Ξεναγήσεις στη Θεσσαλονίκη – Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Ξεναγήσεις στη Θεσσαλονίκη – Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Ανάμεσα στους πολλούς ιερούς ναούς της Θεσσαλονίκης εξέχουσα θέση έχει ο ναός του Αγίου Δημητρίου, στο κέντρο της πόλης. Είναι ο πολιούχος και προστάτης της Θεσσαλονίκης και έχει την προσωνυμία ο Μυροβλύτης. Η λατρεία του Αγίου Δημητρίου είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την ιστορία της πόλης και η πεποίθηση πως ο Άγιος τους προστατεύει και κατοικεί ανάμεσά τους είναι ευρύτατα διαδεδομένη στους Θεσσαλονικείς από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια ως και σήμερα.

Η πρόσβαση στο ναό είναι εύκολη για τον επισκέπτη. Βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, βόρεια της Ρωμαϊκής αγοράς μόλις 5 λεπτά με τα πόδια από την πλατεία Αριστοτέλους.

Η βασιλική του Αγίου Δημητρίου έχει μήκος 43,58 μέτρα και 33 μέτρα πλάτος, χωρίζεται με τέσσερις κιονοστοιχίες σε πέντε στοές και τα κιονόκρανα του στέφονται με επιθέματα. Ο φωτισμός στο μεσαίο και μεγαλύτερο κλίτος είναι άπλετος, οι κιονοστοιχίες επιβλητικές.

Το πλήθος των παραθύρων, ο πλούτος στην ποιότητα και την ποικιλία της γλυπτικής, τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια της ιστορίας της ζωγραφικής στο πέρασμα των αιώνων και καθιστούν το ναό ένα από τα σημαντικότερα χριστιανικά μνημεία.

Ο Άγιος Δημήτριος καταγόταν από αρχοντική οικογένεια της Θεσσαλονίκης. Ως νέος υπηρετούσε στον ρωμαϊκό στρατό με εξέχουσα σταδιοδρομία. Αφού ασπάστηκε τον χριστιανισμό, αφιέρωσε τη ζωή του στη διδασκαλία της νέας θρησκείας.

Ο τόπος που επέλεξε να διδάξει τον χριστιανισμό ήταν οι στοές στην Χαλκευτική Στοά, περιοχή γνωστή στη Θεσσαλονίκη μέχρι και σήμερα ως οδός Χαλκέων, εκεί που άκμασε η συντεχνία των χαλκέων.

Με διάταγμα που είχε υπογράψει ο αυτοκράτορας Γαλέριος την 1 Μαΐου 305 μ.Χ. καθιστούσε την διδασκαλία του χριστιανισμού παράνομη. Ο Άγιος Δημήτριος συνελήφθη και οδηγήθηκε μαζί με πολλούς χριστιανούς, στην περιοχή ανατολικά των ρωμαϊκών λουτρών όπου και θανατώθηκε αφού μαρτύρησε.

Πρώτιστα ο Γαλέριος είχε ζητήσει την θανάτωση του Νέστορα, χριστιανού φίλου του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος αφού έλαβε την ευλογία του Αγίου, κέρδισε σε μονομαχία τον Ρωμαίο Λυαίο. Ο Λυαίος ήταν ένας γιγαντόσωμος μονομάχος που προκαλούσε τους πολίτες της Θεσσαλονίκης στους αγώνες.

Ο τάφος του Νέστορα δεν είναι σαφές που ακριβώς βρίσκεται, εικάζεται όμως πως είναι σε σημείο ανατολικά του σταδίου του Γαλερίου, όπου ανακαλύφθηκε βυζαντινός τάφος. Το σώμα όμως του προστάτη τους, του Αγίου Δημητρίου οι χριστιανοί το έθαψαν στον τόπο που μαρτύρησε σε υπόγεια στοά, ακριβώς κάτω από τον σημερινό ναό.

Ο πρώτος ναός (οικίσκος) που χτίστηκε αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο ήταν ακριβώς πάνω από τον τάφο του, μετά το 313 που υπογράφτηκε το διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκίας από τον Μέγα Κωνσταντίνο.
Τότε ξεκινά και η διαμόρφωση της χριστιανικής παράδοσης στη Θεσσαλονίκη. Μετά την επίσκεψη και τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου στην πόλη, το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου είναι το αμέσως πιο σημαντικό γεγονός για τους πιστούς.

Στα μέσα του 5ου αι. λίγο μετά το 463, ο έπαρχος του Ιλλυρικού, ο Λεόντιος, αφού θεραπεύτηκε από ανίατη αρρώστια με θαύμα του Αγίου Δημητρίου νιώθοντας ευγνωμοσύνη, αποφάσισε και έχτισε στο ίδιο σημείο νέα Βασιλική μεγέθους ίσης με τον σημερινό ναό, πάνω στα ερείπια του παλιού λουτρού.

Η λατρεία προς τον Άγιο Δημήτριο και τα θαύματα του, σύντομα ξεπέρασαν τα όρια της Θεσσαλονίκης και έγιναν γνωστά σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η λατρεία του πολιούχου τους ξεπέρασε και αυτή ακόμη την λατρεία των Καβείρων και μετέτρεψε την Θεσσαλονίκη σε εξέχον πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Πυρκαγιά που ξέσπασε το 620 μ.Χ. καταστρέφει την πρώτη Βασιλική του Λεόντιου, σύντομα όμως χάρη σε δωρεές και τον υπερβάλλοντα ζήλο των Θεσσαλονικέων χριστιανών θα ανεγερθεί ξανά πεντάκλιτη βασιλική προς τιμή του Αγίου Δημητρίου, με ψηφιδωτά τα οποία δεν σώζονται πλέον, αλλά κυρίαρχη μορφή σε αυτά είχε ο άγιος ως προστάτης των παιδιών.

Λεηλασίες στο ναό σημειώθηκαν επίσης το 904 μ.Χ. από τους Σαρακηνούς ενώ αρπαγές καταγράφηκαν και το 1181 από τους Νορμανδούς, όταν κατέλαβαν την πόλη.

Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς ο ναός του Αγίου Δημητρίου παρέμεινε στα χέρια των Ελλήνων αφού ο εύπορος Θεσσαλονικεύς Λουκάς Σπαντούνης πλήρωνε επί 60 χρόνια βαρύτατο φόρο στους κατακτητές ώστε να παραμείνει ο ναός ως χώρος λατρείας του Αγίου.

Το 1481 στην αριστερή κιονοστοιχία τοποθετήθηκε εντός του ναού ο τάφος του Λουκά Σπαντούνη, μαρμάρινος αναγεννησιακού ρυθμού. Είναι ο μοναδικός τάφος που βρίσκεται μέσα στο ναό του Αγίου Δημητρίου.

Από το 1493 επί σουλτάνου Βαγιαζίτ Β΄ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί και παίρνει την ονομασία Κασημιέ Τζαμί, ενώ το κενοτάφιο του Αγίου μεταφέρεται στο βορειοδυτικό μέρος του ναού, απομονωμένο από τον υπόλοιπο χώρο λατρείας. Θα επαναλειτουργήσει σαν εκκλησία προς τιμή του Αγίου Δημητρίου με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912.

Μερικά χρόνια αργότερα το 1917 η μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά το κέντρο της πόλης και μαζί τον μεγαλοπρεπή ναό. Το έργο της αναστύλωσης του ναού ολοκληρώθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1949, ημέρα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου, όπου και παραδόθηκε οριστικά στους πιστούς.

Η μεγαλοπρέπεια του ναού δεν αφορά μόνο την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και τον πλούτο των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή του, αλλά στον ακλόνητο δεσμό της χριστιανικής πίστης, τις παραδόσεις και την ιστορία του Έθνους, που επί σειρά αιώνων κυριαρχεί και εκφράζεται στη Θεσσαλονίκη.

Η Θεσσαλονίκη από τα πρώτα χρόνια που επικράτησε η λατρεία του Αγίου αποκτά την επωνυμία “Η πόλις του Δημητρίου”.

Μύρο με θαυματουργές ιδιότητες, που άρχισε να αναβλύζει από τον τάφο του Αγίου μετά το θάνατό του, γίνεται αφορμή να επισκεφτούν το ναό και την πόλη χριστιανοί από μακρινές περιοχές ζητώντας να γιατρευτούν και να προσευχηθούν στον Άγιο. Σήμερα το σημείο αυτό είναι η Κρύπτη που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη και είναι προσβάσιμη από τους επισκέπτες. Βρίσκεται κάτω από τον κυρίως ναό και αποτελεί τμήμα παλαιότερου ρωμαϊκού λουτρού.

Ο Άγιος Δημήτριος υπέρμαχος και σωτήρας της Θεσσαλονίκης, όταν αυτή κινδυνεύει προστρέχει για την σωτηρία της και πάνω στις επάλξεις των τειχών πολλές φορές τον βλέπουν καβαλάρη να μάχεται για τους πιστούς του σε στιγμές μεγάλου κινδύνου. Για τους πιστούς της πόλης ο πιο βαρύς όρκος γίνεται στη χάρη του πολιούχου τους.

Οι γιορτές προς τιμή του αγίου καθιερώθηκαν από νωρίς και ξεκινούσαν από την 1η Οκτωβρίου ως τις 3 Νοεμβρίου. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αποτελούσε η θρησκευτική πομπή την παραμονή της εορτής του Αγίου Δημητρίου. Η πομπή που αναπαριστούσε την πορεία από τη σύλληψή του ως το τόπο μαρτυρίου του, ξεκινούσε από τις στοές που δίδαξε ο Άγιος κοντά στην Παναγία Χαλκέων, περνούσε την Εγνατία οδό, έφτανε ως την Αχειροποίητο και μετά τον εσπερινό κατέληγε αργά στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, για να ακολουθήσει ολονύκτια αγρυπνία.

Το διάστημα 20-27 Οκτωβρίου τελούνταν τα Δημήτρια, μια εμποροπανήγυρη που προσέλκυε εμπόρους και προσκυνητές από ολόκληρη την Ευρώπη με πλήθος εκθεμάτων και αγαθών προς αγοραπωλησία.

Σαν θεσμός τα Δημήτρια επανήλθαν τη δεκαετία του 1960 με πολιτιστικό χαρακτήρα και πλήθος δρώμενων λαμβάνουν χώρα, στην πόλη της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια τους.

Τηλέφωνο για πληροφορίες:  2310270008