Ξενάγηση στη Θεσσαλονίκη – Λευκός Πύργος

Ξενάγηση στη Θεσσαλονίκη – Λευκός Πύργος

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Η επίσκεψη στον Λευκό Πύργο μπορεί να συνδυαστεί την ίδια μέρα με μια σύντομη γνωριμία της πόλης, είτε με τα καραβάκια, που ξεκινούν μπροστά από αυτόν και κάνουν τη θαλάσσια βόλτα μέσα στον κόλπο, είτε με τα κόκκινα διώροφα λεωφορεία sightseeing, που περιηγούνται τα κυριότερα αξιοθέατα μνημεία κλπ. της πόλης σε διάρκεια 60-80 λεπτών.

Παλιά το όνομα του Λευκού Πύργου ήταν Κανλί Κουλέ (Πύργος του αίματος).Χτίστηκε το 1535 επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή και αρχικά ονομάστηκε Πύργος των Λεόντων γιατί τα πυροβόλα του έδιναν όψη θηρίου. Έχει 6 ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο. Το σύγχρονο όνομά του το πήρε όταν ένας εβραίος κατάδικος, ο Nathan Guidili, τον ασβέστωσε με αντάλλαγμα την ελευθερία του, το 1891.

Σήμερα είναι λαογραφικό μουσείο με μικρά κλιπάκια σε κάθε όροφο για την ιστορία της πόλης. Στεγάζει τη νέα μόνιμη έκθεση που αφορά τη Θεσσαλονίκη από την εποχή της ίδρυσής της το 315 π.Χ. μέχρι τις μέρες μας. Η έκθεση παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο όψεις της ιστορίας της πόλης, που τη δια­κρίνει η μακραίωνη, αδιάσπαστη ιστορική παρουσία της.

Διαθέτει μηχανήματα αυτόματης ηχητικής ξενάγησης (audio guides) εκτός από τα αγγλικά, να ξεναγηθεί και σε τρεις ακόμη γλώσσες, στα ρωσικά, τα τουρκικά και τα γερμανικά.

Άτομα με κινητικά προβλήματα μπορούν να ξεναγηθούν εικονικά στους πληροφοριακούς σταθμούς του ισογείου. Ο περιορισμένος χώρος και η εσωτερική διαμόρφωση του μνημείου, καθώς και η ανάγκη διατήρησης σταθερών κλιματικών συνθηκών επιβάλλουν ορισμένο αριθμό επισκεπτών ταυτόχρονα, με ανώτατο όριο τα 70 άτομα, και δεν επιτρέπουν τη λειτουργία βασικών υποδομών, όπως τουαλέτες, αναψυκτήριο, βεστιάριο και φύλαξη αποσκευών. Διατίθεται ακουστική ξενάγηση στα αγγλικά.

Ο Λευκός Πύργος είναι οχυρωματικό έργο οθωμανικής κατασκευής του 15^ου αιώνα. Γύρω από τον πύργο υπήρχε χαμηλός οκταγωνικός περίβολος (προτείχισμα) με τρεις επίσης οκταγωνικούς πύργους, το οποίο κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αι. Ο περίβολος αυτός χρησίμευε κυρίως για να προστατεύει τον Πύργο από τη θάλασσα αλλά θεωρείται πιθανή η χρήση του και για την τοποθέτηση βαρέων πυροβόλων τα οποία θα έλεγχαν την ακτογραμμή και το λιμάνι.

Επειδή πολύ συχνά η όψη του Πύργου βαφόταν με αίμα και υπήρχαν πολλά θύματα από Οθωμανούς βασανιστές και εκτελεστές αλλά και εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους, εκείνη την περίοδο μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα ο Πύργος είχε ονομαστεί «Πύργος του Αίματος». Όταν οι Έλληνες κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη το 1912 κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, ο Πύργος είχε λευκό χρώμα, όπως και ονομάστηκε, γεγονός που συμβόλιζε τον καθαρισμό.

Το 1912 μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το μνημείο περιήλθε στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου και στην κορυφή του υψώθηκε η ελληνική σημαία με ιστό το κεντρικό κατάρτι, λάφυρο-τρόπαιο από το βυθισμένο στον Θερμαϊκό, από το τορπιλοβόλο Τ-11 του Νικολάου Βότση, τουρκικό θωρηκτό «Φετίχ-Μπουλέν». Το Ναυτικό, λόγω της καίριας θέσης της Θεσσαλονίκης και του Λευκού Πύργου, εγκατέστησε σταθμό ασυρμάτου τύπου σπινθήρα (spark transmitter) με κεραία τον ιστό της σημαίας του Λευκού Πύργου.

Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Λευκός Πύργος στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 χρησιμοποίησαν έναν όροφό του για τη φύλαξη αρχαιοτήτων από αρχαιολογικές εργασίες στη ζώνη ευθύνης του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος. Τα επόμενα χρόνια, μέχρι και το 1983 χρησιμοποιήθηκε ως χώρος εγκατάστασης της αεράμυνας της πόλης, ως εργαστήριο Μετεωρολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ως έδρα των συστημάτων Ναυτοπροσκόπων της πόλης.

Από το 1983 έως το 1985, η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων συντήρησε και το αναστήλωσε, εσωτερικά αλλοιωμένο από τις επεμβάσεις που προκλήθηκαν από τις διάφορες χρήσεις των νεότερων χρόνων, μνημείο και το διαμόρφωσε ενόψει των εορτασμών για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης, σε εκθεσιακό χώρο με σκοπό να στεγάσει μια μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στη βυζαντινή ιστορική περίοδο της πόλης. Η αναστήλωσή και μετατροπή του πύργου σε εκθεσιακό κέντρο βραβεύτηκε το 1988 από την Europa Nostra.

Από το 1985 έως το 1994 λειτούργησε η μόνιμη έκθεση «Θεσσαλονίκη: Ιστορία και Τέχνη». Το 1994 άνοιξε το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και τα εκθέματα άρχισαν να μεταφέρονται σταδιακά σε αυτό. Το 2001 παρουσιάστηκε στο Λευκό Πύργο η έκθεση «Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο» στο πλαίσιο του δικτύου τριών εκθέσεων με το γενικό τίτλο «Ώρες Βυζαντίου, Έργα και Ημέρες στο Βυζάντιο».

Ο Λευκός Πύργος είναι κυλινδρική κατασκευή με ύψος 33,9 μέτρα και διάμετρο 22,7 μέτρα. Έχει έξι ορόφους, οι οποίοι επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά και σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο. Με αυτό τον τρόπο, σε κάθε όροφο υπάρχει μια κεντρική κυκλική αίθουσα διαμέτρου 8,5 μέτρων, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου. Ο έκτος όροφος έχει μόνο κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν ένα δώμα με θέα του τοπίου γύρω από τον πύργο. Η ύπαρξη τουαλετών, τζακιών και αγωγών καπνού υποδηλώνει πως ο πύργος προοριζόταν όχι μόνο ως αμυντικό έργο αλλά και ως στρατιωτικό κατάλυμα.

Ο επισκέπτης από την ταράτσα της κορυφής έχει ωραία θέα της πόλης και του Θερμαϊκού Κόλπου, μέχρι τον Όλυμπο και τα Πιέρια.

Στην προβλήτα είναι τα καραβάκια για μια θαλάσσια βόλτα 30 λεπτών μέχρι το Μέγαρο Μουσικής και το λιμάνι.

Επίσης δίπλα στο Λευκό Πύργο είναι η αφετηρία των ανοιχτών διώροφων κόκκινων λεωφορείων Sightseeing (Hop On – Hop Off) με εισιτήριο 10 ευρώ, ή το αστικό Νο 50 με 2 ευρώ, για μια περιήγηση μιας ώρας των σημαντικότερων μνημείων της πόλης (κάνει 8-10 στάσεις στο καθένα).

Ακριβώς απέναντι απ’ το Λευκό Πύργο είναι τα κτίρια του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, η Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών και το Βασιλικό Θέατρο.

Και λίγο πιο πέρα, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και η νέα παραλία, όπου κάνουν τον περίπατο τους οι Θεσσαλονικείς.

Ο Λευκός Πύργος έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες, όπως λ.χ. τον Γιώργο Ζαμπέτα στο τραγούδι του «Στον Λευκό τον Πύργο»:

https://youtu.be/5ypX6ggketc

Είχα πάει τσάρκα στη Θεσσαλονίκη
και τριγυρνούσα στην ακροθαλασσιά
ξαφνικά στο πλάι, να με προσπερνάει
είδα μια ωραία Σαλονικιά

Μέσα σε δυο μήνες βάλαμε στεφάνι
στον Άγιο Δημήτρη έγινα γαμπρός
κι από Αθηναίος, μέσα σε δυο μήνες
έγινα, ρε μάγκα, Σαλονικιός

Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της
είχε κι ένα σπίτι στην Καλαμαριά
από το Βαρδάρη ήταν η μαμά της
πάππου προς πάππο Σαλονικιά.