Για την ποιήτρια Κική Δημουλά

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ

«τραυματισμένο κορμί, τραυματισμένος ο τόπος,

τραυματισμένος ο καιρός»  Φιλοκτήτης του Γ. Σεφέρη

Σάββατο απόγευμα 22/2/2020. Μια σπουδαία ποιητική φωνή σίγησε και ο πνευματικός μας κόσμος φτώχυνε, στένεψε, μίκρυνε για μια ακόμα φορά μέσα σε έναν μόλις μήνα. ( 21/1/2020 έφυγε η Κ. Αγγελάκη-Ρουκ). Μόνη παρηγοριά το έργο που αφήνουν πίσω τους, κι ας ωφελεί η ποίηση όσο μια παυσίπονη σταγόνα σ’ έναν ωκεανό λύπης, όπως λέει η ίδια η μεγάλη ποιήτρια.

«Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις ένα δέντρο. Αυτό είναι το ποίημα»

Αυτά είναι τα λόγια της Κικής Δημουλά για την ποίηση και το ποίημα. Όμως εκείνη «έφυγε για το τελευταίο της ταξίδι», κι εμείς, μόνοι πια, θα βαδίζουμε στην έρημο όπου ελάχιστοι μείνανε για να φτιάχνουν δέντρα για τα εκκρεμούντα γλυκόφωνα πουλιά.

Η ίδια απαντάει στο ερώτημα γιατί γράφει: « Γράφω, γιατί αυτό έτυχε να είναι το μόνο υψωματάκι που μου παραχωρήθηκε, όπου κυματίζουν θαρρετά, πλησίστια οι βαθιές ρίζες της γλώσσας από την οποία κατάγομαι».( από την ομιλία της στην Ακαδημία Αθηνών κατά την τελετή υποδοχής της-Φιλοπαίγμων μύθος, Ίκαρος 2003).

Πρωταγωνιστές στην ποίησή της είναι η μνήμη, η νεότητα που χάνεται ή που χάθηκε, η φωτογραφία,  η φθορά, η απουσία και η απώλεια, ο «ανώφελος» έρωτας, τα σώματα που αγγίζονται, η θάλασσα που κάποτε υπήρξε. Φωτογραφία και θάλασσα δυο μοτίβα που επανέρχονται στην ποίησή της. Η ακίνητη φωτογραφία που μας θυμίζει όσα έχουμε ζήσει και η θάλασσα η αεικίνητη, η απέραντη, η ατέλειωτη, που είναι η ίδια η ζωή, ή ίσως και η όρεξη για ζωή, ή και η ζωή όπως θα θέλαμε ή θα έπρεπε να είναι.

«Πέρασα»    από την συλλογή «Το λίγο του κόσμου» 1971

«………………………………………………………..

………………………………………………………….

Πήγα και στη θάλασσα.

Μου οφειλόταν ένα πλάτος. Πες πως το πήρα.

Φοβήθηκα τη μοναξιά

και φαντάστηκα ανθρώπους.

Τους είδα να πέφτουν

απ’ το χέρι μιας ήσυχης σκόνης,

που διέτρεχε μιαν ηλιαχτίδα

κι άλλους από τον ήχο μιας καμπάνας ελάχιστης.

Και ηχήθηκα σε κωδωνοκρουσίες

ορθόδοξης ερημίας.

Όχι, δεν είμαι λυπημένη.

………………………………………. .»

Διαβάζουμε στο ποίημα «Κονιάκ μηδέν αστέρων»    από τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» 1988

«……………………………………………

Ας σταθούμε στο πλευρό ετούτης της μικρής

φωτογραφίας

που είναι ακόμα στον ανθό του μέλλοντός της:

νέοι ανώφελα λιγάκι αγκαλιασμένοι

ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας.

Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος;

Θα πεις

και πού δεν ήταν τότε θάλασσα.»

Στο ποίημα «Διδακτική ύλη» από τη συλλογή «Χλόη Θερμοκηπίου» 2005 διαβάζουμε στους πρώτους στίχους:

«Χρόνε

τη διατριβή μου σου υποβάλλω

με θέμα της εσένα βασικά

γιατί αυτό που είμαι τώρα

εσύ το έφτασες εδώ.

Φτωχοί της φύσης μου οι πόροι

δε μ’ έστειλε για ανώτερη αμάθεια

στο εξωτερικό. Έμεινα εδώ στο νοίκι

μιας χαμηλοτάβανης εσωτερκής

πατριδογνωσίας.

…………………………………..

…………………………………………………»

 

Στο ποίημα «Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως» από την ομώνυμη συλλογή Ίκαρος 2007 καταθέτει την σκέψη πως πολύ δύσκολα μετακινούνται τα πράγματα και οι άνθρωποι και ότι το μέγιστο μιας αλλαγής είναι τελικά λίγο:

«και μεταφερθήκαμε παραπλεύρως / ακριβώς/ δυο τρία σπίτια παρά κει

πολύ κοντά / πιο μακριά ο άνθρωπος/ από αυτό που φτιάχτηκε/ δεν πάει…».

 

Στην ίδια συλλογή στο ποίημα  «Το Πρόβλημα της Στέγης»

διαβάζουμε:

«Κύριε / μη μας πάρεις κι άλλο / τις απώλειές μας.

Δεν έχουμε πού αλλού να μείνουμε.»

Η ποίηση, και η τέχνη γενικότερα, περιγράφοντας είτε τη δυστυχία της προσωπικής ύπαρξης είτε τα πολιτικά και κοινωνικά δεινά είναι πράξη αισιόδοξη και αποτελεί μια έλλογη αντίσταση προς το Κακό. Αυτό κάνει και η Κική Δημουλά: περιγράφει με αυθάδεια και θάρρος αυτό το πολύμορφο Κακό εν είδει αυτοβιογραφίας. Μιλάει για το καταποντιζόμενο σώμα σε μια χώρα που πάσχει και σε καιρούς ανάποδους. Αυτήν την αίσθηση των συνεχών απωλειών έχουμε διαβάζοντας ποιήματα από την συλλογή «Δημόσιος Καιρός» Ίκαρος 2014:

«Λες να πουλήθηκε και ο ύστατος / καλός μας δημόσιος καιρός / στον βαρύ χειμώνα; / αν και είναι Αύγουστος ακόμα / στα μισά του σχεδόν»    (Δημόσιος καιρός).

Και η εικόνα του  παραλλαγμένου /μεταλλαγμένου σώματος κορυφώνεται με μιαν αναφορά στον νέο και αναπάντεχο «εραστή» της, τον βηματοδότη, στο ποίημα  «Υπέρ υγείας» πάλι από τον «Δημόσιο Καιρό»:

«Για φαντάσου / ύστατος σύντροφος της επιβίωσής μου, / ένας Βηματοδότης. / Ενωση καθαρά σαρκική. / Μέσα στο στέρνο μου φωλιάζει / ευτυχής που ορίζει την καρδιά μου» 

 

Μέσα από αυτά τα λίγα αποσπάσματα του ποιητικού έργου της μεγάλης ποιήτριας γίνεται κατανοητό πως έχουμε μια πρωτότυπη ποιητική γλώσσα που διαμόρφωσε μια καινούρια ποιητική πραγματικότητα. «Παίζει» θα λέγαμε με την γλώσσα, δημιουργεί λεκτικά παιχνίδια, δεν διστάζει να αλλάξει ρόλους στα μέρη του λόγου αμφισβητώντας και την παραδοσιακή σημασία των λέξεων. Δίνει στο συγκεκριμένο τον ρόλο του αφηρημένου και το αντίστροφο. Τέλος επιστρατεύει ακόμα και αντιποιητικές λέξεις δημιουργώντας ένα ποιητικό σύμπαν γεμάτο καθημερινές συνήθειες και απλά πράγματα. Ο εξομολογητικός της τόνος αναβαθμίζει το προσωπικό στοιχείο σε συλλογικό και μέσα από το σύνολο του έργου της προβάλλει το αδιέξοδο του μεταπολεμικού ανθρώπου με τους φόβους και τις αγωνίες του, τις αδυναμίες, τα όνειρα και τις επιθυμίες του που διαψεύδονται. Είναι η Κική Δημουλά εν τέλει μια γέφυρα ανάμεσα στους μεγάλους ποιητές του παρελθόντος και στο σήμερα.

Έφυγε πλήρης ημερών , στα ογδονταεννιά της χρόνια και ας την αποχαιρετήσουμε πάλι με τον δικό της πυκνό, έμμεσο και υπαινικτικό αλλά πάντα καίριο λόγο της:

« …φαίνετ’ απ’ τη ζωή μου / ζωή πέρασε κάποτε.» 

(απόσπασμα από το ποίημα «Φωτογραφία 1948», συλλογή «Το Λίγο του Κόσμου».

 

 «Από τον κόσμο των γρίφων / φεύγω ήσυχη.

Δεν έχω βλάψει στη ζωή μου αίνιγμα:

δεν έλυσα κανένα.

…………………………….

………………………………

Από τον κόσμο των γρίφων

Φεύγω ήσυχη.

Αναμάρτητη:

αξεδίψαστη.

Στο αίνιγμα του θανάτου

πάω ψυχωμένη.»   (από το ποίημα «Άφησα να μην ξέρω» της συλλογής «Το Λίγο του Κόσμου»).

 Καλό σου ταξίδι σπουδαία  Κική Δημουλά!

23/2/20 Δέσποινα Παπαδοπούλου