Άφκος Λήμνου ένα προιόν της λημνιακής γαστρονομίας

Άφκος Λήμνου η Λημνιά φάβα

Η λέξη φάβα δεν εκπροσωπεί γεωργικό είδος αλλά τρόπο μαγειρέματος και σημαίνει τον πολτό που έχει προκύψει από τον βρασμό των σπασμένων κοτυληδόνων διαφόρων οσπρίων. Η φάβα παρασκευάζεται από κουκιά (Visia faba) όπως στη Μάνη, από μπιζέλι (Pisum sativum) όπως στη Σχοινούσα και την Αμοργό, από το λαθούρι το ωχρό (Lathyrus ochrus) όπως στη Λήμνο, τη Σκύρο, την Ευβοία και την Κάρπαθο, από το λαθούρι, το κλύμενο (Lathyrus clynemum), η γνωστή φάβα Σαντορίνης, και από το λαθούρι το κοινό (L. sativus) όπως το λαφύρι της Λήμνου και η φάβα Φενεού.

Ένα αξιόλογο εύρημα της αποστολής του 2010 ήταν η συλλογή σπόρου άφκου, που τότε ήταν σχετικά άγνωστος, με τον οποίο παρασκευάζουν το τοπικό έδεσμα, τη λημνιά φάβα.

Ο άφκος παρασκευάζεται από τον καρπό (τις κοτυληδόνες και είναι ένα είδος του λαθουριού,  το L. ochrus (L) D.C. Η λέξη άφκος [ο] ετυμολογείται: “από τα αρχαία [‘ο] αύχος, -ου, πρβ. “Αϋχος κουφότερος τούτων και ευπεπτότερος εστί εις τροφήν” [ …]. Η ονομασία του είδους ως “ochrus”, δηλαδή ωχρό, έχει σχέση με το χρωματισμό του άνθους που είναι λευκοκίτρινο. Η σύγκριση των μορφολογικών χαρακτηριστικών του άφκου με άλλους πληθυσμούς του ίδιου είδους από τη Σκύρο, την Εύβοια και την Άνδρο έδειξαν ότι ο άφκος από τη Λήμνο αποτελεί διακριτή τοπική ποικιλία. Σε κάποιο δείγμα “άφκου” βρέθηκε και σπόρος μπιζελιού. Κάποιοι αγρότες το συγκαλλιεργούν με τον άφκο, γιατί γλυκαίνει τη φάβα. Άλλωστε και οι αρχαίοι γνώριζαν το μπιζέλι (ως πίσος] και το αναμείγνυαν με φακούς (φακές) και με αφάκας (άφκον). Σήμερα, κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι έχει ξεμείνει ως ζιζάνιο και το απομακρύνουν. Ενδιαφέρουσα είναι η εργασία των Σαλαμουσά κ .ά., που πειραματίστηκαν στην εκλεκτικότητα δύο ζιζανιοκτόνων σε καλλιέργεια άφκου. Η έκταση της καλλιέργειας του άφκου αρχίζει και επεκτείνεται τα τελευταία χρόνια, μετά τις ομιλίες και παρεμβάσεις του Εργαστηρίου ΒΦ  και ΓΠ του ΓΠΑ, το προϊόν τυποποιείτε και διατίθεται στο εμπόριο.

Το δεύτερο γεωργικό είδος από το οποίο παρασκευάζουν φάβα στη Λήμνο είναι το “λαθύρι”, η “λαφύρι” ή “λαθούρι”. Σύμφωνα με τον Παξιμαδά “Λαθούρ΄” (λαθούρι” [το] είδος οσπρίου σχήματος φακής, […] . Είναι γνωστό επίσης στο νησί ως έδεσμα της Μεγάλης Εβδομάδας.

Το λαφύρι είναι διαφορετικό από τον άφκο και ανήκει σε ένα διαφορετικό βοτανικό είδος λαθουριού, το Lathyrus sativus L. Η καλλιέργεια του δεν είναι τόσο διαδομένη όσο του άφκου αλλά καλλιεργείται σε ορισμένα