Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα- Θεσσαλονίκη

Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα

(Μια σειρά με τα μέρη που επισκέφτηκε) – Θεσσαλονίκη

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Όταν ο Παύλος και ο Σίλας έφτασαν στη Θεσσαλονίκη ήταν φθινόπωρο του 49. Κοντά στο λιμάνι υπήρχε συναγωγή, όπως μας πληροφορεί το ιερό βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων. Πήγαν εκεί και κήρυτταν αποσπάσματα από την Αγία Γραφή, από την Παλαιά Διαθήκη, που αναφέρει ότι ο Ιησούς έπρεπε να σταυρωθεί και να αναστηθεί από τους νεκρούς. Μερικοί άνθρωποι πίστεψαν και έγιναν μαθητές του Παύλου και του Σίλα καθώς και αρκετές γυναίκες που ξεχώρισαν στην κοινωνία της πόλης. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πόσοι ήταν οι πρώτοι Χριστιανοί αλλά γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι ιδρύθηκε εκκλησία στη Θεσσαλονίκη. Αυτό βεβαιώνεται κι από το ότι αργότερα ο Παύλος έστειλε επιστολή στους Θεσσαλονικείς – που περιλαμβάνεται στην Βίβλο, στην Καινή Διαθήκη.

 

Σύντομα, λόγω της δραστηριότητας του Παύλου, άρχισαν να δημιουργούνται προβλήματα και προκλήθηκαν ταραχές όπως ακριβώς συνέβη στους Φιλίππους. Έτσι, τη νύχτα ο Παύλος και ο Σίλας έφυγαν από την πόλη.

Αυτά είναι τα μόνα γνωστά στοιχεία για την παραμονή του στη Θεσσαλονίκη.

Σύμφωνα με την υπάρχουσα παράδοση, καθώς έφευγε βιαστικά, κυνηγημένος από τους συμπατριώτες του, βγήκε από ένα ψηλό σημείο στην άνω πόλη, στα τείχη (πιθανότατα από μια μικρή πόρτα) όπου αργότερα ιδρύθηκε η μονή Βλατάδων.

 

Ανατολικά της θέσης που σήμερα βρίσκεται η μονή Βλατάδων ήταν μια πηγή. Λέγεται ότι σταμάτησε εκεί για να πιει λίγο νερό. Κάθε χρόνο στην πηγή αυτή, που είναι γνωστή ως «αγίασμα του Αποστόλου Παύλου», ο κόσμος τιμούσε τον Απόστολο. Στο μέρος αυτό χτίστηκε και μια εκκλησία προς τιμήν του και έγινε γνωστό το Αγίασμα. Σήμερα, μια σύγχρονη επιβλητική εκκλησία είναι η απόδειξη ότι ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη, κήρυξε εκεί και έφερε τους Έλληνες κοντά στον Χριστιανισμό.

 

Αν και οι Φίλιπποι είναι η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που δέχτηκε το μήνυμα του Ευαγγελίου, η εκκλησία της Θεσσαλονίκης είναι η πρώτη χρονικά που δέχτηκε τις δύο πρώτες επιστολές του Αποστόλου Παύλου που αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη.

Ο Παύλος επέλεξε πόλεις που διακρίνονταν για τη σημαντική γεωγραφική τους θέση και για την εμπορική τους κίνηση, από όπου μπορούσαν εύκολα να σταλούν στις μικρότερες.

 

Την εποχή που ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη η θρησκευτική ζωή της πόλης ήταν έντονη και ποικίλη. Λατρεύονταν πολλές θεότητες, όπως ο Απόλλωνας, ο Δίας, η Αφροδίτη, ο Ασκληπιός, οι Διόσκουροι, ο Ηρακλής, ο Διόνυσος, καθώς και ανατολικές όπως η Ίσις και ο Σέραπις.

Ο Παύλος ξεκίνησε το κήρυγμά του από την εβραϊκή συναγωγή.

Το κήρυγμά του βρήκε περισσότερη απήχηση στους Έλληνες πολίτες της πόλης. Η πρώτη χριστιανική κοινότητα αποτελούνταν κυρίως από τους «σεβαστούς Έλληνες». Ανάμεσά τους πολλές γυναίκες από τις ανώτερες τάξεις της πόλης. Μερικοί από αυτούς ήταν ο Αρίσταρχος, ο Γάιος Σέκουνδος, τους οποίους ο Λουκάς αναφέρει ως συνεργάτες του Παύλου από τη Θεσσαλονίκη.

 

Ο Παύλος έμεινε στη Θεσσαλονίκη «τρία Σάββατα», δηλαδή από 16 έως 27 ημέρες, ενώ σε μια επιστολή του προς τους Θεσσαλονικείς υπονοεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, το οποίο πολλοί υπολογίζουν 2-3 μήνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Παύλος είχε χρόνο να εργαστεί, να λάβει βοήθεια από τους Φιλιππίσιους και να κηρύξει.

 

Η συχνή παρουσία στην πόλη ρητόρων, μάγων, φιλοσόφων κάθε ειδικότητας, δημιουργούσε κάποια δυσπιστία απέναντί τους. Ήταν αναπόφευκτο οι κάτοικοι να θεωρήσουν τον Παύλο ότι ανήκε στην ίδια κατηγορία και να εκφράσουν τις επιφυλάξεις τους για την καθαρότητα των προθέσεών του.

Βρέθηκαν κάποιοι Εβραίοι, οι οποίοι αντέδρασαν και άρχισαν να συκοφαντούν τους Αποστόλους με κραυγές. Τους αναζήτησαν ακόμη και στο σπίτι του Ιάσωνα, και επειδή δεν τους βρήκαν εκεί, έφεραν τους Ρωμαίους άρχοντες της πόλης, κατηγορώντας τους ότι συνωμοτούσαν εναντίον του αυτοκράτορα.

Μετά από αυτό, οι Χριστιανοί βοήθησαν τον Παύλο και τον Σίλα να διαφύγουν στη Βέροια. Εκεί πήγε μετά από λίγο και ο Τιμόθεος.

 

Η βίαιη απομάκρυνση του Παύλου από τη Θεσσαλονίκη άφησε το έργο του ανολοκλήρωτο. Η σκέψη του ήταν συνεχώς στους νέους χριστιανούς της Θεσσαλονίκης και γι’ αυτό έστειλε εκεί τον Τιμόθεο από την Αθήνα. Η επιστροφή του Τιμόθεου από τη Θεσσαλονίκη και τα καλά νέα που έφερε έδωσαν κουράγιο, παρηγοριά, δύναμη και ηθικό στον Παύλο και τους συνεργάτες του να ξεπεράσουν αργότερα παρόμοιες δυσκολίες στην Κόρινθο.

 

Η πόλη της Θεσσαλονίκης είναι ένας από τους κύριους σταθμούς όχι μόνο για το κήρυγμα του Παύλου αλλά και για ολόκληρη την πνευματική ιστορία της Ευρώπης.

Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο στρατηγός Κάσσανδρος για να πάρει το θρόνο της Μακεδονίας παντρεύτηκε την αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τη Θεσσαλονίκη, προς τιμήν της οποίας ίδρυσε την πόλη, συγκεντρώνοντας 26 χωριά γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του ελληνικού στρατού το 1922, με τη Συνθήκη της Λωζάνης εγκαταστάθηκαν στην πόλη Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Η εισροή προσφύγων ήταν τόσο έντονη που απαιτούσε την ίδρυση νέων, αποκλειστικά προσφυγικών συνοικιών και οικισμών, όπως η Νεάπολη (στα βόρεια της πόλης) και η Καλαμαριά (στα ανατολικά).

 

Το 1925 ιδρύθηκε πανεπιστήμιο, το οποίο αργότερα (1954) μετονομάστηκε σε Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προς τιμήν του φιλοσόφου Αριστοτέλη και σήμερα είναι ένα από τα μεγαλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα.

Το 1926 εγκαινιάστηκε η πρώτη Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης.

Σήμερα, η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας με πληθυσμό περίπου 1.500.000 κατοίκους, και συχνά αναφέρεται ως «Νύφη του Θερμαϊκού» και «Συμπρωτεύουσα της Ελλάδας».

Το διεθνές αεροδρόμιο της την καθιστά μια ωραία πύλη προς το βόρειο και κεντρικό τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς και προς τα Βαλκάνια.

 

Σήμερα η Θεσσαλονίκη είναι μια όμορφη πόλη, χτισμένη στη βαθύτερη εσοχή του Θερμαϊκού κόλπου, σημαντικό οικονομικό και εμπορικό κέντρο.

Παρά τους πολυάριθμους κατακτητές και καταστροφές που έχει υποστεί, κατάφερε να διατηρήσει τον χαρακτήρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανά τους αιώνες.

 

Μόνο ελάχιστα ίχνη της κλασικής περιόδου της πόλης σώζονται ακόμη, καθώς οι διαδοχικές καταστροφές και οι πολλοί διαφορετικοί άρχοντες της πόλης αλλοίωσαν πέρα από κάθε αναγνώριση τα ερείπια της αρχαίας πόλης.

Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο η Θεσσαλονίκη ανακηρύχθηκε ελεύθερη πόλη και η Εγνατία Οδός της έφερε ευημερία και σημαντικό οικονομικό πλούτο.

Η «μητρόπολη» της Μακεδονίας, όπως τη χαρακτήρισε ο ιστορικός Στράβων, ήταν η πλουσιότερη και πολυπληθέστερη πόλη της Μακεδονίας, με περισσότερους από διακόσιες χιλιάδες κατοίκους, Έλληνες, Ρωμαίους και Εβραίους.

Η γύρω περιοχή ήταν πλούσια σε αγροτική παραγωγή, ενώ η θέση της διευκόλυνε το εμπόριο και τις επικοινωνίες, τόσο στη θάλασσα όσο και στη στεριά. Η Via Egnatia εξασφάλιζε τον απόλυτο στρατηγικό έλεγχο και διευκόλυνε την οικονομική ανάπτυξη όλης της Μακεδονίας.

 

Στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη υπάρχουν τρία μέρη που θυμίζουν το πέρασμα του Αποστόλου Παύλου και την παραμονή του στην πόλη:

 

1) Ο δρόμος που ξεκινά από την σημερινή λεωφόρο Εγνατία Οδό και από την Αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα) ως Δημητρίου Γούναρη. Ο δρόμος αυτός παρακάμπτει την καμάρα και επίσης λίγο πιο πάνω από τη Ροτόντα, συνεχίζει ως την οδό Αγίου Γεωργίου. Και αφού διασταυρωθεί με την οδό Αρμενοπούλου. συνεχίζει ανηφορικά προς την Άνω Πόλη με τα κάστρα ως οδός Αποστόλου Παύλου.

Μετά από διασταύρωση με την οδό Αγίου Δημητρίου. περνά από την κατοικία του Κεμάλ Ατατούρκ (που σήμερα είναι μουσείο και τουρκικό προξενείο). Περνώντας από το Σπίτι του Πασά και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου Ορφανού, καταλήγει στην πλατεία Καλλιθέας με το μικρό πάρκο.

Από την εποχή της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα (1949) μέχρι σήμερα αυτή η διαδρομή φέρει το όνομα του Αποστόλου Παύλου. Είναι ανηφορική, περίπου 2 χλμ, και αρκετά κουραστική.

 

Πολλοί αναρωτιούνται πού να βρισκόταν το σπίτι του Ιάσονα, όπου φιλοξενήθηκε ο Απόστολος Παύλος τις τρεις εβδομάδες της παραμονής του στη Θεσσαλονίκη. Ο Ιάσονας αναφέρεται δύο φορές στην Καινή Διαθήκη, μία στις Πράξεις των Αποστόλων και τη δεύτερη στην προς Ρωμαίους Επιστολή, όπου ο Παύλος αναφέρει τον Ιάσονα με αυτούς που απηύθυναν χαιρετισμούς στους παραλήπτες της Επιστολής.

Ο Ιάσονας ήταν ένας εξελληνισμένος Εβραίος που, όπως συνέβαινε συνήθως στη Διασπορά, είχε εξελληνίσει το εβραϊκό του όνομα (ίσως Ιωσήφ). Επομένως το σπίτι του θα έπρεπε να ήταν εντός των ορίων της εβραϊκής κοινότητας και σε κεντρικό σημείο της πόλης. Είναι απίθανο το σπίτι του να βρισκόταν στην Άνω Πόλη κάπου γύρω από το μοναστήρι των Βλατάδων, γιατί ο Παύλος, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, δούλευε κατά την παραμονή του στην πόλη για να μην επιβαρύνει κανέναν (Α’ Θεσ. 2:9). και Β’ Θεσ. 3: 8). Έτσι το σπίτι του Ιάσονα δεν μπορούσε να απέχει πολύ από το εμπορικό κέντρο της πόλης εκείνη την εποχή, δηλαδή την Αγορά. Ο Ιάσονας είχε την οικονομική δυνατότητα να πληρώσει το «επαρκές» ποσό για την απόλυση του Παύλου και των συντρόφων του αλλά και τη δυνατότητα να φιλοξενήσει τόσους ανθρώπους (Παύλο, Σίλα και ίσως τον Τιμόθεο), άρα ήταν πλούσιος και ανήκε στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Από το σπίτι αυτό, που ήταν μέσα ή κοντά στο κέντρο της πόλης και της Αγοράς, έφυγε ο Παύλος, ακολουθώντας προφανώς τον δρόμο ανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου, περνώντας στη συνέχεια από την κρήνη της εκκλησίας της μονής Βλατάδων στην Άνω Πόλη με τα κάστρα.

 

3) Η Εβραϊκή Συναγωγή. Η προφορική παράδοση έχει συνδέσει το όνομα του Παύλου με το βόρειο παρεκκλήσι της Ιεράς Μονής Βλατάδων, όπου τιμάται στο όνομα των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, επειδή, σύμφωνα με την παράδοση, έχει κηρύξει εκεί ο Παύλος. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι ο Παύλος πέρασε από εκείνο το σημείο ενώ έφευγε από την πόλη και στάθηκε εκεί για να ξεκουραστεί και να δροσιστεί από μια κοντινή πηγή. Η κρήνη έγινε από τότε γνωστή ως Αγίασμα του Αποστόλου Παύλου και στην περιοχή κοντά στο Δημοτικό Νοσοκομείο, στους πρόποδες του Κεδρινού λόφου (σήμερα Σειχ-σου) ανεγέρθηκε το 1920 ένας ναός αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο.

Ο περιηγητής R. Pocock (1740) αναφέρει μια δεύτερη εκκλησία (πιθανώς κρύπτη), μη επισκέψιμη, κάτω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, την οποία δεν κατονομάζει αλλά λέει ότι δίδαξε εκεί ο Απόστολος Παύλος.

Τέλος, μια άλλη παράδοση διάχυτη στις περιγραφές πολλών περιηγητών εφιστά την προσοχή σε μια τετράγωνη πέτρινη σκαλωτή πέτρινη βάση από πράσινο μάρμαρο που αρχικά βρισκόταν στην εκκλησία και τώρα βρίσκεται στην αυλή, σύμφωνα με την παράδοση. ένα βήμα από εκεί που κήρυξε ο Απόστολος Παύλος.

 

Η Εβραϊκή Συνοικία πρέπει να ήταν κάπου ανάμεσα στην Πύλη Λιτάι και τον ναό του Αγίου Δημητρίου. Ωστόσο, η τοποθεσία κάτω από το ναό του Αγίου Δημητρίου δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ότι φιλοξένησε κήρυγμα του Παύλου, επειδή οι ανασκαφές εκεί αποκάλυψαν μόνο τα ερείπια ενός ρωμαϊκού λουτρού και τίποτα που να θυμίζει εβραϊκό χώρο λατρείας.

 

Πρέπει ωστόσο να ληφθεί υπόψη ότι οι εχθρικές εισβολές και οι διαδοχικές φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πυρκαγιές) που έπληξαν την πόλη με την κορύφωση της μεγάλης πυρκαγιάς του 1917, που κατέστρεψε σχεδόν ολόκληρη την εβραϊκή συνοικία, δεν άφησαν πολλά περιθώρια

Η παντελής απουσία οικοδομικών λειψάνων, επιγραφικών δεδομένων ή άλλων κινητών ευρημάτων, καθώς και η αδυναμία παροχής συγκεκριμένων πληροφοριών στα κείμενα της εποχής του Παύλου ή λίγο αργότερα για την ακριβή θέση των βημάτων του Αποστόλου μας αναγκάζουν να αναζητήσουμε νεότερες προφορικές παραδόσεις και γραπτές πηγές. για τον τόπο όπου πρωτοακούστηκε ο Λόγος του Θεού σ’ αυτήν την μεγάλη πόλη.

 

Πάντως, οι καρποί της διδασκαλίας του, ορατοί μέσα από το πλήθος των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων της πόλης, κρατούν τον Παύλο ζωντανό 2000 χρόνια μετά. Μια νεώτερη μαρτυρία αναφέρεται σον ναό λίγο έξω (120 μ.) από τα δυτικά τείχη στο ύψος περίπου της πύλης Λιταίου, στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, ο οποίος (ναός) αποδίδεται στον ναό των μαρτύρων της Αγάπης, Ειρήνη και Χιώνη από την ιστορικό ερευνήτρια Μακροπούλου. Αρχικά ήταν οικιακός ναός, ο οποίος βέβαια χρονολογήθηκε στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα με βάση ένα χρηματικό εύρημα, υποδηλώνοντας έτσι την επιβίωση ενός χαρακτηριστικού πρώϊμου λατρευτικού κτηρίου. Πιθανό αυτό το κτίριο να είναι η παλαιότερη μαρτυρία για τη συγκρότηση μιας οργανωμένης παλαιοχριστιανικής κοινότητας όπου μπορούσε κανείς να ακούσει ακόμα τα βήματα του αποστόλου.

Σήμερα το Εβραϊκό Μουσείο βρίσκεται δίπλα στη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Μηνά στο κέντρο της πόλης.

 

Υπάρχουν πολλά αξιοθέατα στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν πολλά μνημεία από όλο το φάσμα του ιστορικού χρόνου, ρωμαϊκό, παλαιοχριστιανικό και βυζαντινό. Τα κυριότερα χρονολογούνται από τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους και περιλαμβάνουν τη Ρωμαϊκή Αψίδα του Γαλέριου (Καμάρα), τη Ρωμαϊκή Αγορά, το Μνημείο της Ροτόντας (εκκλησία στον Άγιο Γεώργιο), την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (πολιούχου), πολλές άλλες βυζαντινές εκκλησίες, και το Μεσαιωνικό Κάστρο και τα τείχη του Γεντί Κουλέ στην Άνω Πόλη.

Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία είναι ο Λευκός Πύργος, που βρίσκεται στον περίφημο παραλιακό δρόμο της πόλης, αποτελώντας ένα ενδιαφέρον λαογραφικό μουσείο.

Καθώς η Θεσσαλονίκη βρίσκεται γεωγραφικά σε κεντρικό σημείο, αποτελεί βάση εκδρομών σε μέρη όπως η χερσόνησος της Χαλκιδικής, το Άγιο Όρος («ιερό βουνό» – ένα αυτοδιοίκητο κράτος με 20 μοναστήρια), το αρχαίο Δίον, ο Όλυμπος και τα Μετέωρα (μοναστήρια). πάνω σε τεράστιους βράχους).

Από τα σύγχρονα μνημεία, το πιο αναγνωρίσιμο είναι ο Πύργος του ΟΤΕ (τηλεπικοινωνίες) στην είσοδο της Διεθνούς Έκθεσης (χτίστηκε το 1969 για να στεγάσει το Περίπτερο του ΟΤΕ).