Τα κάλαντα των θεοφανείων

Τα κάλαντα των θεοφανείων

Γράφει ο Θ. Δημητριάδης

Τα Θεοφάνεια είναι μια μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού, σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (ή Βαπτιστή). Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα. Το όνομα της γιορτής προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που σύμφωνα με την Βίβλο συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού. Όταν ο Ιησούς έγινε 30 ετών βαπτίστηκε στον Ιορδάνη Ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, που ήταν έξι μήνες μεγαλύτερός του και ασκήτευε στην έρημο, κηρύσσοντας το βάπτισμα της μετανοίας. Τη στιγμή της Βάπτισης, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα υπό μορφή περιστεράς στον Ιησού και ταυτόχρονα ακούσθηκε φωνή εξ ουρανού που έλεγε: «Ούτος εστί ο Υιός του Θεού ο αγαπητός, δια του οποίου ευδόκησε ο Θεός να σώσει τους αμαρτωλούς». Το γεγονός αυτό έχουν καταγράψει οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Μάρκος, ο Ματθαίος και ο Λουκάς. Αυτή δε είναι η πρώτη και μοναδική εμφάνιση στη Γη της Αγίας Τριάδας, σύμφωνα με τις Γραφές.

Το πότε καθιερώθηκε να εορτάζονται τα Θεοφάνια δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι κάποιοι αιρετικοί Γνωστικοί γιόρταζαν από τις αρχές του δεύτερου αιώνα τη Βάπτιση του Ιησού, κατ’ άλλους μεν στις 6 Ιανουαρίου, κατ’ άλλους στις 10 Ιανουαρίου. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρη στην Αντιόχεια τη Μεγάλη και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί. Κατά τον τέταρτο αιώνα γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ’ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», εορτή «των Φώτων». Δύο είναι οι κυριότερες τελετές των Θεοφανείων: Ο Μέγας Αγιασμός, που λαμβάνει χώρα εντός των Εκκλησιών και η Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού, που ακολουθεί τον Μεγάλο Αγιασμό. Ο Σταυρός καταδύεται σε θαλάσσιο χώρο εντός λιμένων, σε όχθες ποταμών ή λιμνών και στην ανάγκη σε δεξαμενές νερού, όπως στην Αθήνα, κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου. Η εκδήλωση αυτή στη χώρα μας έχει και πολιτικό χαρακτήρα, καθώς παρίστανται οι Αρχές της κάθε περιοχής. Στην πρωτεύουσα, η επίσημη κατάδυση ορίστηκε να γίνεται από το 1900 στον Πειραιά έναντι του παλιού Δημαρχείου, σήμερα μπροστά από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα. Παρόμοιες τελετές γίνονται σε όλους τους νομούς της χώρας.

Σε σχέση με τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, δεν είναι πολλοί αυτοί που γνωρίζουν ή θυμούνται τα κάλαντα των Θεοφανείων, δηλαδή των Φώτων, όπως τα ξέρουμε. Παραδοσιακά, τα Θεοφάνεια σημαίνουν το τέλος των γιορτών και έχουν τα δικά τους κάλαντα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές, ανάλογα με τον τόπο, αλλά τρεις εκδοχές είναι πιο συνηθισμένες.

Πρώτη εκδοχή

Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός

η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό

κάθετ’ η κυρά μας, η Παναγιά.

Καλημέρα, καλησπέρα,

καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά

Καλημέρα, καλησπέρα,

καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά

Όργανο βαστάει, κερί κρατεί

και τον Άη Γιάννη παρακαλεί

Άη Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,

βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί,

Ν’ ανεβώ στον ουρανό

να μαζέψω ρόδα και λίβανο,

Καλημέρα, καλημέρα,

Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.

Δεύτερη εκδοχή

Σήμερα τα Φώτα και φωτισμός,

και χαρά μεγάλη στον αφέντη μας.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,

είναι η Μαρία η Δέσποινα.

Με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα,

και τον Άγιο Γιάννη παρακαλεί.

Άγιε μου Γιάννη και Πρόδρομε,

δύνασαι βαφτίσεις Θεού παιδί,

και να παραδώσεις Χριστού ψυχή.

Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ,

και τον Κύριό μου παρακαλώ.

Αύριο θ’ ανέβω στους ουρανούς

να καταπατήσω τα είδωλα.

Τρίτη εκδοχή

Σήμερα είναι τα Φώτα και οι Φωτεινές

και χαρές μεγάλες τ’ αφέντη μας.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό

κάθεται η κυρά μας η Παναγιά.

Κάθεται η κυρά μας η Παναγιά,

με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα.

Με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα,

σπάργα – σπαργανίζει Θεού παιδί.

Του αφέντη Αϊ Γιάννη παρακαλεί,

για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη.

Για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη,

ν’ αγιαστούνε οι βρύσες και τα νερά.

Ν’ αγιαστούνε οι βρύσες και τα νερά,

ν’ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.

Καλή μέρα καλησπέρα, καλή σου μέρα αφέντη.

Πέντε κρατάνε τ’ άλογο και δέκα την ασκάλα,

και δεκαοχτώ παρακαλούν βρ’ αφέντη μ’ καβαλίκα.

Καβαλικεύεις χαίρεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις,

κι όπου πατήσει τ’ άλογο πηγάδια φανερώνει,

πηγάδια πετροπήγαδα, κι αυλές μαρμαρωμένες.

Πολλά είπαμε του αφέντη μας, ας πούμε και στην κυρά μας.

Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,

κυρά μου τα παιδάκια σου, τα μοσχομυρισμένα,

η Παναγιά σού τα ‘δωσε κι ο Θεός να στα χαρίσει.

Να κάνεις γάμους και χαρές, ξεφάντωσες μεγάλες,

να στήσεις κι άσπρο φλάμπουρο στη μέση στην αυλή σου,

να χαίρονται οι φίλοι σου, να σκάζουν οι εχτροί σου.