ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Δάφνη

ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ:  Δάφνη

(μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο.

Επόμενο χωριό: Θάνος)

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Η Δάφνη είναι το ψηλότερο χωριό της Λήμνου, χτισμένο αμφιθεατρικά ανάμεσα σε λόφους γεμάτους θυμάρι. Λέγεται μάλιστα ότι είναι το μόνο χωριό του νησιού όπου δεν πάτησε τουρκικό πόδι επί τουρκοκρατίας. Δεν είναι τυχαίο ότι, ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού “Άγιοι Ανάργυροι” έχει έμβλημα του το περιστέρι της ειρήνης που κρατάει στο ράμφος ένα κλαδί – όχι ελιάς, αλλά ένα κλαδί δάφνης, που συμβολίζει την ελευθερία.

Ας μη νομίζει κανείς, πάντως, ότι είναι κάτι σαν τον Μυστρά ή το Μέτσοβο ή τη Σαμαρίνα, γιατί όπως ξέρουμε, στη Λήμνο δεν υπάρχουν βουνά. Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι εύφορος κάμπος (όπου καλλιεργείται το περίφημο σκληρό σιτάρι “τύπου Λήμνου”) και μόνο στα βορειοδυτικά έχει κάπως ψηλότερους λόφους (Φαλακρά. Σκούρκα, Βίγλα Άγιος Αθανάσιος κ.ά. με υψόμετρο γύρω στα 200-400 μ.). Μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα οι κάτοικοι την παραγωγή τους σε σιτάρι και άλλα δημητριακά την μετέφεραν με καΐκια και την πουλούσαν στις μονές του Αγίου Όρους, κι από εκεί φόρτωναν και προμηθεύονταν ξύλα.

Όταν λοιπόν βρίσκεσαι στη Δάφνη, όλα τα βλέπεις “αφ’ υψηλού”. Πανοραμική θέα κάτω ο κάμπος της Ατσικής, το Καρπάσι, ο Κότσινας και ο κόλπος του Μούδρου. Κι αν είναι καθαρός ο καιρός διακρίνεται στο βάθος η σιλουέτα της Σαμοθράκης και της Ίμβρου.

Το όνομα του χωριού το πήρε από τις πολλές και αειθαλείς πικροδάφνες που είναι γεμάτη η περιοχή – εκείνες με το ροζ χρώμα των λουλουδιών, που ομορφαίνουν ιδιαίτερα τις ρεματιές και αντέχουν στην ξηρασία – δεν θέλουν ούτε πότισμα ούτε βροχή. Μοιάζουν με τους ολιγαρκείς, καλοπροαίρετους και ευσεβείς κατοίκους του νησιού.

Στη Δάφνη μπορείς να πας από τρεις δρόμους:

1) Από την Ατσική, γύρω στα 5-6 χιλιόμετρα, εύκολος χωρίς πολλές στροφές.

2) Από τη Μύρινα το δρόμο προς αεροδρόμιο,, έξοδος μετά τα Θέρμα και τη βιοτεχνία χαλβάδων και γλυκών Αχιλλαδέλη, κι από εκεί προς Κορνό – Σαρδές, συνολικά 16 χιλιόμετρα με αρκετές στροφές.

3) Από τον Αη-Γιάννη μέσω Κάσπακα – Σαρδές, 14 χιλιόμετρα.

Σπάνια θα συναντήσει κανείς κάποιον τουρίστα ή επισκέπτη του νησιού, που θα ενδιαφέρεται να πάει να δει ειδικά τη Δάφνη. Η Δάφνη είναι ένα τυπικό “χωριάτικο” χωριό, ήσυχο, σχεδόν ξεχασμένο εκεί πάνω στους λόφους. Δεν έχει δημόσιες υπηρεσίες, σουπερμάρκετ, καταστήματα ή κάποιο εντυπωσιακό αξιοθέατο. Όλο κι όλο ένα μπακάλικο έχει κι ένα μικρό χωριάτικο φούρνο.

Οι μόνοι θόρυβοι είναι οι κότες μετά που γεννάνε αυγά στο κοτέτσι, κάποιο γαϊδουράκι ή ένα μακρινό τσομπανόσκυλο σε κάποια μάντρα προβάτων.

Ακριβώς όμως γι’ αυτό το λόγο η Δάφνη διακρίνεται και είναι μοναδική, γνήσια, παραδοσιακή, και αληθινή.

Οι κάτοικοι της ξέρουν ότι είσαι περαστικός, κι ότι θα συνεχίσεις για πιο κάτω, για να ανακαλύψεις στην γύρω περιοχή τους τρεις κρυμμένους παράδεισους:

1)     Την Παπιά, “το περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι”.

2)     Τις ξανθές Αμμοθίνες, την περίφημη “ελληνική Σαχάρα”.

3)     Το Γομάτι, την απέραντη μοναχική αμμουδιά τεσσάρων χιλιομέτρων με τα ρηχά και κρυστάλλινα νερά της θάλασσας.

Η Δάφνη, λοιπόν, έχει 180 κατοίκους και είναι χτισμένη πάνω στο λόφο Χουχλή. Το παλιότερο όνομα της από το 1284 μέχρι το 1955 ήταν Σβέρδια, από τη λέξη συββεργίδια, δηλαδή τόπος με πολλές βέργες (λυγαριές).

Η εκκλησία του χωριού, των Αγίων Αναργύρων, έχει κτιστεί με πέτρα Μάλτας που έφεραν οι ναυτικοί κάτοικοι του χωριού. Η εικόνα των Αγίων βρέθηκε σε κρύπτη σκαμμένη στη γη και είναι θαυματουργή.

Παλιά στην περιοχή υπήρχε το μετόχι του Χάρακα, όπου βρέθηκαν αγιορείτικα χρυσόβουλα. Πρέπει να ήταν από τα πιο παλιά στη Λήμνο, γιατί υπάρχει παράδοση ότι το είχε επισκεφτεί ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ο ιδρυτής της μονής Λαύρας του Αγίου Όρους το 961 μ.Χ., ο οποίος περιηγήθηκε τη Λήμνο.

Έξω από το χωριό υπάρχει μια λαγκαδιά με το όνομα Άγιος Αθανάσιος και ομώνυμο εξωκλήσι με πηγή νερού. Λέγεται ότι το νερό ανάβλυσε όταν ο Αγ. Αθανάσιος ο Αθωνίτης διερχόμενος δίψασε, τρύπησε το χώμα με το ραβδί του κι αμέσως ανάβλυσε νερό, που τρέχει ακόμα και σήμερα.

Δεν είναι τυχαίο ότι, έξω από το χωριό υπάρχει υπόστεγη κρήνη, κτισμένη το 1892, κάτω από αετωματική επίστεψη του κρουνού, κι ότι σ΄αυτήν έχουν αποδοθεί σε ανάγλυφο σύνολο ένας σταυρός, μια ημισέληνος, άστρα και ρόδακας.

Το 1858 ο Γερμανός αρχαιολόγος Conze βρήκε το μετόχι του Χάρακα εγκαταλειμμένο. Την περιουσία του επιστατούσε ένας μοναχός του κοντινού μετοχιού Γομάτι.

Το 1856-59 αν και ακατοίκητο, φορολογήθηκε στα βασιλικά δοσίματα με 160 γρόσια.

Το 1927 κατείχε έκταση 2.000 στρεμμάτων, η οποία απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε σε κατοίκους των χωριών Κρηνίδας και Σβερδίων, δηλαδή της Δάφνης. Σήμερα υπάρχουν τα εξωκλήσια «Παναγιά του Χάρακα» και «Προφήτης Ηλίας του Παλαιοχάρακα».

Ως τα μέσα του 19ου αιώνα δεν έχουμε πληροφορίες για το χωριό, γιατί  οι παλιότεροι περιηγητές δεν ενδιαφέρονταν για τα μη παραθαλάσσια χωριά. Όμως, τα Σβέρδια αποτελούσαν συγκροτημένο οικισμό από τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν προσήλθαν πολλοί κάτοικοι από το κοντινό Κοντοβράκι.

Το 1854 το χωριό είχε ιερέα τον παπά-Θεοφάνη.

Το 1856 είχε 114 στρατεύσιμους άνδρες, οι οποίοι πλήρωσαν 3.648 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση.

Το 1858 που επισκέφτηκε το χωριό ο Conze γνώρισε τον παπά-Θεοφάνη και την παπαδιά, οι οποίοι τον καλοδέχτηκαν. Μάλιστα, σχεδίασε ένα αρχαίο ανάγλυφο που υπήρχε εντοιχισμένο στο μικρό ναό του Αγίου Δημητρίου, το οποίο του υπέδειξε ο ιερέας. Ο ναός αυτός, που ήταν παλαιός, σήμερα καλείται Άγιος Δημήτριος Χουχλού.

Το 1862 αναγέρθηκε νέα υπόστεγη κοινοτική βρύση στη θέση παλιάς μισοκατεστραμμένης με δαπάνη του μητροπολίτη Ιωακείμ «επιστασία τε καλή κυρίου Σταματίου Ράλλη… ανδρός όντως αξίου», όπως επισημαίνεται σε επιγραφή.

Ο Σταμάτιος Ράλλης ήταν σβερδιανός δημογερόντας εγκατεστημένος στο Κάστρο. Διετέλεσε έφορος των εκεί σχολών για πολλά χρόνια μεταξύ των ετών 1844-68.

Την εποχή εκείνη χτιζόταν ο ναός των Αγίων Αναργύρων, ο οποίος αποπερατώθηκε το 1872. Έχει όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Αναφέρεται ότι τις πέτρες για την ανέγερσή του τις έφεραν από τη Μάλτα σβερδιανοί ναυτικοί και οι κάτοικοι τις μετέφεραν από την ακτή του Γομάτι με άλογα και μουλάρια. Στο ναό εργάστηκαν ως μάστορες ο Κων. Μπόγδανος από το Πορτιανού και ο Σταύρος Φράγκαρος από τα Τσιμάνδρια.

Μεταγενέστερα κτίστηκε τριώροφο καμπαναριό με ευγενική γενναιόδωρη δαπάνη των ομογενών από τις ΗΠΑ.

Το 1893 λειτούργησε μονοτάξιο σχολείο, το οποίο από το 1905 έγινε κοινοτικό. Το 1911 κτίστηκε το διδακτήριο με συνδρομή ομογενών και εργασία των κατοίκων και το 1914 αναβαθμίστηκε σε τριτάξιο. Αργότερα, με δωρεά του Παναγιώτη Βέργου, μετανάστη στις ΗΠΑ, κτίστηκαν δυο δωμάτια για τη διαμονή του δάσκαλου. Το 1925 συστάθηκε εξατάξιο μονοθέσιο ενώ την περίοδο 1950-70 αναβαθμίστηκε σε διθέσιο και λειτούργησε ως τις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Στο σχολείο υπηρέτησαν μεταξύ άλλων οι εκπαιδευτικοί: Μιχαήλ Αχιλαδέλλης (1914-24), Εμμανουήλ Βουλαλάς (1929-46 και 1951-58) και Γεώργιος Κάργας (1959-68).

Το 1918 συστάθηκε η κοινότητα Σβερδίων, στην οποία εντάχθηκαν αρχικά τα χωριά: Λέρα (ως το 1927), και για λίγους μήνες το Κοντοβράκι (το 1931).

Στα χρόνια του μεσοπολέμου, το χωριό γνώρισε κάποια ανάπτυξη. Τα άφθονα νερά του βοήθησαν στη δημιουργία κήπων και στην καλλιέργεια οπωροφόρων δέντρων. Παρήγαγε βύσσινα, σύκα, αμύγδαλα, μέλι, κερί ενώ υπήρχαν πολλοί κτηνοτρόφοι και μερικοί ναυτικοί.

Μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν εδώ λίγες προσφυγικές οικογένειες, ενώ απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε στους κατοίκους μέρος της έκτασης που ανήκε στο μετόχι Γομάτι.

Το 1928 είχε 337 κατοίκους ενώ το 1938 αναφέρονται 85 σπίτια, 350 κάτοικοι και 60 μαθητές στο σχολείο. Ο πληθυσμός έφτασε στα 444 άτομα το 1961, αλλά στη συνέχεια μειώθηκε απότομα λόγω της μετανάστευσης. Το 2001 απογράφηκαν μόλις 179 άτομα. Το ποδοσφαιρικό σωματείο Α.Ο. ΔΑΦΝΗ, που συντηρούσε παλαιότερα η λιγοστή νεολαία του χωριού και είχε πάρει μέρος στο τοπικό πρωτάθλημα, έχει από χρόνια αδρανήσει.

Η Δάφνη, λοιπόν, είναι το ψηλότερο χωριό της Λήμνου, χτισμένη εκεί ψηλά στους λόφους, και θα την διασχίσεις καθώς πηγαίνεις να ανακαλύψεις τους κοντινούς στην περιοχή κρυφούς παράδεισους, την Παπιά, το Γομάτι και τις αμμοθίνες.

Και οι κάτοικοι της είναι απλοί, διακριτικοί και προοδευτικοί. Σαν να είναι μια οικογένεια. Αγαπούν το χωριό τους και θέλουν να το βλέπουν να προοδεύει. Τα παιδιά τους τα τελευταία χρόνια δεν χρειάζεται να πηγαίνουν στο Δημοτικό Σχολείο Ατσικής, αλλά στο δικό τους, του χωριού.

Με εθελοντική εργασία βοήθησαν να αλλάξει όψη το παλιό δημοτικό σχολείο, που είναι δωρεά του Παναγιώτη Βέργου και διαθέτει ξενώνα για τον ιερέα, τον δάσκαλο, το γιατρό και την Ένωση αγροτών Δάφνης.

Η Μάλαμα και η Χριστίνα Μπανάβου, ο Σπύρος Κρίκης, ο Παναγιώτης Σφυρής, ο Άλκης Μπανάβος και πολλοί άλλοι συγχωριανοί με μεγάλη θέληση και προθυμία καθάρισαν τον αύλειο χώρο και συνέχισαν με την εξωτερική όψη με εκπληκτική δουλειά αρμολόγησης.
Σκέφτονται μάλιστα να δημιουργήσουν και ένα μικρό λαογραφικό μουσείο, παρουσιάζοντας την παράδοση της Δάφνης. Μια λαογραφική γωνιά, όπως οι ίδιοι θέλουν να την ονομάσουν.

Όπως λέει και η Χριστίνα Μπανάβου, «Στις δύσκολες μέρες, η αλληλεγγύη είναι το ισχυρότερο όπλο. Η εμμονή στην κοινωνική εμπιστοσύνη και αλληλεγγύη είναι αντίδοτο στη μιζέρια των καιρών. Κάπως έτσι με την εθελοντική εργασία τους είχαν την πρωτοβουλία να ευπρεπίσουν και την πλατείας και τους κοινόχρηστους χώρους που λάμπουν από καθαριότητα και νοικοκυροσύνη..
Η πρωτοβουλία των κατοίκων της Δάφνης ενθουσίασε και τη δημοτική αρχή Λήμνου, η οποία είναι διατεθειμένη να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια για την ενίσχυση της εθελοντικής προσφοράς των πολιτών.

 Κάθε χρόνο τον Αύγουστο ο Πολιτιστικός Σύλλογος Δάφνης ”Οι Άγιοι Ανάργυροι” πραγματοποιεί χοροεσπερίδα και τον Νοέμβριο οργανώνει την πανήγυρη του χωριού.

Αν τύχει και βρίσκεσαι στο χωριό εκείνες τις μέρες, θα νοιώσεις πόσο ενωμένοι, καλόκαρδοι, αγαπημένοι, προοδευτικοί και ειλικρινείς είναι οι κάτοικοι, με μεγάλο το αίσθημα της αλληλεγγύης, σαν μια μεγάλη οικογένεια.

Και θα νιώσεις αμέσως κι σύ σαν να είσαι μέλος αυτής της όμορφης οικογένειας!

Βιβλιογραφία

• Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
• Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
• Θ. Μπελίτσου, “Ιστορικό οδοιπορικό στη Λήμνο: Δάφνη (Σβέρδια)”, εφ. Λήμνος, φ. 528 (20/5/2008).
• “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.