τους πιστούς.

Οι επισκευές όμως που έγιναν αλλοίωσαν την εξωτερική, αλλά και την εσωτερική μορφή της εκκλησίας, διότι τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν δεν συμφωνούν με ένα εξωκκλήσι του 1862. Ετσι, με ανεξέλεγκτες και άνευ αδείας παρεμβάσεις  αντικαταστάθηκαν όλα τα κουφώματα, με αλουμινένια, κατασκευάστηκε σύγχρονο  καμπαναριό, αφαιρέθηκε η παλαιά επικάλυψη της στέγης και τοποθετήθηκαν κεραμίδια, (ευτυχώς παρέμεινε η επιστέγαση της  κόγχης να θυμίζει το παρελθόν), η ανισοσταθμία του δαπέδου εξαφανίστηκε και το δάπεδο επικαλύφθηκε με σύγχρονο πλακάκι, έγινε άκομψη επιχρισματική παρέμβαση σε όλες τις εξωτερικές επιφάνειες, η εσωτερική οροφή από φθηνή σουηδική ξυλεία αποκρύπτει την ξύλινη στέγη και είναι ακαλαίσθητη σε συνδυασμό με πολλά άλλα στοιχεία. Το τέμπλο αντικαταστάθηκε από ξυλόγλυπτο, στο οποίο τοποθετήθηκαν εικόνες με την σημερινή μορφή απεικόνισης αγίων, τελείως διαφορετικές από αυτές που υπήρχαν, ενώ η παλαιά εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής αντικαταστάθηκε με καινούρια.  Οι παλαιές εικόνες, εκτίθενται σήμερα στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μύρινας, το οποίο στεγάζεται στο Μητροπολιτικό Μέγαρο και αξίζει κανείς να το επισκεφθεί. Αξίζει όμως και να τονισθεί ότι θα έπρεπε πιστά αντίγραφα των παλαιών εικόνων να στολίσουν ξανά το τέμπλο του εξωκκλησίου.

Οι  αφιερωματικές πλάκες που αναρτήθηκαν, δηλώνουν τον σεβασμό των πιστών και την καλή τους πρόθεση να συμβάλουν στην επισκευή και συντήρηση της εκκλησίας. Θα έπρεπε κανείς να τους συγχαρεί.

Καταλήγω, με το απόσπασμα του κου Νίκου Σηφουνάκη, από το βιβλίο «ΛΗΜΝΟΣ : ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΚΑΙ ΔΙΑΥΛΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. Σημειώσεις για την εκκλησιαστική αρχιτεκτονική του νησιού / ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ – ΑΘΗΝΑ 1999».

    «Θέλω να πιστεύω ότι σ’ αυτό το ωραίο και ευλογημένο νησί οι κάτοικοί του, αλλά και οι τοπικοί του άρχοντες με συναντίληψη θα συνεχίσουν να εργάζονται για τη διατήρηση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς κάθε μορφής, σε συνδυασμό με τη διάσωση του εξαίσιου φυσικού περιβάλλοντος.

    Αυτό σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι θα απαγορευθούν οποιεσδήποτε παρεμβάσεις σε όλους τους Ναούς της Λήμνου, όπως προσθήκες, χρωματισμοί ή επαναγιογραφήσεις στο εσωτερικό, ότι θα αρχίση η συντήρηση των τέμπλων των ναών χωρίς χρωματικές αλλαγές, καθώς επίσης θα απομακρυνθούν και όλα τα μοντέρνα κινητά σκεύη, που είναι συνήθως ακαλαίσθητα. Προς αυτή την κατέθυνση τα μέγιστα θα συμβάλει το Προεδρικό Διάταγμα που ως αρμόδιος υπουργός επεξεργάστηκα για τη δημιουργία στο Νομό Εφορίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, καθώς και Εφορίας Νεωτέρων Μνημείων. Νίκος Σηφουνάκης».

Υ.Γ. Συνεχίζοντας την αναδρομή στο παρελθόν και την αναφορά στην λαϊκή μούσα, μου διηγόταν πρώην Δήμαρχος Μύρινας, ότι όταν ήταν παιδί επισκεπτόταν την Εκκλησία της Καμμένης Παναγιάς με τη γιαγιά του, για να δουν τα δάκρυα της Παναγίας που έρρεαν επάνω στα τζάμια των παραθύρων….

Χαρούλα Ζαμπετάκη – Πλιάτσκα

23 Απριλίου 2020

 

Google NewsΑκολουθήστε το LimnosNea.gr - ΡάδιοΆλφα στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσειςαπό την Λήμνο και τον κόσμο.

Δείτε περισσότερα

Σχετικά Άρθρα

Back to top button