ΤΑΞΙΔΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΑΡΟΥΣ !
Η ΚΑΙΤΗ ΣΑΠΕΡΑ-ΒΡΟΥΝΤΖΟΥ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ , ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ, ΣΤΟΥΣ ΦΑΡΟΥΣ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ, ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ, ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 18/8, ΠΟΥ ΚΑΙ Η ΛΗΜΝΟΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ ΜΕ ΤΟ ΦΑΡΟ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ. ΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΜΕ:
Ηλία καλησπέρα.
Παγκόσμια ημέρα φάρων την Κυριακή, ως παλιός ναυτικός θα αναφερθείς
στους φάρους και την ιστορία τους.
Μια μικρή, βιαστική περίληψη σου στέλνω για να αντλήσεις όσα στοιχεία
θεωρείς κατάλληλα.
Με τους φάρους έχω μια ευαισθησία, γιατί ο πατέρας του πατέρα μου,
υπηρέτησε ως πρώτος ελληνας φαροφύλακας στον φάρο του Κόμπι, όταν
ήρθαν πρόσφυγες από την Τένεδο και αφού έχασε τα καίκια του,
διορίστηκε προσωρινά φαροφύλακας ως παλιός ναυτικός.
Καλή συνέχεια.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΦΑΡΟΙ
Οι φάροι, κατασκευάστηκαν από την ανάγκη επικοινωνίας των καραβιών με τη στεριά. Το αρχικό ονομά τους ,ήταν Πυρσός, θα πούμε στη συνέχεια πως καθιερώθηκε το όνομα Φάρος.
Πρώτος ο παραμυθάς παππούς Όμηρος μιλά για φωτιές που άναβαν για να στείλουν σήματα σε μακρύνει απόσταση ή να επισημάνουν επικίνδυνα σημεία πλεύσης.
Με τις φρυκτωρίες έφτασε η είδηση της πτώσεις της Τροίας στο βασίλειο του Αγαμέμνονα στην Πελοπόννησο μέσω της Λήμνου (Αισχύλος Αγαμέμνων).
Οι φρυκτωρίες έχουν άλλη χρήση από αυτή των φάρων. Οι φρυκτωρίες είναι «πρόγονοι» του τηλεγραφικού συστήματος και υπάρχουν στην ενδοχώρα, ενώ οι Φάροι είναι κατασκευές παράκτιες.
Ας φύγουμε από την Προϊστορία και ας έρθουμε στα χρόνια της ιστορίας.
Ο πρώτος φάρος χτίστηκε στο Σίγειο της Μικράς Ασίας το σημερινό Γενί Σεχιρ, απέναντι από τον Ελλήσποντο, το 800 π.Χ.
Οσον αφορά τον σπουδαιότερο γνωστό φάρο της αρχαιότητας είναι αυτός που υπήρχε στη νήσο Φάρος, απέναντι από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, από το όνομα της οποιάς έχουν πάρει την ονομασία τους τα επιβλητικά κτίρια πυρσοί-φωτοσημαντήρες-Φάροι.
Εχουν γίνει πολλές συζητήσεις για την ανέγερση του Φάρου της Αλεξάνδρειας.
Θα αναφέρουμε την πλέον αποδεκτή άποψη ότι ο Φάρος του λιμένα της Αλεξάνδρειας ανεγέρθηκε μεταξύ των ετών 296 και 280 π.Χ. από τον Σώστρατο όταν βασιλιάς στην Αίγυπτο ήταν ο Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος.
Το οικοδόμημα, που επάνω του έκαιγε η φωτιά και σημάδευε το λιμάνι της Αλεξάνδρειας πάνω στο νησί Φάρος, στο έμπα του κόλπου της Αλεξάνδρειας και στην εκβολή του Νείλου, υπέστη πολλές καταστροφές από σεισμούς, αλλά γινόταν αναστηλώσεις του.
Τελειωτικά καταστράφηκε ο Φάρος της Αλεξάνδρειας το 1303 μ.Χ. από ισχυρότατο σεισμό και δεν αναστηλώθηκε έκτοτε.
Ο πυρσός της Ρόδου, που τον κρατούσε ο Κολοσσός κατασκευάστηκε κατά το έτος 280 π.Χ. είναι ο δεύτερος γνωστός φάρος της Αρχαιότητας.
Κατόπιν έγινε ο Τίμαιος φάρος στο μπάσιμο του Βοσπόρου, γι αυτόν γίνεται αναφορά από διάφορους συγγραφείς του 2ου μ.Χ. αι., μεταξύ των οποίων αναφέρεται και ο Φλάβιος Φιλόστατος ο Λήμνιος.
Κατόπιν στα ρωμαϊκά χρόνια, κτίστηκαν άλλοι φάροι στη λεκάνη της μεσογείου και έξω από αυτή κατά τις ανάγκες των ναυτικών και την επέκταση του αποικισμού.
Οι φάροι αυτοί λειτουργούσαν έως και τον 18ο αι. με το κάψιμο ξύλων, κάρβουνου ή ρητίνης. Οι Βυζαντινοί μόνοι χωρίς μιμητές λειτούργησαν τον φάρο των Κυανέων Πετρώνμε λυχνία μέσα σε γυάλινο κλωβό.
Και φθάνουμε στον 18ο αιώνα.
Το 1765 ο διευθυντής της αστυνομίας των Παρισίων, προκήρυξε έπαθλο 2000 λιρών, χορηγία της Ακαδημίας των Επιστημών εις όποιον επινοήσει «λυχνίαν αποδίδουσαν τον καλλίτερον τρόπον φωτισμον μεγαλοπόλεως εν συνδυασμώ προς την οικονομίαν, την έντασιν και το εύχρηστον. Δύο μοιράσθηκαν το έπαθλο και σε έναν 22ετή τον Λαβουασιέ απενεμήθη το χρυσό μετάλλιο.
Συνέχισαν οι προσπάθειες και οι πρόοδοι χρησιμοποίησης στους φάρους κατοπτρικών μηχανημάτων, αποτελούμενων από δέσμες σφαιρικών κατόπτρων.
Όταν τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν μπεί στην άμυλα του φωτισμού, το ελληνικό έθνος προετοίμαζε την εθνική του ανεξαρτησία και παράλληλα ενδιαφερόταν για τον φωτισμό και την ασφαλή πλεύση των ακτών και των νησιών του γιατί είχε στα χέρια του ένα μεγάλο μέρος του ναυτικού εμπορίου.
Η έλλειψη ασφαλούς σήμανσης στις ελληνικές θάλασσες ανάγκαζε τους Γάλλους που ενδιαφερόταν να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες στην ανατολική μεσόγειο, να προσλαμβάνουν έλληνες νησιώτες ναυτικούς για καθοδηγητές ασφαλούς πλεύσης των ελληνικών παραλίων.
Με την απελευθέρωση του Ελληνικού κράτους ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος Ι.Καποδίστριας, ορίζοντας την Αίγινα πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, έκτισε στο λιμάνι της Αίγινας τον πρώτο φάρο.
Στα Ιόνια νησιά που τελούσαν υπό Αγγλική κατοχή οι Άγγλοι είχαν φροντίσει να κατασκευάσουν σύγχρονες για την εποχή φαρικές εγκαταστάσεις.
Από της συστάσεων του ελληνικού κράτους έως το έτος 1887 οι ελληνικοί φάροι κατασκευάζονταν κατά τις ανάγκες που προέκυπταν και τις πρωτοβουλίες των υπευθύνων, δίχως ενιαίο σχέδιο και σταδιακά.
Το έτος 1887 ο Χαρίλαος Τρικούπης με νόμο συνέστησε το Ταμείο Φάρων το οποίο υπήχθη στην δικαιοδοσία του Υπουργού των Ναυτικών. Με σχετικά άρθρα του νόμου τέθηκαν οι βάσεις για τη σύσταση της Γνωμοδοτικής των φάρων επιτροπής, στην οποία μεταξύ άλλων συμμετείχε και ο Πρόεδρος του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου. Αρμοδιότητα και ευθύνη της επιτροπής ήταν να γνωμοδοτεί «περί ιδρύσεων Φάρων, φανών, σημαντήρων και σωστικών σταθμών».
Συστάθηκε η επιτροπή συνεπικουρούμενη από Γάλλους και Άγγλους ειδικούς και συνέταξε το σχέδιο ελληνικού φαρικού συστήματος. Το 1890 η επιτροπή παρέδωσε το σχέδιο για α. δώδεκα γραμμές πελαγοδρομίας ελληνικών θαλασσών β. Δέκα και τέσσερις γραμμές ακτοπλοΐας. Η επιτροπή πρότεινε την κατασκευή εβδομήντα τριών νέων φάρων και φανών και τη μετασκευή σαραντατριών (43) εκ των υπαρχόντων.
Συνολική δαπάνη 2.978.400 δρχ. Η δαπάνη θα επιβάρυνε τα έσοδα από τις εισπράξεις των φαρικών δικαιωμάτων και το πρόγραμμα ήταν διάρκειας δεκαπέντε (15) ετών. Προηγήθηκε η σήμανση των επικίνδυνων σημείων.
Μετά την ένταξη των Νέων Χωρών στο Ελληνικό κράτος(Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913), τροποποιήθηκε η εισήγηση της Επιτροπής για να συμπεριλάβει και σήμανση των Νέων Χωρών, γιατί η προηγούμενη Σύμβαση που είχε υπογραφεί μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γαλλικής Εταιρείας που είχε αναλάβει την ανέγερση των φάρων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ευνοούσε τα συμφέροντα της εταιρείας παρά των ναυτιλλομένων.
Η Λήμνος ήταν το πρώτο νησί που απελευθερώθηκε κατά τους Βαλκανικούς πολέμους (8/10/1912). Το φαρικό σύστημα της Λήμνου επομένως είχε υπαχθεί στο σχέδιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το οποίο εκπόνησε και εκτελούσε η Γαλλική εταιρεία “Administration Generale des Phares de l’ Empire Ottoman” “Εταιρεία των Φάρων του Οθωμανικού Κράτους».
Ποια ήταν η Γαλλική εταιρεία, ποιές οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες της για το φαρικό σύστημα έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στη συνέχεια οι σχέσεις της με το ελληνικό κράτος.
Εως το 1855 η Οθωμανική Αυτοκρατορία, συντηρούσε το φαρικό της σύστημα μόνη της με την σύμπραξη ενός γάλλου μηχανικού.
Το 1860 υπέγραψε σύμβαση με την γαλλική εταιρεία της οποίας μέτοχος ήταν ο πρωην μηχανικός τον οποίο απασχολούσε η Οθωμανική αυτοκρατορία, στην οποία ανέθετε την συντήρηση όλων των υπαρχόντων φάρων της αυτοκρατορίας και την ανέγερση 16 νέων. Οριο χρονικό ανέγερσης των νέων φάρων ορίστηκε τριετία και μετά την τριετία θα εισέπραττε η εταιρεία το 78% των φαρικών τελών και το 22% θα επέδιδε στην αυτοκρατορία και τούτο για εικοσιπέντε χρόνια.
Εγιναν άλλες τρεις ανανεώσεις της συμφωνίας μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της την εταιρεία, με αυξομειώσεις των ποσοστών είσπραξης και ανάθεση στη δεύτερη ανέγερσης νέων φάρων.
Η τελευταία σύμβαση έγινε τον Ιανουάριο του 1913 και οι αλλεπάλληλες συμβάσεις έδιναν το δικαίωμα στην γαλλική εταιρεία εκμετάλλευσης των φαρικών δικαιωμάτων της Τουρκικής επικράτειας έως το 1950 (άρα και των Νέων Χωρών που ήδη είχε καταλάβει το Ελληνικό Κράτος). Η διοίκηση του φαρικού συστήματος των Νέων Χωρών, συνέχισε να ασκείται από την Κωνσταντινούπολη, αν και τα εδάφη αυτά ήταν υπό την κατοχή του ελληνικού στρατού.
Στην συνδιάσκεψη των Παρισίων μεταξύ Ελλάδας -Τουρκίας για διακανονισμό των οικονομικών και εδαφικών υποθέσεων που προέκυψαν από τους Βαλκανικούς πολέμους, η Ελλάδα έθεσε και το θέμα του φαρικού δικτύου επιθυμώντας να λύση το θέμα καταβάλλοντας στην Γαλλική Εταιρεία τις νόμιμες αποζημιώσεις που αξίωνε από την νέα κατάσταση που προέκυψε. Οι διαπραγματεύσεις κωλυσιεργούσαν και εν τω μεταξύ ξέσπασε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, ηρθε σε γνώση της ουδέτερης τότε ελληνικής κυβέρνησης από μεριάς Αγγλογάλλικών στρατευμάτων ότι κάποιος φαροφύλακας που υπηρετούσε στο φάρο Μούρτο της Ηπείρου διενεργούσε κατασκοπεία υπέρ της Τουρκίας. Η ελληνική Κυβέρνηση έστειλε επείγον τηλεγράφημα στους πρεσβευτές της σε Γαλλία και Τουρκία ότι προχωράει άμεσα στην παραλαβή των φάρων που βρισκόταν στην κατοχή της, και ζητούσε να στείλουν τα κράτη αυτά εκπρόσωπο για την απογραφή-παραλαβή και διοίκηση των φάρων από την Ελληνική κυβέρνηση και οι οικονομικές υποχρεώσεις θα τακτοποιηθούν όταν οι καταστάσεις το επιτρέψουν.
Ετσι και έγινε. Όρισε η Γαλλική εταιρεία εκπρόσωπό της, σύστησε η ελληνική Κυβέρνηση επιτροπή απογραφής – παραλαβής και με το πλοίο « ΑΥΡΑ» ξεκίνησαν με πρώτο σταθμό τη Θεσσαλονίκη.
Απόσπασμα του ημερολογίου του υπεύθυνου μηχανικού μέλους της επιτροπής παραλαβής φάρων νέων χωρών, Θεοδόση Μουλιανού από ΄Εφεσσο Μ.Ασίας, που αφορά την παραλαβή των φάρων της Λήμνου, βρίσκεται στα χέρια μου, ευγενική παραχώρηση της κόρης του μέσω κάποιου κοινού γνωστού.
Αντιγράφω από το ημερολόγιο:
1915
Ταξείδιον δια την παραλαβήν των φάρων των Νέων μερών της Ελλάδος.
Τρίτη 3 Μαρτίου. Αναχώρησις εκ Πειραιώς μετά το μεσονύκτιον.
Τετάρτη 4 » εν πλω με την «Αυραν» περί την 1η μ.μ. εφθάσαμεν εις Χαλκίδα.
Πέμπτη 5 » εις τας 11 ½ π.μ. άφιξις εις Θεσσαλονίκη, μ.μ. επίσκεψις του Λιμενάρχου.
Παρασκευή 6 » Εις Θεσσαλονίκην περιοδία ανά την πόλιν προ και περίπατον Αλυτ (δυσανάγνωστο).
Σάββατον 7 Μαρτίου ……..
Κυριακή 8
Δευτέρα 9
Τρίτη 10
Τετάρτη 11 Εις την Θεσσαλονίκην εμείναμεν ολόκληρον την ημέραν ένεκα εργασιών γραφικής κλπ.
Πέμπτη 12 Μαρτίου Εγένετο η καταμέτρησις και παραλαβή του Φάρου Καρά-μπουρνού ως και της Επανωμής.
Παρασκευή 13 Μαρτίου Αφιξις εις Κασσάνδραν εις τας 7π.μ. παραλαβή του Φάρου αναχώρησης την εσπέραν.
Σάββατο 14 Μαρτίου άφιξις εις Καβάλλαν εις τας 9 ½ π.μ. διανυκτέρευσης εν αυτή.
Κυριακή 15 Μαρτίου Μετάβασις εις Ελευθεράς και επιστροφή αυθημερόν εις Καβάλλαν.
Δευτέρα 16 Μαρτίου Παραλαβή του Φάρου Καβάλλας.
Τρίτη 17 Μαρτίου Επιβίβασης του νέου αντιπροσώπου και ένκα κακοκαιρίας μετάβασις εις Θάσον εις τας 3 μ.μ. όλην την ημέραν εκεί.
Τετάρτη 18 ΜαρτίουΑναχώρησις δια Σαμοθράκην όπου αφήσαμε την( κλεισιάδα ?) παραμονή όλη την ημέραν.
Πέμπτη 19 Μαρτίου άφιξης εις Ιμβρον και παραλαβή του φανού Κέφαλος. μ.μ. αναχώρησις δια Πλάκαν τηυς Λήμνου όπου διανυκτερεύσαμεν.
Παρασκευή 20 Μαρτίου καιρού μη επιτρέποντος μετ’εβημεν εις Κάστρον της Λήμνου, όπου και παρελάβομεν τον αυτόματον φανόν αυτού.
Σάββατον 21 Μαρτίου ένεκα του καιρού παραμονή εις Κάστρον της Λήμνου.
Κυριακή 22 Μαρτίου ημέρα του Πάσχα κακοκαιρία δυνατή.
Δευτέρα 23 Μαρτίου Ακόμη εις Κάστρον της Λήμνου ένεκα του καιρού.
Τρίτη 24 Μαρτίουυ αναχώρησις με κακοκαιρίαν εις Μούδρον.
Τετάρτη 25 Μαρτίου Μετάβασις εις τον ναόν δια την τελετήν της εορτής ο καιρός θαυμάσιος.
Πέμπτη 26 Μαρτίου Παραλαβή του φάρου Κόμπι και κατά την επιστροφήν του φάρου Σαγκράδο.
Παρασκευή 27 Μαρτίου Αναχώρησις εκ Μούδρου εις το ακροατήριο Πλάκα δια την παραλαβήν του Φάρου αυτού. Εκείθεν αναχώρησαντες περί την 3 μ.μ. εφθάσαμεν εις Τένεδον την 7η μ.μ. διανυκτερεύσαντες.
Σάββατον 28 Μαρτίου παραλαβή του Φάρου Γάιδαρος και του Φάρου Πούντα της Τενέδου αναχώρησις εκείθεν εις τας 2 της πρωίας δια Μυτιλήνην.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Οι Οθωμανοί φαροφύλακες αντικαταστάθηκαν και στη θέση τους τοποθετήθηκαν Έλληνες κυρίως άνδρες του πολεμικού ναυτικού, αλλά και απόμαχοι ναυτικοί του εμπορικού ναυτικού.
Δεν ήταν όλοι οι Οθωμανοί φαροφύλακες κακοί, υπήρξαν φαροφύλακες ευσυνείδητοι που αγαπούσαν την δουλειά τους, τους ναυτικούς και τον τόπο.
Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του φαροφύλακα του φάρου Σιγρίου Λέσβου, ο οποίος είχε γεννηθεί στο φάρο αυτό γιατί είχε διαδεχθεί τον πατέρα του επίσης φαροφύλακα του ίδιου φάρου. Στον περί τον φάρο χώρο είχε ενταφιασθεί ο πατέρας, η μάνα του και η γυναίκα του. Ο ίδιος με τις δυό κόρες του δεν είχε που να πάει μετά την απομάκρυνσή του από το φάρο.
Από τους φάρους της Λήμνου εκείνος του νησιού Κόμπι στην είσοδο του κόλπου του Μούδρου έχει καταρρεύσει στον σεισμό του 1968. Η αρχιτεκτονική του μορφή, όπως φαίνεται σε παλιότερες φωτογραφίες ήταν διαφορετική από αυτόν της Πλάκας. Η πρόσβαση στο νησί Κόμπι γίνεται μόνο με βάρκα και σπάνια όταν «τα νερά είναι τραβηγμένα» όπως λένε οι ναυτικοί, υπάρχει δίοδος που συνδέει το νησί με την απέναντι στεριά. Στο νησί Κόμπι υπάρχει και εξωκκλήσι.
Σημείωση
Στοιχεία για τις σημειώσεις αυτές άντλησα από το βιβλίο α. του Στυλιανού Εμμ. Λυκούδη Αντιπλοιάρχου Διευθυντού της υπηρεσίας Φάρων. Εκδοση της Εστίας το έτος 1917-1918. Β. Από το ημερολόγιο του Μολιανού Μηχανικού των Δημοσίων Ναυτικών Εργων (1915).
Ακολουθήστε το