ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ: Νέα Κούταλη

(μια σειρά που παρουσιάζεται αλφαβητικά κάθε Σάββατο.

Επόμενο χωριό: Παναγιά)

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Η Νέα Κούταλη χτίστηκε το 1926 στη θέση Αγία Μαρίνα, στη μεσημβρινή πλαγιά του λόφου Στρομπόλιθος, για να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες από την Κούταλη της Προποντίδας. Μαζί με τον Άγ. Δημήτριο, η Νέα Κούταλη αποτελεί το δεύτερο χωριό της Λήμνου που χτίστηκε από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας..

Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά και βλέπει στον κόλπο του Μούδρου. Απλώνεται από το πευκοδάσος της Αγίας Τριάδας, που φύτεψαν οι πρόσφυγες, και καταλήγει στο πετρόχτιστο μικρό λιμάνι, το γεμάτο με ψαράδικες βάρκες και καΐκια.

Όταν οι Κουταλιανοί ήρθαν στη Λήμνο και αντίκρισαν το σημείο στο οποίο βρίσκεται σήμερα το χωριό, τους θύμισε την παλιά τους πατρίδα και γι’ αυτό αποφάσισαν να εγκατασταθούν εκεί.

Στο λιμάνι του χωριού βρίσκεται το άγαλμα της Μικρασιάτισσας μάνας, φόρος τιμής για τους ξενιτεμένους καθώς και η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας.

Από όλα τα χωριά της Λήμνου, η Νέα Κούταλη ξεχωρίζει για την καλή της ρυμοτομία.

Το 1928 η Νέα Κούταλη είχε 189 κατοίκους. Το ίδιο έτος λειτούργησε μονοθέσιο σχολείο σε μια κατοικία. Το διδακτήριο κτίστηκε το 1930 και το 1938 είχε 70 μαθητές. Έγινε διθέσιο το 1959, το 1973 συγχωνεύτηκε με το σχολείο του Νέου Πεδινού και σταδιακά αναβαθμίστηκε σε πενταθέσιο.

Σημαντικό έργο στο σχολείο πρόσφεραν οι δάσκαλοι: Ισίδωρος Δαμαλάς (1932-44), Ιορδάνης Αλευρόπουλος (1944-66), Σταυρούλα Κρατούνη (1963-80) κ.ά.

Το χωριό χτίστηκε με σύγχρονη ρυμοτομία, έχει δεντροστοιχίες και είναι ονομαστό για τους ανθόκηπους των σπιτιών του. Το 1938 ζούσαν 500 άτομα και είχαν κτιστεί 75 διπλοκατοικίες. Οι κάτοικοι συνέχισαν την παράδοση που έφεραν από το νησί τους και οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με τη θάλασσα ως ναυτικοί, πλοίαρχοι, αλιείς και σφουγγαράδες. Λίγοι ήταν γεωργοί. Το 1938 υπήρχαν 15 σπογγαλιευτικά, 50 δύτες κι εξάγονταν 700 οκάδες σπόγγοι ετησίως αξίας 4 εκατ. δρχ. Επίσης, υπήρχαν τέσσερα εμπορικά πετρελαιοκίνητα, τρία ιστιοφόρα πλοιάρια καθώς κι επιβατικές λέμβοι που εκτελούσαν καθημερινή συγκοινωνία με το Μούδρο. Από το λιμάνι γίνονταν 160 απόπλοι ετησίως.

Τη δύσκολη αυτή περίοδο σημαντική βοήθεια πρόσφεραν από τις ΗΠΑ, ο Αλληλοβοηθητικός Σύλλογος Κουταλιανών και ο Σύλλογος Γυναικών “Ρόδο το Αμάραντο”.

Μεταπολεμικά ήταν από τα λίγα χωριά του νησιού που συγκράτησαν τον πληθυσμό τους, αφού οι 457 κάτοικοι του 1951 αυξήθηκαν σε 473 το 2001.

Το 1954 ίδρυσαν τη Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα ο “Ευαγγελισμός” για ενίσχυση της παιδείας, ενώ την περίοδο 1980-89 στο χωριό ιδρύθηκε Γυμνάσιο για την εξυπηρέτηση των χωριών της κεντρικής Λήμνου, το οποίο στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Λιβαδοχώρι.

Πολλοί κάτοικοι συνέχισαν τη σπογγαλιεία ταξιδεύοντας σε όλη τη Μεσόγειο. Το 1963 αναφέρονται Κουταλιανοί σφουγγαράδες στη Βεγγάζη της Λιβύης. Έναν από αυτούς γνώρισε ο συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου -που δίδασκε τότε στο εκεί ελληνικό γυμνάσιο- και στο διήγημά του “Για ένα φιλότιμο” περιγράφει μια ριψοκίνδυνη κατάδυσή του. Η ηρωική εκείνη εποχή απεικονίζεται στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας, το οποίο ιδρύθηκε τα τελευταία χρόνια με πρωτοβουλία του τότε προέδρου της κοινότητας Νέας Κούταλης, Ιωάννη Μοσχοβάκη.

Οι Κουταλιανοί έχουν διατηρήσει την ιδιαίτερη προσωπικότητά τους και το διακριτό τους χαρακτήρα στο νησί. Έχουν τις παραδόσεις τους, στο ναό τους φυλάσσουν κειμήλια, εκκλησιαστικά σκεύη και εικόνες από την παλιά Κούταλη, οι κατοικίες τους με τους ολάνθιστους κήπους ξεχωρίζουν, προσφέροντας ένα διαφορετικό χρώμα.

Το χωριό διαθέτει εξαθέσιο δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Υπάρχουν εξαιρετικές ψαροταβέρνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια και μέχρι πριν από μερικά χρόνια λειτουργούσε η μονάδα οστρακοκαλλιέργειας ΒΙΟΤΟΠΟΣ.

Τα τελευταία χρόνια συγκεντρώνει αρκετούς φυσιολάτρες ο υδροβιότοπος του όρμου της Ν. Κούταλης με τους αβαθείς αλμυρούς βάλτους ενώ η νεολαία δραστηριοποιείται γύρω από το ποδοσφαιρικό σωματείο ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ, το οποίο έχει γνωρίσει διακρίσεις στο τοπικό πρωτάθλημα.

Η Νέα Κούταλη είναι φημισμένη σε Ελλάδα και εξωτερικό για τους σφουγγαράδες της. Μέχρι σήμερα λειτουργεί εργαστήριο καθαρισμού σφουγγαριών, που εξάγονται σε όλο τον κόσμο. Στις γραφικές της ταβέρνες προσφέρονται νοστιμότατα εδέσματα με παραδοσιακές συνταγές.

Επίσης στην Ν. Κούταλη λειτουργεί η υπερσύγχρονη βιοτεχνία για αλίπαστα ΚΟΥΤΑΛΙΑΝΟΣ της οικογένειας Σαρικλή, με ευρωπαϊκές προδιαγραφές, και εξάγει σε όλο τον κόσμο τα εκλεκτά και νοστιμότατα ψάρια της Λήμνου, σαρδέλες, κολιούς και αντσούγιες. Συνεχίζει την παράδοση των παππούδων (Αδελφοί Βασιλειάδη) από το 1948.

Η εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης

Οι Κουταλιανοί φεύγοντας οριστικά από την παλιά πατρίδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών, αυτό που προσπάθησαν να διασώσουν είναι η εικόνα της Παναγίας της οδηγήτριας για αυτούς, που την μετέφεραν στον καινούριο τόπο για να αποτελεί το σημείο αναφοράς τους.  Η εικόνα αυτή βρισκόταν για πολλά χρόνια στην Αγία Μαρίνα, την εκκλησία που βρίσκεται στο λιμάνι της Νέας Κούταλης και εκεί τιμόταν από τους κατοίκους. Το 1996 όμως βρήκε το δικό της χώρο,  στην πλατεία του χωριού, όπου και σήμερα προσκυνείται. Η εκκλησία χτίστηκε με τον παραδοσιακό τρόπο, την πανέμορφη και φυσική πέτρα, που όχι μόνο δένει αρμονικά με το χώρο αλλά και αποτελεί στολίδι για την Κούταλη. Οι δωρεές, η προσφορά του κόσμου, η εργασία των αγιογράφων, αποτελούν την καλύτερη μαρτυρία για την αγάπη που υπήρχε των κατοίκων. 

Ο ναός της Αγίας Μαρίνας είναι βασιλικού ρυθμού με δίρριχτη σκεπή χωρίς εξωνάρθηκα. Εντυπωσιακό στολίδι της Εκκλησίας αποτελεί ο χειρότεχνος Επιτάφιος από ξύλο καθώς και τα ασημένια χαρίσματα των ναυτικών και σπογγαλιέων του χωριού προς την Παναγία. 

Σε μικρή σχετικά απόσταση από το λιμάνι της Ν. Κούταλης, υπάρχει ένα νησάκι πάνω στο οποίο είναι χτισμένο το εκκλησάκι του Άη-Νικόλα. Η πρόσβαση στο εκκλησάκι αυτό γίνεται μόνο δια θαλάσσης ενώ σε περίοδο άμπωτης το επίπεδο της θάλασσας μεταξύ στεριάς και νησιού φτάνει στο μισό μέτρο περίπου, οπότε επιτρέπει στον επισκέπτη να φθάσει στο νησάκι με τα πόδια. Κάθε χρόνο, την Πρωτομαγιά, πραγματοποιείται εκεί Θεία Λειτουργία από τους κατοίκους της Ν. Κούταλης.

Το πανηγύρι της Νέας Κούταλης είναι στις 6 Αυγούστου, του Σωτήρος, και σ’ αυτό συμμετέχει ολόκληρο το νησί.

Μνημεία του χωριού είναι, της Μικρασιάτισσας Μάνας και το Άγαλμα του Μικρασιάτη πρόσφυγα

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης

Το 2006 εγκαινιάστηκε το “Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας”, όπου σε τρεις ξεχωριστές ενότητες μέσα από κειμήλια και αρχειακές φωτογραφίες από την παλιά πατρίδα τους παρουσιάζεται η ναυτική ζωή των Kουταλιανών πριν από τον ξεριζωμό τους από την Προποντίδα,.

Ο εξοπλισμός των δυτών, τα εξαρτήματα των σπογγαλιευτικών καϊκιών, τα είδη των σφουγγαριών, τα εργαλεία επεξεργασίας και τα μηχανήματα συσκευασίας των σφουγγαριών είναι μοναδικά και ελκύουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών.

Επίσης εκτίθεται η αρχαιολογική συλλογή της Νέας Κούταλης, η οποία αποτελείται από αντικείμενα που περισυνέλλεξαν οι σφουγγαράδες από τα βάθη της θάλασσας και αποτελείται από μια μεγάλη συλλογή αμφορέων, άλλων κεραμικών σκευών, εξαρτημάτων από αρχαίες άγκυρες και άλλα μικρά αντικείμενα από αρχαία ναυάγια. Πρόκειται για αμφορείς που χρονολογούνται από τους αρχαϊκούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους. Προέρχονται από διάφορες περιοχές του Αιγαίου και της Μεσογείου,  όπως: Κόρινθος, Χίος, Θάσος, Ρόδος, Λέσβοε.. Επίσης, από τις ακτές της Αδριατικής, της Ταραγονίας, της βόρειας Ισπανίας και της Αιγύπτου.

Υπάρχουν επίσης μολύβδινα εξαρτήματα ξύλινων αγκυρών, καθώς και ένας ικανός αριθμός εφυαλωμένων πινακίων με εγχάρακτες παραστάσεις βυζαντινών χρόνων.

Η δημιουργία της συλλογής ξεκίνησε τη δεκαετία 1950-1960 με πρωτοβουλία του διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου.

Το μουσείο της Ν. Κούταλης είναι μοναδικό, ένα πραγματικό κόσμημα για το χωριό και για τη Λήμνο.

Αξίζει πραγματικά να επισκεφτεί κανείς τη Νέα Κούταλη, το όμορφο χωριό των προσφύγων σφουγγαράδων και το εξαιρετικό της μουσείο.

Βιβλιογραφία

• Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.
• Θ. Μπελίτσου, “Νέα Κούταλη”, εφ. Λήμνος φ. 495 (17-9-2007).
• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.
• “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.