2023
Περιοδικό

Τα μαγιώ παλιά και σήμερα

Τα μαγιώ παλιά και σήμερα

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Η πρώτη γυναίκα στην Ελλάδα που έκανε μπάνιο στη θάλασσα, ήταν η βασίλισσα Αμαλία, γυναίκα του βασιλιά Όθωνα, τον Ιούλιο του 1837. Ήταν και η πρώτη γυναίκα που κυκλοφόρησε πάνω σε άλογο. Από την σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος κατέβηκε στις Τζιτζιφιές συνοδευόμενη από έφιππους άνδρες φρουρούς. Δίπλα της ένα άλογο έσερνε μια ξύλινη άμαξα, όπου η βασίλισσα, όταν έφτασαν στη θάλασσα, γδύθηκε, άλλαξε, έβαλε το μπανιερό της και βούτηξε στη θάλασσα.

Ήταν μια διαδικασία, που αφορούσε την γυναίκα λουόμενη και δεκαετίες μετά, και μέχρι σήμερα, μοιάζει παράλογη. Πριν ακόμα φτάσει στην παραλία, θα μπει στην καμπίνα, θα βάλει το ειδικό ρούχο και θα περιμένει έως ότου το άλογο οδηγήσει την άμαξα στη θάλασσα και την ξεφορτώσει εκεί, μακριά από τα όποια αδιάκριτα βλέμματα. Μόλις τελειώσει το μπάνιο και είναι η στιγμή να βγει από τη θάλασσα, θα κάνει σινιάλο με το σημαιάκι που έχει δεμένο στον καρπό της, θα το δει ο αμαξάς, θα φέρει το άλογο κοντά, και με την ίδια διαδικασία θα τη φορτώσει πάλι πίσω στην καμπίνα! Το ζητούμενο είναι να μην την δει κανένα αδιάκριτο μάτι…
Από τότε τα θαλάσσια λουτρά κερδίζουν σιγά σιγά τις καρδιές των Αθηναίων, που έως πρότινος τα καλοκαίρια αναζητούσαν δροσιά στις ορεινές εξοχές. Τώρα πια βρίσκουν δροσερές γωνιές και πλάι στη θάλασσα.

 

Την άνοιξη του 1839 και για τη διασφάλιση της τάξης, ο επικεφαλής αστυνόμος της πόλης, Ι. Πάγκαλος, εκδίδει εγκύκλιο με την οποία ορίζεται η «μετοχή των λουτρών εις τον ωραίον λιμένα της Μουνυχίας χωριστά και εις τα δύο φύλα των ανθρώπων…» διευκρινίζοντας πως «η Αστυνομία βλέπουσα την συρροήν των οικογενειών της πόλεως Πειραιώς και πολλών εκ των Αθηνών δια να λάβωσι τα λουτρά εις τον ωραίον λιμένα της Μουνυχίας και θέλουσα να φυλάττηται η απαιτουμένη ευσχημοσύνη μεταξύ ανδρών τε και γυναικών, προσδιώρισε ώστε το μεν αριστερόν μέρος καταβαίνοντες να ήναι δια τας Κυρίας, το δε δεξιόν δια τους Κυρίους».
Αριστερά, λοιπόν, οι γυναίκες και δεξιά οι άνδρες. Αλλά μία εντολή ανωτέρας Αρχής δεν είναι αρκετή… Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του αστυνόμου να διαφυλάξει την τάξη, οι κυρίες μονίμως διαμαρτύρονται ότι παρενοχλούνται από αρσενικά που παρεισφρύουν στη μεριά τους!

Μετά από αυτό, το μεσοκαλόκαιρο του 1841 εκδίδεται νέα απόφαση του δημάρχου, σύμφωνα με την οποία «Απαγορεύεται η διέλευση εις οιονδήποτε άνδρα, λουόμενο και μη, μέσω της αμμώδους παραλίας και της οριοθετημένης περιοχής των γυναικών, διότι υπάρχουν καταγγελίες στον δήμο ότι κάποιοι μεταβαίνουν, δήθεν για τη θάλασσα, στην παραλία και δη στην περιοχή των λουόμενων γυναικών, προξενώντας δυσαρέσκεια».

Ο δήμαρχος αποφασίζει να τοποθετήσει φράχτη με ξύλινες τάβλες ανάμεσα στις περιοχές των δύο φύλων, αλλά οι γυναίκες έχουν ήδη αποθαρρυνθεί και δεν πατούν στην πλαζ. Απόδειξη ότι τα μισά από συνολικά 16 παραπήγματα που έχουν στηθεί γι αυτές παραμένουν αχρησιμοποίητα, σε αντίθεση με κείνα των ανδρών που συντηρούνται τακτικά.
Το πρόβλημα στην παραλία, λοιπόν, θα περιοριστεί μόνο με την καθιέρωση ωρών προσέλευσης διαφορετικών για τους άνδρες και τις γυναίκες.
Τα λουτρά του Πειραιά είναι πια μόδα. Οι κοσμικοί τα εντάσσουν στον θερινό προγραμματισμό, ενώ αρκετοί από αυτούς φτάνουν στο σημείο ακόμα και να δημοσιεύουν τη… λουτρική δραστηριότητά τους! «Μετά 20μερον ενταύθα διαμονήν χάριν λουτρών ανεχώρησαν εις Πειραιά η αξιότιμος κ. …… μετά της δεσποινίδος θυγατρός της» δημοσιεύει αυτή την εποχή στη στήλη των κοινωνικών η εφημερίδα «ΧΡΟΝΟΣ», ενώ σε φύλο της εφημερίδας «ΕΛΠΙΣ» κοινοποιείται: «ανεχώρησε προχθές εις Πειραιά αποπερατώσας τα λουτρά του ο φίλτατός μας κ. Ιωάννης…»!

Εκτός από την οργανωμένη πλαζ της Μουνυχίας, οι λουόμενοι ανακαλύπτουν ότι για δροσιά στη θάλασσα προσφέρονται τόσο τα παρακείμενα βραχάκια της Πειραϊκής όσο και τα Βοτσαλάκια έξω από το μεγάλο λιμάνι. Ίσως αυτό να στάθηκε η αφορμή αργότερα να γραφτούν δύο πολύ δημοφιλή τραγούδια, «Στου γιαλού τα βοτσαλάκια, κάθονται δυο καβουράκια, με τον σπάρο τον ξενύχτη στη Ραφήνα παίζει τώρα στα ρηχά η καβουρίνα», και το άλλο «Στα βράχια της Πειραϊκής κοιμάται ο Στέλιος ο μπεκρής, κοιμάται κι ονειρεύεται πως την αυγή παντρεύεται…».
Στο μεταξύ, καθώς τα χρόνια περνούν μεσαία και χαμηλά κοινωνικά στρώματα ανακαλύπτουν την ευκολία του ατμοκίνητου σιδηρόδρομου, που εγκαινιάζεται το 1869 και εκτελεί δρομολόγιο Θησείο-Πειραιάς. Τον πρώτο καιρό το τρενάκι εξυπηρετεί τη μεταφορά εμπορευμάτων. Πριν εκπνεύσει ο 19ος αι. μετατρέπεται στο επίσημο μεταφορικό μέσο των εκδρομέων της θάλασσας. Το συγκεκριμένο μέσο μάλιστα γίνεται η αφορμή να χάσει ο Πειραιάς την πρωτοκαθεδρία στα λουτρά.

Πώς φτάσαμε από το «λουτρικόν ένδυμα» στο «μπανιερό» κι από το «μπανιερό» στο «μαγιό»
Η αλήθεια είναι πως οι αιώνες κύλησαν γρήγορα ώσπου οι άνθρωποι να ανακαλύψουν τις ευεργετικές ιδιότητες του θαλασσινού νερού στο σώμα τους. Από την αρχαιότητα η θάλασσα δεν ήταν τίποτε περισσότερο από υδάτινος δρόμος εμπορικών συναλλαγών ή πεδίο μάχης.

Φαίνεται πως τις ιδιότητές της ανακαλύπτουν πρώτοι οι Ρωμαίοι, που στη διάρκεια της Pax Romana, (ειρηνική περίοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας 1ος – 2ος αι. μ.Χ), βρίσκουν οι ίδιοι και δίνουν και σε άλλους την ευκαιρία για επισκέψεις σε αξιοθέατα της εποχής και ιαματικές πηγές.
Τον 18ο αι., στη Μεγάλη Βρετανία της Ελισάβετ της Α΄, το «Grand tour», η λεπτομερειακή περιήγηση σε ιστορικούς τόπους, που επιβάλλεται να κάνουν οι νεαροί γόνοι των αριστοκρατικών οικογενειακών, ρίχνει τον… σπόρο για τον «tour-ισμό» και τους «tour-ίστες» των αιώνων που θα ακολουθήσουν. Οι νεαροί Βρετανοί θα πρέπει να σταθούν στο ύψος του τίτλου και της περιουσίας τους. Ως εκ τούτου άγνοια περί την ιστορία του τόπου τους -και όχι μόνον- δεν νοείται! Έτσι, μαζί με την έννοια του τουρισμού, κονταίνει και η απόσταση με τη θάλασσα.
Στην αρχή και καθώς η επιστήμη έχει πια αποφανθεί ότι η θάλασσα διαθέτει ευεργετικές ιδιότητες, η επαφή με το θαλασσινό νερό μεταφράζεται ως θεραπεία. Το 1800 δημιουργείται στη Βουλώνη το πρώτο κέντρο θαλάσσιας θεραπείας από ρευματισμούς και κατάθλιψη και το 1824 στη βόρεια ακτογραμμή της Γαλλίας, στη νορμανδική Διέππη, εγκαινιάζεται η πρώτη εξοπλισμένη παραλία για όλους εκείνους που επιθυμούν να απολαύσουν τη θάλασσα. Εδώ υπάρχουν κάποια αποδυτήρια και μία στοιχειώδης περίφραξη που χωρίζει τους άνδρες από τις γυναίκες.
Το θέμα είναι ότι στη θάλασσα συγχρωτίζεσαι με ξένο κόσμο και δεν μπορείς -κυρίως δεν επιτρέπεται- να εμφανίζεσαι όπως-όπως. Γι αυτό φροντίζει, τουλάχιστον στην Ελλάδα, ο Όθωνας, εκδίδοντας το 1854 το διάταγμα 26 περί «λουτρικού ενδύματος» (φυσικά, οι λέξεις μαγιό και μπανιερό είναι άγνωστες), το οποίο πρέπει να περιβάλλεται με… σεμνότητα και ταπεινότητα… Με το ίδιο διάταγμα τοποθετεί επικεφαλής θεματοφύλακα της… λουτρικής ηθικής τον Λιμενάρχη Φαλήρου Στράτη Πετροκόκκινο και τους άνδρες του. Αυτοί περιφέρονται στην παραλία και επιπλήττουν τους λουόμενους που περνούν τα … εσκαμμένα. Σε κραυγαλέες περιπτώσεις, νομιμοποιούνται και να τιμωρούν είτε δια της αποβολής από την παραλία είτε δια της επιβολής χρηματικού προστίμου! Κάποτε μάλιστα οι παραβάτες οδηγούνται και ενώπιον της Δικαιοσύνης! Το πταισματοδικείο Πειραιά πιάνει δουλειά…
Η αμφίεση που ορίζεται ως μόνη επιτρεπτέα για τη θάλασσα είναι μία τραγωδία. Το λουτρικό ένδυμα για τις γυναίκες είναι ριγέ, πορτοκαλί, κόκκινο ή μπλε, πρέπει να καλύπτει ώμους και λαιμό και να συνοδεύεται από μαύρη κάλτσα, στολισμένη με λευκές κορδέλες, που περνούν από πάνω χιαστί ώστε να την κρατούν καλά στηριγμένη στο πόδι μήπως και φανεί το σκανδαλιστικό λευκό της σάρκας!
Ως εκ τούτου, οι γυναίκες αρκούνται σε ένα πλατσούρισμα στα ρηχά, καθώς το βάρος της βρεγμένης λουτρικής τουαλέτας τους δεν επιτρέπει όχι να κολυμπήσουν, αλλά ούτε και να επιπλεύσουν στην επιφάνεια της θάλασσας.
Και για τους άνδρες, η λουτρική αμφίεση δεν είναι περισσότερο… άνετη και ανάλαφρη. Εκείνοι φορούν μαύρο φανελένιο μπανιερό με πορτοκαλί ρίγες (!), που από πάνω πρέπει να καλύπτει το στέρνο και τον ώμο και από κάτω να φτάνει ίσαμε τη γάμπα. Αν το μπανιερό είναι κοντό, δεν εισπράττεις μόνο το στίγμα του «αναξιοπρεπούς, ανέντιμου κυρίου», αλλά κι ένα γενναίο πρόστιμο από τον «χωροφύλακα της ηθικής»…
Και πάντα εννοείται ότι οι λουόμενοι απολαμβάνουν τη θάλασσα με ωράριο. Άλλες ώρες οι άνδρες, άλλες οι γυναίκες. Οι παραλίες είναι κοινός τόπος των δύο φύλων, αλλά ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. τις απολαμβάνουν χωριστά.

Ο διαχωρισμός των φύλων στη θάλασσα και ο βραχνάς της μόνιμης παρουσίας των … χωροφυλάκων ηθικής, που επιμένουν να μετρούν με το υποδεκάμετρο τα μπανιερά των κυριών, προκαλούν απρόβλεπτες αντιδράσεις. Μία κίνηση υπέρ του μικτού μπάνιου στη θάλασσα πυροδοτείται υπογείως και μία αγγελία στις εφημερίδες, το μεσοκαλόκαιρο του 1917, που υπογράφεται από τα αρχικά Σ.Α.Μ. ανάβει φωτιές… Η αγγελία καλεί εκείνους που επιθυμούν να συμμετάσχουν στο κίνημα των οπαδών του μεικτού μπάνιου, να στείλουν σε post restant (συστημένη αλληλογραφία) το ενδιαφέρον τους! Η αγγελία σηκώνει θύελλα. «Η κρυπτομένη υπό τα τρία στοιχεία του αλφαβήτου δεσποινίς εννοεί να εφαρμόσει και εφέτος την αμαρτία αυτήν την οποία τόσο κατεδίωξαν οι Αρχές πέρυσι. Πολύ καλά… Να δούμε όμως τι λέει η Αστυνομία, η οποία, ως γνωστόν, θέλει τα ερίφια με τα ερίφια και τα πρόβατα με τα πρόβατα» ακολουθεί ανώνυμο σχόλιο σε εφημερίδα, εγείροντας αρχικά το ερώτημα «πόθεν προκύπτει ότι ο υπογράφων με τα αρχικά Σ.Α.Μ. είναι γένους θηλυκού και δη δεσποινίς…»;

Πάντως, το ξημέρωμα του 1928 βρίσκει άνδρες και γυναίκες μαζί στη θάλασσα. Επίσημα. Διότι ανεπίσημα το θέμα μαγειρεύεται από το ΄17 και σιγοψήνεται από το ΄25. Οι λουόμενοι έχουν κάνει ήδη τα πρώτα βήματα προς την ελευθερία τους και δεν προτίθενται να οπισθοχωρήσουν. Παρά τις τιμωρίες και τις συλλήψεις στις παραλίες, κάποιες τολμηρές γυναίκες απολαμβάνουν ήδη τη θάλασσα με την παρέα αρσενικών.
Ο Τύπος της εποχής δημοσιοποιεί το θηλυκό που βρίσκεται στην Ελλάδα να κολυμπάει πρώτο αυτό ανάμεσα σε άνδρες. Είναι η Γαλλίδα Ζορζέτ Μερσιέ, γυναίκα που έτσι κι αλλιώς σκανδαλίζει την Αθήνα με τις εκκεντρικότητές της και δεν καταλαβαίνει και πολλά από απαγορεύσεις… Ετούτη η υπέρβασή της μάλιστα στην παραλία, γίνεται και νούμερο σε επιθεώρηση την οποία η ίδια παρακολουθεί με ενθουσιασμό.
Με τούτα και με κείνα και καθώς όσο περισσότερο κυνηγιέται τόσο πιο συχνό γίνεται το φαινόμενο λουόμενοι των δύο φύλων να… συνευρίσκονται για μία κοινή δροσιστική βουτιά στη θάλασσα, οι έλεγχοι της αστυνομίας στις παραλίες δεν έχουν πια νόημα. Πού να βρεθεί τέτοιο πλήθος χωροφυλάκων για επιτήρηση; Άσε που ανάμεσα στους ανακατεμένους λουόμενους «μπορεί κανείς να συναντήσει και τον πταισματοδίκη που τους δίκασε» (!), γράφουν σκωπτικά οι εφημερίδες…

 

Το 1927 μπαίνει η ταφόπλακα στο βασιλικό διάταγμα του προηγούμενου αιώνα, που όριζε ξεχωριστά ωράρια για άνδρες και γυναίκες. Οι μεικτές ακτές, τα περίφημα «bains mixtes» (μπαιν μιξτ) είναι πια γεγονός. Αυτή την εποχή καθιερώνονται το ουσιαστικό «μπάνιο» για το θαλάσσιο λουτρό και το ρήμα «μπαν-ίζω» (=παρατηρώ λεπτομερώς), που απηχεί την προσφιλή ενασχόληση των αρσενικών στις παραλίες. Απολαμβάνουν πια ανεμπόδιστα τα γυναικεία κάλλη. «Εις την θάλασσαν όπου λούονται αντιπρόσωποι των δύο φύλων πνίγεται η σεμνοτυφία» χρονογραφεί αυτή τη χρονιά στο «Έθνος», στη μόνιμη στήλη του υπό τον τίτλο «Αττικές Ημέρες», ο σπουδαίος Τίμος Μωραϊτίνης, διευκρινίζοντας ότι τα μπαιν μιξτ είναι πολιτισμός και σηματοδοτούν αλλαγή εποχής. Δεν παραλείπει, ωστόσο, να προσθέσει δηκτικά: «…τα μπαιν μιξτ δεν είνε απόλαυσις δροσιάς, καθαριότητος και υγείας. Είνε είδος κοσμικής κινήσεως και ελευθέρας συναντήσεως των δύο φύλων που εξημερώνει τα ήθη…».

Στο μεταξύ, τα μπανιερά, που «κλειδώνουν» με τη λέξη «μαγιό», έχουν συρρικνωθεί προσφέροντας απόλαυση, ελευθερία και … θέαμα στους λουόμενους. Επιπλέον, η ηλιοθεραπεία, που έως πρότινος ουδένα απασχολούσε στη θάλασσα -καθώς το λευκό δέρμα της αριστοκρατίας ήταν πάντα το ζητούμενο- έχει έρθει από τη Γαλλία ως μόδα. Η θεά της μόδας Κοκό Σανέλ δεν είναι κυρία μόνο της ένδυσης των γυναικών, αλλά και του δέρματός τους, το οποίο επιβάλλεται πια να είναι ηλιοκαμένο για να κάνει αντίθεση με τα ανοιχτόχρωμα μοντελάκια της διάσημης ράφτρας! Το «λουτρικόν ένδυμα» από εδώ και μπρος βαίνει συρρικνούμενον για να φτάσει κάποτε στις μέρες μας να εκλείψει και παντελώς…
(Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ και Λευτεριά 13-06-23)

 

Δείτε περισσότερα

Σχετικά Άρθρα

Back to top button