Τρεις θεατρολόγοι, η Φανή Παϊτάκη, η Δανάη Γκουτκίδου και ο Αποστόλης Κόκκαλης, και οι τρεις γύρω στα 28, είναι παρέα από τα φοιτητικά τους χρόνια και, μαζί με τον λίγο μεγαλύτερό τους μουσικό Γιώργο Κασαβέτη, συναποτελούν τη μουσικοθεατρική ομάδα «παράλληλος 25». Συστήθηκαν το 2018 από τη Λήμνο, το νησί της Φανής, με την παράσταση «Πες μου παππού» που αφουγκράστηκε την καθημερινότητα των νησιωτών.

«Στην πρώτη μας παράσταση πήραν μέρος 25 άτομα. Από 12 μέχρι πάνω από 70 χρόνων. Εγινε της τρελής. Αλλά ήταν εντυπωσιακή η σύμπνοια που υπήρχε…». Κάπως έτσι γίνεται το θέατρο συμμετοχικό και αφορά τις ζωές των ανθρώπων ενός τόπου. Και έπεται συνέχεια.

Διότι τούτη τη φορά, έπειτα από πρόσκληση της δημάρχου του Αη Στράτη, θα παρουσιάσουν το «Santo Strati» στο νησί: μια περιηγητική περφόρμανς που θα σεργιανίσει τους θεατές στα σοκάκια του παλαιού και του νέου οικισμού, ταξιδεύοντάς τους ταυτόχρονα στην ιστορία του Αη Στράτη.

Με όχημα τα αυτοβιογραφικά βιώματα-αφηγήσεις των νησιωτών και τη μελέτη ιστορικών ντοκουμέντων η διαδραστική βόλτα θα κάνει στάσεις σε τοπόσημα-σταθμούς και με αρωγό αρχειακό, οπτικοακουστικό υλικό και πολυμέσα θα αναδείξει την πολιτιστική και πολιτική ιστορία του τόπου. Για την πολυεπίπεδη περιπλάνηση μας μιλούν η Δανάη, ο Αποστόλης και η Φανή.

● Πώς δουλεύετε;

Η Φανή, που είναι από τη Λήμνο, παίρνει τις συνεντεύξεις τον χειμώνα τις οποίες μας φέρνει. Κάνουμε έρευνα για τα ιστορικά στοιχεία που μας αφηγούνται οι κάτοικοι, τις μαρτυρίες, τα ντοκουμέντα. Επεξεργαζόμαστε το υλικό που συγκεντρώνουμε, το δουλεύουμε και φτιάχνουμε το πρωτότυπο κείμενο.

Στη συνέχεια πίσω στη Λήμνο κάνουμε εργαστήρια κι έτσι μέσα από θεατρικό παιχνίδι, αυτοσχεδιασμούς και μουσική διδασκαλία έρχονται οι συμμετέχοντες σε επαφή με το κείμενο. Το δουλεύουμε όλοι μαζί συνδιαμορφώνοντάς το μέχρι την παράσταση.

Θέλουμε η θεματική που συνήθως έχει να κάνει με την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό να αφορά την ομάδα που συμμετέχει ενεργά στην τελική μορφή της παράστασης. Είναι ένα μέσο να αναδείξουμε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα κάθε τόπου.

Στο «Πες μου παππού» οι ιστορίες που μας είπαν οι ντόπιοι ξεκινούσαν από τους πρώτους πρόσφυγες της δεκαετίας του ‘20 μέχρι σήμερα. Μαζέψαμε ένα τρομερό αρχείο μαρτυριών από τους ανθρώπους του νησιού για τα τελευταία 100 χρόνια, ένα μωσαϊκό αφηγήσεων που αναδεικνύει και τη μεγαλύτερη ιστορία του τόπου.

● Και τώρα για τον Αη Στράτη, τι περιλαμβάνει η δράση;

Ξεκινάμε από την παλιά ονοματοδοσία του νησιού, προχωράμε στο θέμα της εξορίας και στεκόμαστε στο κομμάτι της «μάχης της πείνας» των πολιτικών εξόριστων μέσα στην Κατοχή, το 1941-42, που είναι και το πιο σκοτεινό κομμάτι. Η μεγαλύτερη όμως έκπληξη είναι ότι το ακριτικό νησί που ξέρουμε ως τόπο εξορίας δεν είναι μόνο αυτό.

Οι άνθρωποι έχουν υποφέρει πολλά, ζουν ακόμη απομονωμένοι, ενώ τους έχει σημαδέψει ανεξίτηλα μέχρι και σήμερα που μιλάμε ο σεισμός που έγινε στο νησί το 1968. Ωστόσο υπάρχει και το πιο φωτεινό κομμάτι καθώς πλέον γίνονται δράσεις από τη δημοτική αρχή…

● Θα ρίξετε λίγο φως στο σκοτεινό κομμάτι της Ιστορίας;

Με την κήρυξη του πολέμου το 1940, οι πολιτικοί εξόριστοι, όπως παντού αλλού, ζήτησαν να φύγουν για να πάνε να πολεμήσουν. Ωστόσο δεν τους το επέτρεψαν, τους κράτησαν και τους παρέδωσαν στις κατοχικές δυνάμεις. Παρ’ όλα αυτά ο σκοτεινότερος ρόλος ήταν της ελληνικής χωροφυλακής, που έχοντας μείνει στο νησί βρήκε την ευκαιρία και τους υπέβαλε σε φριχτά βασανιστήρια προκειμένου να αποσπάσει δηλώσεις μετανοίας.

Από εκεί που ζούσαν σχετικά ελεύθεροι στο νησί, τους έκλεισαν όλους μέσα στο σχολείο και τους απαγόρευσαν την έξοδο για περίπου πέντε μήνες με φριχτά αποτελέσματα. Ουσιαστικά μετέτρεψαν το σχολείο σε θάλαμο εξόντωσης. Ετσι πέθαναν από την πείνα 35 άνθρωποι, από τους 150-200 εξόριστους που ήταν τότε εκεί. Οταν το πληροφορήθηκαν οι γερμανικές δυνάμεις τούς άφησαν πάλι ελεύθερους… Το πιο σκληρό κομμάτι είναι ότι Ελληνες βασάνισαν σε βαθμό εξόντωσης Ελληνες. Είναι ιδιαίτερο όμως μέσα στη μαυρίλα ότι κάποιοι κρατούμενοι απέδρασαν, ενώ οι κάτοικοι προσπάθησαν με κάθε μέσο και διακινδυνεύοντας τη ζωή τους να τους βοηθήσουν όσο μπορούσαν.

Υπάρχει ακόμη και αυτός ο ρομαντικός ηρωισμός όσων έμειναν πιστοί στα ιδανικά τους, των επαναστατών που δεν υπέγραψαν. Πέρα από τις γραπτές μαρτυρίες πολιτικών εξόριστων που το έζησαν από πρώτο χέρι, συγκλονίζει η έκθεση του γιατρού του Ερυθρού Σταυρού που επισκέφτηκε το νησί, για το τι αντίκρισε ύστερα από αυτόν τον σκληρό χειμώνα. Από τα πιο φριχτά ντοκουμέντα που έχουμε διαβάσει…

● Σας ενδιαφέρει η Ιστορία;

Οχι τόσο η Ιστορία όσο οι ανθρώπινες ιστορίες κάτω από τη μεγάλη Ιστορία. Η δουλειά μας είναι ανθρωποκεντρική, έχει να κάνει με τον άνθρωπο, το πώς βιώνει τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις και πώς προκύπτει η ιστορία της ζωής του μέσα στην Ιστορία.

● Αυτό είναι το γεγονός που τους έχει σημαδέψει;

Αυτό που έχει σημαδέψει τους ανθρώπους και άλλαξε την κατεύθυνσή της ζωής τους είναι ο σεισμός το Φεβρουάριο του 1968 που ισοπέδωσε τον έναν και μοναδικό οικισμό που είχαν. Από τους 1000 κατοίκους που ζούσαν στο νησί μετά το σεισμό μειώθηκε κατακόρυφα ο πληθυσμός, έμειναν περίπου 300. Το χωριό βρισκόταν στην πλαγιά του λόφου και οι νέες κατοικίες χτίστηκαν εκεί που ήταν η πεδιάδα, στα
χωράφια τους, μέσα στο ποτάμι δημιουργώντας τους τεράστιο πρόβλημα.

Δεν είναι μόνο ότι χάθηκαν τα πετρόκτιστα σπίτια με τα παραδοσιακά καλντερίμια του χωριού αλλά ότι αυτό που δημιουργήθηκε από τη χούντα ήταν τετράγωνα κουτάκια στη σειρά, από τσιμεντόλιθους σαν σιδηρόδρομος όπως
το χαρακτηρίζουν οι ντόπιοι. Και μάλιστα στον παλιό τομέα των εξορίστων: με το που έφυγαν πήγαν οι κάτοικοι στη θέση τους στις σκηνές και έζησαν εκεί κανα χρόνο… Καθώς μάλιστα τα σπίτια δόθηκαν με κλήρο, χάθηκαν οι γειτονιές, όλη η κοινωνικότητα που είχαν άλλαξε…