Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας

Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας

 Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

 Η Καθαρά Δευτέρα είναι το τέλος της Αποκριάς και η πρώτη μέρα της Σαρακοστής δηλαδή της μεγάλης νηστείας του Πάσχα που διαρκεί 40 μέρες όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Είναι κινητή γιορτή και εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα. Πέφτει 48 μέρες πριν το (Ορθόδοξο) Πάσχα και πάντοτε μέρα Δευτέρα.
Γιατί ονομάζεται Καθαρά; Διότι με την έναρξη της νηστείας παλιότερα οι χριστιανοί θεώρησαν ότι «καθαρίζονταν» πνευματικά και σωματικά. Τη μέρα αυτή συνηθίζεται να τρώμε λαγάνα, δηλαδή άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα), ταραμά και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασουλάδα χωρίς λάδι. Επίσης, συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Οι βυζαντινοί την Καθαρά Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση-Απόδοση και τελούσαν πολιτιστικά δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά τραγούδια, που έχουν σωθεί μέχρι στις μέρες μας, όπως π.χ. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».
Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο είναι γνωστός και ως Κούλουμα. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριάς. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, προέρχεται από μία άλλη λατινική λέξη, τη λέξη «κόλουμνα», δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό, επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα έγινε στις Στήλες του Ολυμπίου Διός.
Στα κούλουμα επικρατεί κέφι, χορός και τραγούδι. Μερικά από τα έθιμα είναι και τα εξής:

Ο βλάχικος γάμος της Θήβας, πανάρχαιο έθιμο που πραγματοποιείται παραδοσιακά με το ξύρισμα του γαμπρού και το στόλισμα της νύφης, η οποία στη πραγματικότητα είναι άνδρας.

Το έθιμο του Αγά –με ρίζες στην Τουρκοκρατία– αναβιώνει στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου. Ο Αγάς, αυστηρός δικαστής, δικάζει και καταδικάζει με χιούμορ και πειράγματα τους θεατές του εθίμου.

Στην Αλεξανδρούπολη, ένας κάτοικος μεταμφιέζεται σε Μπέη και περιδιαβαίνει την πόλη μοιράζοντας ευχές για το καλό.

Στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο ανταλλάσσονται απρεπείς χειρονομίες μεταξύ των θεατών, και γι’ αυτό οδηγούνται στο «δικαστήριο» από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες), προς απονομή δικαιοσύνης από τους σεβάσμιους του νησιού.

Το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος συναντάμε στο Γαλαξίδι, με τους καρναβαλιστές να χορεύουν κυκλωτούς χορούς αλευρωμένοι και μουτζουρωμένοι!

Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη –η αναβίωση ενός πραγματικού γάμου που άφησε εποχή κατά τον 14ο αιώνα– συντελείται κάθε Καθαροδευτέρα με έντονη σατυρική διάθεση και πειράγματα για τη νύφη.

Το έθιμο του Αχυρένιου Γληγοράκη στη Βόνιτσα, όπου ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνάει σε όλο το χωριό για να καταλήξει σε μια φλεγόμενη βάρκα ανοιχτά της θάλασσας.

Η λαγάνα
Η ιστορία της λαγάνας ξεκινάει από την αρχαιότητα. Ο Αριστοφάνης στις «Εκκλησιάζουσες» λέει «Λαγάνα πέττεται» δηλαδή «Λαγάνες γίνονται». Αλλά και ο Οράτιος στα κείμενά του αναφέρει ότι η λαγάνα είναι «Το γλύκισμα των φτωχών». Το έθιμο της λαγάνας δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου στο διάβα των αιώνων και σήμερα παρασκευάζεται με μεράκι από τους αρτοποιούς της κάθε συνοικίας, πάντα τραγανή, νόστιμη και πασπαλισμένη με σουσάμι έχοντας μια ξεχωριστή γεύση.

Η φασουλάδα

Σε πολλά μέρη οι πολιτιστικοί σύλλογοι προσφέρουν δωρεάν φασουλάδα που παρασκευάζουν σε μεγάλα καζάνια.

https://youtu.be/TWn1gUXVU1w
Ο χαρταετός
Το όνομα «Χαρταετός» ποικίλει από χώρα σε χώρα. Στη Γερμανία λέγεται ντράχεν που σημαίνει δράκος, στην Ιαπωνία τάκο που σημαίνει χταπόδι, στο Μεξικό παραλότε που σημαίνει πεταλούδα, στην Αγγλία κάιτ που είναι το όνομα ενός πουλιού.
Υπάρχει και η εκδοχή ότι ο αρχαίος μηχανικός Αρχύτας (440 – 360 π.Χ.) από την ελληνική πόλη του Τάραντα στην Νότια Ιταλία, ασχολήθηκε με πτήσεις, χρησιμοποίησε τον χαρταετό για τις μελέτες του.

Πάντως, φαίνεται ότι ο χαρταετός ξεκίνησε από την Ανατολική Ασία και συγκεκριμένα από την Κίνα 2.000 χρόνια πριν. Οι Κινέζοι έφτιαχναν χαρταετούς από μπαμπού, μετάξι, χαρτί και τον χρησιμοποιούσαν για να διώξουν τα κακά πνεύματα.
Ο συμβολισμός του πετάγματος του χαρταετού στην ελληνική χριστιανική παράδοση είναι αρκετά συναφής με τον κινεζικό. Συμβολίζει το πέταγμα της ανθρώπινης ψυχής προς τον ουρανό και το Θεό. Μάλιστα οι άνθρωποι παλιότερα πίστευαν ότι όσο πιο ψηλά πετάξει ο χαρταετός τόσο πιο πιθανό ήταν ο Θεός να εισακούσει τις προσευχές τους και να τις πραγματοποιήσει.

https://youtu.be/jylVABtl5Io