Τα Καμίνια της Λήμνου και το μυστήριο με την Στήλη που ανακαλύφθηκε εκεί

Τα Καμίνια της Λήμνου και το μυστήριο με την Στήλη που ανακαλύφθηκε εκεί

Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης

Τα Καμίνια είναι ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Λήμνου στα νοτιοανατολικά του νησιού και συνορεύει με το Ρουσσοπούλι, τον Μούδρο, την Αγία Σοφία και την Φισίνη. Οι δύο κοντινές ακτές του απέχουν 3 χλμ. και είναι τα Ξεσπάσματα και ο Μόλος. Επί τουρκοκρατίας τα Καμίνια ήταν κεφαλοχώρι και είχε μόνο Έλληνες κατοίκους. Το 1874 είχε 90 οικογένειες και κοινοτικό σχολείο. Μετά την ανακάλυψη της Στήλης των Καμινίων το 1885 και στη συνέχεια της Πολιόχνης, έγινε πόλος έλξης πολλών περιηγητών και επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Προς το τέλος της τουρκοκρατίας είχε δημογεροντία, ταχυδρομικό γραφείο και η ενορία κυκλοφορούσε κέρματα με τη σφραγίδα: “ΠΚ+” (Παναγία Καμινίων).

Μεταπολεμικά μεγάλο μέρος του πληθυσμού μετανάστευσε στα αστικά κέντρα και στο εξωτερικό, κυρίως στο Μόντρεαλ του Καναδά και την Αυστραλία. Οι κάτοικοι είναι κυρίως αγρότες και κτηνοτρόφοι. Καλλιεργούν σιτηρά και αμπέλια, ενώ ως το 1970 καλλιεργούσαν και το βαμβάκι. Από το 1937 λειτουργεί Γεωργικός Συνεταιρισμός. Επίσης, υπάρχουν ιδιωτικό οινοποιείο, λακαριά παραγωγής τσίπουρου, μελισσοκόμοι, αλιείς, παντοπωλεία, καφενεία, ταβέρνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ραφείο, ηλεκτρολόγοι, ξυλουργοί, αλουμινάδες, περίπτερο κλπ.

Οι τρεις Σύλλογοι των Καμινίων είναι:

· “ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΜΙΝΙΩΤΩΝ Η ΠΟΛΙΟΧΝΗ” (1976). των αποδήμων Καμινιωτών της Αθήνας. Διοργανώνει συγκεντρώσεις, εκδρομές, χοροεσπερίδες κλπ. Βραβεύει τα παιδιά των μελών του, συνδράμει σε έργα ευποιίας στο χωριό κλπ. Το 2004 βοήθησε στην έκδοση του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου “Τα Καμίνια της Λήμνου” του Θεόδωρου Μπελίτσου.

· “ΜΕΑΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΚΑΜΙΝΙΩΝ” (1982). Ποδοσφαιρικός και πολιτιστικός. Συμμετείχε στο τοπικό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα ως το 2003. Κάθε καλοκαίρι διοργανώνει τις πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις “Ποσειδώνια” που περιλαμβάνουν αγώνες ανώμαλου δρόμου, θεατρικές παραστάσεις, χοροεσπερίδα, μαθήματα λημνιακών χορών κλπ. Συντηρεί μικρό ποδοσφαιρικό γήπεδο.

· “ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΛΗΜΝΙΩΝ ΜΟΝΤΡΕΑΛ Ο ΗΦΑΙΣΤΟΣ” (1984). Σύλλογος των Λημνιών του Μόντραλ στον Καναδά, στον οποίο τον κύριο λόγο έχουν Καμινιώτες ομογενείς.

Προσωπικότητες:

· Αργύριος Μοσχίδης, κπαιδευτικός και ιστορικός συγγραφέας.

· Νικόλαος Λήμνιος, πρωτοπόρος δημοσιογράφος, εκδότης των εφημερίδων τηςΑιγύπτου “Μεταρρύθμισις” Αλεξανδρείας (1886-1897), “Αναγέννησις” Καϊρου (1903-22) και “Θρησκευτική Φωνή” (1896-98).

· Αργύριος Καβουρίδης Εκπαιδευτικός με σημαντικό έργο, που δίδαξε επί πολλά έτη στον Κοντιά, όπου είχε εγκατασταθεί μόνιμα. Δημιούργησε προσκοπική ομάδα, φιλοδασικό όμιλο, μαθητικό συσσίτιο και μουσείο φυσικής ιστορίας με σπάνια εκθέματα προερχόμενα από δωρεές ομογενών της Αφρικής. Επί των ημερών του το Δημ. Σχολείο Κοντιά ονομαζόταν “Μικρό Πανεπιστήμιο”.

· Κώστας Κωνστάντιος Δικηγόρος Λήμνου, δημοτικός σύμβουλος Μύρινας, ιδρυτικό μέλος του Πολιτιστικού Ομίλου Λήμνου (ΠΟΛ), εκδότης της εφημερίδας “Λημνιακά Νέα” (1992-97).

· Ισμήνη Τριάντη-Στυψιανού: Αρχαιολόγος διεθνούς κύρους, έφορος της Ακρόπολης για πολλά χρόνια, συγγραφέας του τόμου “Το Μουσείο Ακροπόλεως” (1998).

Αξιοθέατα:

· Πολιόχνη. Αρχαιολογικός χώρος της προϊστορικής εποχής.

· Σώκαστρο, τέσσερις λαξευτοί πελασγικοί τάφοι. Στη θέσηΆγ. Αλέξανδρος Σώκαστρου το 1885 περίπου βρέθηκε η Στήλη των Καμινίων.

· Λαξευτοί πελασγικοί τάφοι στις θέσεις Μπαλήμπαχτσε και Γούρναρος.

· Ιερός ναός Κοίμησης της Θεοτόκου. Κτίστηκε το 1852. Είναι ρυθμού βασιλικής. Το λιθόγλυπτο καμπαναριό φτιάχτηκε το 1904 από τον Κωνσταντή Ατταλιώτη. Το τέμπλο είναι αγιογραφημένο από τον Γρηγόριο Παπαμαλήμεταξύ 1922 και 1924.

· Η παλιά βρύση και εντοιχισμένη τουρκική επιγραφή.

· Προτομή του συγγραφέα Αργυρίου Μοσχίδη.

· Παλιά ξωκλήσια: Άγ. Αλέξανδρος Σώκαστρου (1930), Άγ. Αλέξανδρος Αγκώνα (1911), Άγ. Αλέξανδρος Μερπιά (πριν το 1900), Αγ. Βαρβάρα (πριν το 1917), Άγ. Βλάσης (πριν το 1900), Άγ. Γεώργιος Βρόσκοπου, Άγ. Γεώργιος λιμανιού (1882), Άγ. Γιάννης Μεσαράχης (1873), Άγ. Γιάννης Καμινιώτης (1881), Άγ. Δημήτριος (1884), Άγιος Νικόλαος (1861), Κάτω Παναγιά (1916), Αγ. Παρασκευή (πριν το 1900), Αγ. Πελαγία (1878), Άγ. Στράτης (1899).

· Η λιθόστρωτη πλατεία.

· Παραλίες: Ξεσπάσματα, Μόλος, Κοκκινόβραχος/Αγ. Τριάδα.

· Εξοχικές διαδρομές από Καμίνια: Μπαλήμπαχτσε-Φονιάς-Άγ. Νικόλαος-Ξεσπάσματα, Αγ.Ανάργυροι-Μόλος-Αγ. Βαρβάρα, Αμπέλες-Δαμαλάς-Πέτρωμα-Άγ. Γιάννης, Άγ. Αλέξανδρος-Σώκαστρο, Αγ.Μηνάς-Άγ. Σπυρίδων-Γούρναρος-Άγ. Αλέξανδρος Μερπιά, Άγ. Μηνάς-Αγκώνας-Βρύση-Άγ. Αλέξανδρος-Άγ. Γιάννης, Πήγαδος-Αποθήκη-Νεκροταφείο-Μύλος (Πανόραμα χωριού)-Αγ. Ειρήνη-Άγ. Ανάργυροι. Σπανού Μύλος.

Τα Καμίνια, λοιπόν, είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χωριά της Λήμνου. Το όνομα του χωριού προέρχεται πιθανότατα από καμίνια που χρησίμευαν παλιά για το ψήσιμο αγγείων. Γύρω από το χωριό υπάρχουν πολλά ιστορικά ξωκλήσια. Σε ένα από αυτά στον Άγιο Αλέξανδρο στο Σώκαστρο, ανακαλύφθηκαν από τους αρχαιολόγους πελασγικοί τάφοι και μία επιγραφή, γνωστή ως «Πλάκα» ή «Στήλη των Καμινίων», που από το 1885 που ήρθε στο φως μέχρι σήμερα απασχολεί αρχαιολόγους και ιστορικούς σχετικά με την ερμηνεία του κειμένου της.

Η εκπληκτική ιστορία της Στήλης των Καμινίων.

Είναι το αρχαιότερο γραπτό κείμενο της πελασγικής περιόδου της Λήμνου, και ανακαλύφθηκε στα χαλάσματα της εκκλησίας.

από ένα ντόπιο αγρότη που επιχειρούσε να καθαρίσει το χωράφι του από τις πέτρες. Παρών στην ανακάλυψη ήταν ο έφηβος τότε και μετέπειτα σπουδαίος φιλόλογος και ιστορικός συγγραφέας Αργύριος Μοσχίδης, του οποίου το πατρικό σπίτι βρισκόταν λίγες δεκάδες μέτρα πιο πέρα. Αναγνωρίζοντας πως επρόκειτο για σπουδαίο εύρημα παρέδωσε τη Στήλη στο Λήμνιο ευπατρίδη και συλλέκτη αρχαιοτήτων Ιωάννη Παντελίδη, που κατοικούσε στο Κάστρο (σήμερα Μύρινα), πρωτεύουσα της Λήμνου. Ο Παντελίδης την επέδειξε σε διάφορους αρχαιολόγους και από το επόμενο έτος άρχισαν να δημοσιεύονται προσπάθειες ερμηνείας της.

Η πρώτη δημοσίευση της Στήλης έγινε στο Δελτίο της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Έχοντας αυτό το δεδομένο οι Γάλλοι διεκδίκησαν τη Στήλη. Μέσω της πρεσβείας τους στην Κωνσταντινούπολη και κατάφεραν να εκδοθεί παραχωρητήριο από τις τουρκικές αρχές, το οποίο τους εκχωρούσε τη Στήλη. Όμως, ο Παντελίδης αρνήθηκε να τη δώσει ισχυριζόμενος πως του την έκλεψαν. Η τύχη της Στήλης στη συνέχεια και ως το 1905 που εμφανίστηκε ξανά υπήρξε περιπετειώδης.

Για να αποφύγει να παραδώσει τη Στήλη ο Ιωάννης Παντελίδης την έθαψε κρυφά σε ένα σημείο του τεράστιου κήπου του, έκτασης 20 στρεμμάτων, στον Ρωμαίικο Γιαλό του Κάστρου Λήμνου. Εκεί παρέμεινε ξεχασμένη ως το θάνατό του, το 1898 περίπου. Μετά το θάνατό του ο γιος του Οδυσσέας επέστρεψε στη Λήμνο από την Ινδία, όπου εργαζόταν στον εμπορικό οίκο Ράλλη. Γύρω στο 1900 αποφάσισε να αναζητήσει τη Στήλη και για το σκοπό αυτό ανέσκαψε όλον τον κήπο μέχρι να την εντοπίσει. Στη συνέχεια, με δεδομένο πως είχε γίνει διάσημη και οι οθωμανικές αρχές δεν θα επέτρεπαν την απομάκρυνσή της από το νησί, ναύλωσε ιστιοφόρο και τη φυγάδευσε στην Αλεξάνδρεια, ενώ ο ίδιος ταξίδεψε με το ατμόπλοιο της γραμμής φτάνοντας νωρίτερα από το ιστιοφόρο. Στην Αλεξάνδρεια ο καπετάνιος του ιστιοφόρου ισχυρίστηκε πως λόγω θαλασσοταραχής υπέστη αβαρία και αναγκάστηκε να την πετάξει στη θάλασσα. Ο Οδυσσεύς Παντελίδης δεν πείστηκε και ζήτησε από τον Έλληνα πρόξενο να προβεί σε έρευνα του σκάφους, από την οποία αποκαλύφθηκε πως ο πλοίαρχος την είχε κρύψει σε δυσπρόσιτο σημείο με σκοπό να την οικειοποιηθεί. Έτσι την παρέλαβε και την μετέφερε στην οικία του.

Τα επόμενα χρόνια η Στήλη έγινε μήλο της έριδας και πολλοί επιχείρησαν να την αγοράσουν. Μεταξύ άλλων αναφέρεται πως ο Ροκφέλερ πρόσφερε γι’ αυτήν δέκα χιλιάδες χρυσές λίρες.

Ο Παντελίδης δεν επιθυμούσε την πώλησή της αλλά να την παραχωρήσει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Όμως, αναλογιζόταν πως μια φανερή δωρεά θα επέσυρε συνέπειες για τον ίδιο και την οικογένειά του και ανέβαλε τη δωρεά. Από το αδιέξοδο τον έβγαλε ο Αργύριος Μοσχίδης, ο οποίος το 1905 εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια για να εργαστεί ως καθηγητής στο Αβερώφειο Γυμνάσιο. Η λύση που του υπέδειξε ήταν να εμφανιστεί ως δωρητής της Στήλης στο Μουσείο ο Βασίλειος Αποστολίδης, ένας Αλεξανδρινός λόγιος ιατρός και ερασιτέχνης αρχαιολόγος, έμπιστος και των δύο ανδρών Έτσι στο Μουσείο φέρεται ως “Δώρον του ιατρού Β. Αποστολίδου“.

Τι είναι αυτό που κάνει αυτήν την στήλη τόσο ενδιαφέρουσα και μοναδική;

Η Στήλη είναι ορθογώνια από κίτρινο πωρόλιθο με διαστάσεις 0.95 x 0.40 x 0.14 μέτρα και πάνω της είναι χαραγμένο το κεφάλι ενός πολεμιστή που κρατάει ορθωμένη λόγχη και φέρει ασπίδα. Τριγύρω της είναι χαραγμένες δύο επιγραφές. Η μία γύρω από το κεφάλι του πολεμιστή και η άλλη στην πλάγια στενή πλευρά της. Είναι γραμμένη στο δυτικό ελληνικό αλφάβητο. Ο Ι. Θωμόπουλος στο βιβλίο “Πελασγικά” χρονολογεί την πρώτη επιγραφή πριν το 510 π. Χ. που συνέβη η Αθηναϊκή κατάκτηση της Λήμνου, ενώ τη δεύτερη μετά το 510 π.Χ. Με την ανάγνωση της επιγραφής ασχολήθηκαν αρχικά οι Γάλλοι Cousin και Durrbach και αργότερα ο Σουηδός Nachmanson. Στην Οδύσσεια αναφέρεται ότι κάτοικοι της Λήμνου ήταν οι «αγριόφωνοι Σίντιοι»:

οὐ γὰρ ἔθ’ Ἥφαιστος μεταδήμιος, ἀλλά που ἤδη
οἴχεται ἐς Λῆμνον μετὰ Σίντιας ἀγριοφώνους.

(“Ο Ήφαιστος τώρα εδώ δε βρίσκεται πια θα ‘χει πάει στη Λήμνο
το δίχως άλλο, τους αγριόφωνους για ν’ ανταμώσει Σίντιες”).

Η μετάφραση των κειμένων της στήλης είναι η εξής:

Οδοιπόρε, συ που γνωρίζεις τις δυστυχίες σας, λύπη να έχεις.
Όταν επήλθε εκείνος που γειτονεύει, την πατρίδα του έσωσε αυτός.
Ή όταν η Μαλίς γη επήρχετο, αυτός έσωσε τους Μυριναίους.
Αλλά ω Ταβάρζιε, ας ζεις.

Οδοιπόρε, όταν οι Φωκείς επιτέθηκαν, αυτός έσωσε την πατρίδα του αλλά χάθηκε. Να ζεις Χαράλη, ας ζεις. Ακολούθησε δυστυχία, διώχθηκαν οι Φωκεις. Ας ζεις. Εμφανίσου. Επέπλευσε εκείνος, ο οποίος προς λύπη μου γειτονεύει. Αχ! εξέλιπε αυτός.

Μετά λοιπόν από περιπέτειες 20 ετών η στήλη βρέθηκε στην Αίγυπτο, από όπου την παρέλαβε ο Βασίλειος Αποστολίδης και τη δώρισε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.

Η στήλη έγινε αφορμή να στρέψουν οι αρχαιολόγοι το βλέμμα και την προσοχή τους στην γύρω περιοχή και να εντοπιστεί τελικά η Πολιόχνη, ο σπουδαίος και μοναδικός αυτός αρχαιολογικός τόπος τον οποίο χιλιάδες έρχονται να επισκεφτούν από όλο τον κόσμο. Στην δεύτερη ανασκαφή το 1951 τα Καμίνια γνώρισαν μεγάλες δόξες. Όλη η αρχαιολογική αποστολή έμενε στο χωριό και το παλιό σχολείο, που βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας, χρησιμοποιούνταν ως εργαστήριο, όπου συγκεντρώνονταν, πλένονταν και καταγράφονταν τα ευρήματα.

Η Πολιόχνη σήμερα θεωρείται η αρχαιότερη ευρωπαϊκή πόλη, από το 5.000 π.Χ. Είχε Βουλευτήριο με έδρανα για τη λήψη αποφάσεων και εκεί ανακαλύφτηκε ο περίφημος θησαυρός των χρυσών κοσμημάτων.

Η Πολιόχνη θεωρείται ως ένα από τα μεγάλα πρωτοαστικά κέντρα της πρώιμης εποχής του χαλκού και οφείλει την ανάπτυξή της στον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξε στη διακίνηση του διαμετακομιστικού εμπορίου με τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και τα νησιά των Κυκλάδων. Γνώρισε τόσο μεγάλη άνθηση, ώστε να θεωρείται σήμερα η αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης με πρώιμη μορφή κοινωνικής και αστικής οργάνωσης.
Η Λήμνος σύμφωνα με τη σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα εντάσσεται στον πολιτισμό του βορειοανατολικού Αιγαίου μαζί με την Τροία, τη Θερμή στη Λέσβο, το Εμποριό στη Χίο και το Ηραίο στη Σάμο. Με κομβική θέση ανάμεσα στη δυτική Μικρά Ασία και το Αιγαίο η Λήμνος εξυπηρετούσε τη διακίνηση των μεταλλευμάτων και γενικότερα του θαλάσσιου εμπορίου.

Τέλος, τα Καμίνια έχουν γίνει γνωστά τα τελευταία χρόνια και για κάτι πιο σύγχρονο. Είναι το Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων που λειτουργεί στο χωριό μέσω του Οργανισμού Κοινωνικής Προστασίας και Αλληλεγγύης του Δήμου Λήμνου. Εδώ παρέχονται υπηρεσίες ημερήσιας φιλοξενίας σε ηλικιωμένα άτομα που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν πλήρως, που έχουν κινητικές δυσκολίες, κ.ά. Αφορούν στη νοσηλεία, ανάπαυση, αναψυχή και τη σίτιση τους. Οι υπηρεσίες που παρέχονται είναι υψηλού επιπέδου νοσηλευτική φροντίδα, ατομική υγιεινή, φροντίδα για την ικανοποίηση πρακτικών αναγκών διαβίωσης, προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης και προγράμματα ανάπτυξης λειτουργικών και κοινωνικών δεξιοτήτων.

Το Κέντρο χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα ΕΣΠΑ και καλύπτει ένα τεράστιο κενό πρωτοβάθμιας φροντίδας. Είναι αξιέπαινοι όλοι όσοι είχαν την πρωτοβουλία της δημιουργίας και της λειτουργίας του.

Τα καμίνια, όπως κάθε χωριό της Λήμνου, έχουν τη δική τους ομορφιά, τη δική τους ιστορία και κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό που περιμένει να το ανακαλύψεις.

Βιβλιογραφία:

· Θ. Μπελίτσου, “Η Λήμνος και τα χωριά της”, 1994.

· Θ. Μπελίτσου, “Τα Καμίνια της Λήμνου”, 2004.

· Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη1986.

· Cdrom Επαρχείου Λήμνου: “Λήμνος αγαπημένη”.

· “ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.